Vikipediya

Pyrus communis

Pyrus communis, oddiy nok, markaziy va sharqiy Yevropa va Gʻarbiy Osiyodan kelib chiqqan nok turi[2].

Pyrus communis
Ilmiy tasniflash
Oʻsimliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar
Ikki urugʻpallalilar
Rosids
Rosales
Rosaceae
Pyrus
P. communis
Binar nomi
Pyrus communis

Sinonimlar
    • Crataegus excelsa Salisb.
    • Malus communis (L.) Poir.
    • Pyrenia pyrus Clairv.
    • Pyrus achras Gaertn.
    • Pyrus ambrosiaca Poit. & Turpin
    • Pyrus amphigenea Domin ex Dostalek
    • Pyrus anglica Druce
    • Pyrus anglica Poit. & Turpin
    • Pyrus balansae Decne.
    • Pyrus caucasica Fed.
    • Pyrus caucasica var. schuntukensis Tuz
    • Pyrus communis subsp. australeuropaea Tuz
    • Pyrus communis subsp. medioasiatica Tuz
    • Pyrus communis subsp. orientaleuropaea Tuz
    • Pyrus communis subsp. transcaucasica Tuz
    • Pyrus communis var. pompejana L.
    • Pyrus communis var. pyraster L.
    • Pyrus communis var. sativa DC.
    • Pyrus communis var. sylvestris DC.
    • Pyrus communis var. volema L.
    • Pyrus domestica (Borkh.) Medik.
    • Pyrus karpatiana Terpó
    • Pyrus magyarica Terpó
    • Pyrus moschata Poit. & Turpin
    • Pyrus papulata Poit. & Turpin
    • Pyrus pyraster (L.) Burgsd.
    • Pyrus pyraster subsp. achras (Gaertn.) Stohr
    • Pyrus pyraster var. achras (Gaertn.) Cinovskis
    • Pyrus pyraster var. relicta Dostálek
    • Pyrus pyraster var. rossica (A. D. Danilov) Tuz
    • Pyrus pyraster var. tomentosa (W. D. J. Koch) Dostálek
    • Pyrus rossica A. D. Danilov
    • Pyrus salviati Poit. & Turpin
    • Sorbus pyrus Crantz

Bu moʻtadil mintaqalarning eng muhim mevalaridan biri boʻlib, Yevropa, Shimoliy Amerika va Avstraliyada oʻstirilgan nok navlarining koʻp turlari ishlab chiqilgan. Nokning ikkita turi, Nashi noki (Pyrus pyrifolia) va gibrid xitoy noki (Pyrus × bretschneideri) Sharqiy Osiyoda koʻproq oʻstiriladi.

Subtaksa

tahrir

Hozirgi vaqtda quyidagi kichik turlar qabul qilingan:

  • Pyrus communis subsp. kavkaz (Fed.) Browicz (Fed.) Browicz — Turkiya, Kavkaz
  • Pyrus communis subsp. communis — Kavkazdan tashqari butun assortiment

Kelib chiqishi

tahrir

Oʻstiriladigan oddiy nok (P. communis subsp. communis) yovvoyi noklarning P. communis subsp. piraster va P. communis subsp. kavkaz deb tasniflangan ikkita kenja turidan kelib chiqqan deb hisoblanadi[3]. Nok yetishtirish haqidagi ishonchli maʼlumotlar birinchi marta yunon va rim yozuvchilarining asarlarida uchraydi[4]. Teofrast, Katon Elder va Pliniy Elder nokni yetishtirish va payvandlash haqida maʼlumotlarni yozib qoldirgan.

Kultivatsiya

tahrir
 
Gullagan nok daraxti
 
Kichik pishmagan nok

Oddiy nok daraxtlari olma kabi qattiq emas. Biroq, meva pishishi uchun ular qishki sovuqni talab qiladi. Bir qator kapalak qurtlari nok daraxti barglari bilan oziqlanadi.

Oddiy nok pishmasdan oldin yig‘ib olinadi. Chunki daraxtda pishgan mevalar koʻpincha terilishidan oldin yerga tushadi va har qanday holatda ham shikastlanadi. Nok oʻzining yetuk, ammo pishmagan holatida yaxshi saqlanadi (va joʻnatiladi), agar sovuq joyda saqlansa va keyinroq pishishi mumkin, bu jarayon bletting deb ataladi. Baʼzi navlar, masalan, Beurre d’Anjou, faqat sovuq taʼsir qilganda pishib yetiladi.

Fermentlangan nok sharbati perry deb ataladi .Britaniyada „Perry“ joy nomi nok daraxtlarining bu yerda qadim davrlardan beri mavjudligini koʻrsatishi mumkin.

Deyarli barcha Yevropa nok navlari Gʻarbiy Yevropada, asosan Fransiyada paydo boʻlgan. Osiyo navlari Yaponiya va Xitoyda paydo boʻlgan. „Bartlett“ (Williams) dunyodagi eng keng tarqalgan nok navi boʻlib, AQShda yetishtiriladigan nokning taxminan 75% ni tashkil qiladi. 

Asosiy navlari

tahrir

 Qoʻshma Shtatlarda 2004-yilda nok yetishtirishning 95% toʻrt navdan olingan[5]:

  • 50% Uilyams Bon Crétien (Angliya, taxminan 1770; yozgi nok odatda AQSh va Kanadada Bartlett deb ataladi)
  • 34% Beurré d’Anjou (Fransiya, odatda faqat d’Anjou deb ataladigan qishki nok)
  • 10% Beurré Bosc (Fransiyadan kelib chiqqan, Kayzer Aleksandr nomi bilan ham tanilgan, qishki nok odatda Bosc yoki Kayzer deb ataladi)
  • 1% Doyenné du Comice (Fransiya, 1849; odatda Comice noklari deb ataladi)
 
Sakkiz navli nok, chapdan oʻngga, Uilyamsning Bon Crétien (AQShda Bartlett nomi bilan sotiladi), ikkita Red Bartlett navi, d’Anjou, Bosc, Comice, Concorde va Seckel.

Tanlangan oddiy nok navlari

tahrir

Belgilanganlar  Qirollik bogʻdorchilik jamiyatining Garden Merit mukofotiga sazovor boʻlgan.

  • " Abat Fetel " (sin. Abbe Fetel; Italiyadagi asosiy nav)
  • 'Ayers' (AQSh — Tennessi Universitetidan turlararo P. communis × P. pyrifolia gibrid)
  • „Bambinella“ (Malta)
  • „Beth“[6]
  • Berre Hardi / Gellerts Butterbirne
  • „Bleyk gʻururi“ (AQSh)
  • „Blanquilla“ (yoki „pera de agua“ va „blanquilla de Aranjuez“, Ispaniya)
  • „Butirra Precoce Morettini“
  • „Karmen“[7]
  • „Clara Frijs“ (Daniyadagi asosiy nav)
  • „Konkord“ (Angliya — „Konferentsiya“ × „Doyenné du Comice“ koʻchati)[8]
  • " Konferentsiya " (Angliya, 1894; Buyuk Britaniyadagi eng mashhur tijorat navi)[9]
  • „Corella“ (Avstraliya)
  • „Coscia“ (Italiyadan juda ertapishar nav)
  • „Don Guindo“ (Ispaniya — kuchli sariq, taʼmli)
  • „Doyenné du Comice“ (Fransiya)
  • 'Dr. Jyul Guyot
  • „Forelle“ (Germaniya)
  • „Glou Morso“ (Belgiya, 1750)
  • „Gorham“ (AQSh)
  • „Gracioen“ (Belgiya)
  • