Petrov ishi

Petrov ishi (1954-yil aprel) — Sovet Ittifoqining Avstraliyadagi elchixonasining uchinchi kotibi Vladimir Petrovning parvozi bilan bog'liq Sovuq Urushning dramatik epizodi.

Qurolli sovet diplomatik kurerlari Jarkov va Karpinskiy Evdokiya Petrovani Sidney aeroportidagi samolyotga sudrab borishi (1954-yil 19-aprel)

Tarixi

Rasmiy ravishda uchinchi kotib lavozimini egallagan Sovet Ittifoqining Avstraliyadagi elchixonasi xodimi V. M. Petrov aslida KGBning mansab zobiti bo'lgan. Petrovning rafiqasi E. A. Petrova ham ofitser unvoniga ega bo'lib, elchixonada kriptograf bo'lib ishlagan. Petrovlar 1951-yilda Sovet maxsus xizmatlarining o'sha paytdagi rahbari L.P. Beriyaning buyrug'iga binoan Avstraliyaga ishlash uchun yuborilgan. Beriya o'sha paytda SSSR Presovmin o'rinbosari bo'lib ishlagan. 1953-yil mart oyida Stalin o'limidan so'ng, Beriya Sovet rahbariyati tepasida hokimiyat uchun kurashda mag'lubiyatga uchradi, hibsga olindi va tez orada otib tashlandi. Beriyaning ko'plab eng yaqin xodimlari ham otib tashlangan yoki qamoqqa jo'natilgan. Davlat xavfsizlik apparatida xodimlarni "tozalash" boshlangan. Petrovning taqdiri xuddi shunday bo'lishidan qo'rqish uchun barcha asoslar bor edi. "Tozalash" ostida qolmaslik uchun Petrov profilaktika chorasi sifatida elchixonadan qochishga qaror qiladi. Shu maqsadda Petrov Avstraliya kontrrazvedkasi (ASBR) vakillari bilan aloqa o'rnatadi va unga sovet razvedkasining G'arbdagi harakatlari haqida maxfiy ma'lumotlarni taqdim etish evaziga siyosiy boshpana so'radi.

Avstraliya kontrrazvedkasi Petrovning taklifini qabul qilgan. Qochishga tayyorgarlik ko'rish va tashkil etishni ASBRning maxfiy xodimi bo'lgan polshalik shifokor Mixail Bialogurskiy amalga oshirgan. Bialogurskiy Petrovni uzoq vaqtdan beri bilardi va uning haqiqiy kasbi haqida xabardor bo'lgan. Ishga olish uchun Bialogurskiy Petrovni bir necha bor Kanberraning diqqatga sazovor joylari: restoranlar, barlar va fohishaxonalarda sayr qilishni taklif qilgan . Bialogurskiy qochishni tashkil qilish uchun Petrovni ASBR mansab xodimi Ron Richards bilan tanishtiradi, Richards Petrovga siyosiy boshpana, 5000 avstraliyalik funt sterling miqdorida bir martalik pul va elchixonaning maxfiy hujjatlari evaziga pensiya taklif qilgan.

Avstraliya tomoniga o'tish 1954-yil 3-aprelda bo'lib o'tgan.

Petrov o'sha paytda boshqa shaharda bo'lgan rafiqasi Evdokiya Petrovaga xabar bermasdan, yolg'iz boshpana so'raydi. Taxminlarga ko'ra, Petrov dastlab qochib ketganida xotinini o'zi bilan olib ketishni rejalashtirmagan. Shunga qaramay, Petrovning parvozidan so'ng, Sovet maxfiy xizmatlari Evdokiya Petrovani SSSRga majburan olib chiqishga harakat qilishadi. Buning uchun KGB hamrohligidagi ikki zobit uni majburan Kanberra aeroportiga olib kelishgan va uning xohishiga qarshi jurnalistlar va fotojurnalistlar ishtirokida uni SSSRga ketayotgan samolyotga sudrab olib borishgan.

Avstraliya jamoatchiligi va ommaviy axborot vositalari Evdokiya Petrovaning Sovet Ittifoqiga majburan olib ketilganidan xabar topgach, siyosiy janjal kelib chiqadi va Sidney aeroportida kuchli antikommunistik namoyishlar bo'lib o'tadi. Shundan so'ng, Avstraliya Bosh vaziri Robert Menzisning buyrug'i bilan Avstraliya politsiyasi aralashgan. Samolyot Avstraliyaning Shimoliy hududi poytaxti Darvin aeroportida yonilg'i quyish uchun to'xtaganida, politsiya samolyotga chiqib ikki sovet "diplomatik kuryeri"ni samolyot bortida noqonuniy ravishda qurol olib yurganligi uchun rasmiy asosda qurolsizlantiradi va keyin Evdokiya Petrovani ozod qiladi. Eri bilan telefon orqali suhbatdan so'ng u Avstraliyada qolib, unga qo'shilishga qaror qiladi.

Keyinchalik Petrovlar Avstraliyadan siyosiy boshpana oldilar va umrlarining qolgan yillarini Melburn chekkasida joylashgan Bentlida Avstraliya razvedka xizmatlari himoyasida o'tkazdilar.

Effektlar

Qochib ketganidan keyin bir yil ichida Vladimir va Evdokiya Petrovlar Avstraliya razvedka xizmati ASIO tomonidan so'roqqa tutilgan. Britaniya razvedkasining MI-6 saflari ham Petrovlarning so'roqlarida qatnashish uchun kelgan. Ma'lum bo'lishicha, Petrov Avstraliya va boshqa G'arb mamlakatlaridagi sovet razvedkasi faoliyatiga oid ko'plab hujjatlarni oshkor qilgan, xususan, Sovet hukumati ko'p yillar davomida o'zining Kanberradagi elchixonasidan foydalanib Avstraliyada keng qamrovli josuslik tarmog'i hujumini nazorat qilgani haqidagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan. Petrovlar Avstraliya razvedka xizmatlariga juda muhim maxfiy ma'lumotlarni topshirdilar. Bundan tashqari, Petrov butun Sovet razvedka apparati tuzilishi va G'arbdagi sovet razvedka tarmog'i haqida ma'lumot beradi. Sovet maxfiy xizmatlari uchun Petrovlarning qochishi haqiqiy falokat bo'ldi – ular taqdim etgan ma'lumotlarga ko'ra, butun dunyo bo'ylab 600 dan ortiq sovet agentlari fosh etilgan.

Petrovning razvedkasi "Kembrij beshligi " deb nomlanuvchi chuqur yashirin sovet agentlari faoliyatini fosh qilishga yordam berdi. Xususan, Petrovning so'zlariga ko'ra, "beshlikning" muvaffaqiyatsiz agentlaridan ikkitasi – Gay Burgess va Donald Makleyn SSSRga olib ketilgan va Kuybishevda yashagan. Petrovning ma'lumotlari asosida uchinchi gent Britaniya razvedkasining yuqori martabali zobiti Kim Filbi bo'lib chiqdi.

Sovet maxfiy xizmatlarining Avstraliyaning siyosiy doiralariga chuqur kirib borishi isbotlanganda, Petrov ishi Avstraliyada katta janjalga sabab bo'ldi. Petrovning ma'lumotlari uning G'arbga qochib ketganidan keyin tuzilgan Qirollik josuslik komissiyasi tomonidan tekshirilgan. Taxminlarga ko'ra, asosan Vladimir Petrov ma'lumotlari asosida Avstraliya rasmiylari KLOD nomi bilan tanilgan Avstraliyadagi sovet agentlari tarmog'ini ochishga muvaffaq bo'lishgan.

Ushbu tashkilotning boshida kommunist Uolter Kleyton bo'lgan, KLODning tarkibiga dunyoga mashhur avstraliyalik yozuvchi Katharina Susanna Pritchardning o'g'li, Tashqi ishlar vazirligida ishlagan Rik Trossel ham kirgan. Qirollik komissiyasining hisobotida Rik Trosselning SSSR uchun josuslikdagi ishtiroki tasdiqlanmagan bo'lsa-da, uning keyingi karerasi undan sovet agentlariga maxfiy ma'lumotlarning sizib chiqishi mumkinligi haqidagi shubhalar bilan qoplandi.

Ulardan tashqari, Sovet maxsus xizmatlari uchun ma'lumotni tashkilotning boshqa a'zolari, ular orasida vazirliklar, maxsus xizmatlar xodimlari, 30-yillarda kommunizm va Sovet Ittifoqiga xayrixoh bo'lgan olimlar va ziyolilar ham yetkazganlar.

Avstraliya Mehnat partiyasi rahbari va Avstraliya Kommunistik partiyasi o'rtasida ham aloqa ham shu tariqa sovet josuslik rishtasi bilan aloqa topildi. Bunga javoban G.V. Evatt o'sha paytdagi Leyboristlar partiyasi rahbari Bosh vazir Robert Menzisni Petrovning obro'sini yo'qotish uchun parvozini uyushtirganlikda ayblagan edi. Bu da'volar Leyboristlar partiyasida halokatli bo'linishga olib keldi. Menzies uchun esa “Petrovlar ishi” haqidagi taxminlar unga keyingi saylovda g‘alaba qozonishga yordam berdi.

Petrovning ma'lumotlari shu qadar qimmatli bo'lib chiqdiki, AQSh razvedka idoralari va boshqa G'arb ittifoqchilari oldida Avstraliya razvedkasi–ASBRning obro'si sezilarli darajada yaxshilangan. Boshqa tomondan, "Petrov ishi" tufayli Sovet-Avstraliya munosabatlari sezilarli darajada yomonlashdi: voqea Kanberradagi Sovet elchixonasining vaqtincha yopilishiga va ko'p sonli avstraliyalik diplomatlarning Moskvadan chiqarib yuborilishiga olib kelgan xalqaro janjalga olib keldi.

Madaniyatda

Petrovning ishi san'at asarlarida o'z aksini topgan, ularning aksariyati mukofotlarga sazovor bo'lgan:

• Document Z, Endryu Krumning romani boʻlib, 2008-yilda Avstraliya/Vogel adabiy mukofotiga sazovor boʻlgan
• “Mrs Petrov’s Shoe” – Noelle Yanachevskaning pyesasi drama boʻyicha 2006-yilda Kvinslend Premerining adabiy mukofotiga sazovor boʻlgan
• "The Petrov Affair", 1987-yilgi televizion mini-serial
• The Petrov Poems, Lesli Lebkovichning 2013-yilgi she'riy romani
• 2006-yilda Yangi Janubiy Uels adabiy mukofoti va Kvinslend premerining adabiy mukofoti sovrindori Ursula Dubosarskiyning “The Red Shoe” romani
• 2006-yil Sidney kinofestivalida eng yaxshi animatsiya nominatsiyasida g'olib bo'lgan Noni Hazelxerst tomonidan hikoya qilingan Li Uitmorning "The Safe House" animatsiyasi.

Adabiyotlar

• Vladimir va Evdokiya Petrovlar, Qo'rquv imperiyasi, Frederik A. Praeger, Nyu-York, 1956 yil (bu xotiralar o'sha paytdagi ASIO zobiti Maykl Tueyts tomonidan Petrovlar uchun arvoh sifatida yozilgan)
• Nikolas Uitlam va Jon Stubbs, xoinlar uyasi: Petrov ishi, Kvinslend universiteti matbuoti, Brisben, 1974 yil
• Maykl Tueyts, Haqiqat ochiladi: ASIO va Petrovlar, Uilyam Kollinz, Sidney, 1980 yil
• Robert Manne, Petrov ishi: Siyosat va josuslik, Pergamon Press, Sidney, 1987 yil
• Ursula Dubosarskiy, Qizil poyabzal, Allen va Unvin, Sidney, 2006 yil
• Rowan Cahill. " Rupert Lokvud (1908-1997): Jurnalist, kommunist, intellektual", falsafa doktori dissertatsiyasi, Vullongong universiteti tarix va siyosat fakulteti, 2013 yil
• Endryu Krum, Z hujjati, Allen va Unvin, Sidney, 2009 yil

• Vladimir va Evdokiya Petrovlar, Qo'rquv imperiyasi, Frederik A. Praeger, Nyu-York, 1956 yil (bu xotiralar o'sha paytdagi ASIO zobiti Maykl Tueyts tomonidan Petrovlar uchun arvoh sifatida yozilgan)
• Nikolas Uitlam va Jon Stubbs, xoinlar uyasi: Petrov ishi, Kvinslend universiteti matbuoti, Brisben, 1974 yil
• Maykl Tueyts, Haqiqat ochiladi: ASIO va Petrovlar, Uilyam Kollinz, Sidney, 1980 yil
• Robert Manne, Petrov ishi: Siyosat va josuslik, Pergamon Press, Sidney, 1987 yil
• Ursula Dubosarskiy, Qizil poyabzal, Allen va Unvin, Sidney, 2006 yil
• Rowan Cahill. " Rupert Lokvud (1908-1997): Jurnalist, kommunist, intellektual", falsafa doktori dissertatsiyasi, Vullongong universiteti tarix va siyosat fakulteti, 2013 yil
• Endryu Krum, Z hujjati, Allen va Unvin, Sidney, 2009 yil

Havolalar

• Petrov xonimning o'limi g'alati ishni tugatdi - Robert Mannening The Age gazetasidagi maqolasi
• Cahill, Rowan, " Kommunistik jurnalistning yaratilishi: Rupert Lokvud, 1908-1940 ", Ishlayotgan hayot, 2003 yil. J hujjatining muallifligi bilan bog'liq bo'lgan jurnalistning martaba rivojlanishi haqida ma'lumot.
• Neely F 2010, Menzies va Petrov ishi, Clio History Journal .
• ozhistorybytes - 8-son. Piter Kokrayn. [Milliy tarix taʼlimi markazi, bosh sahifa http://www.hyperhistory.org/ ]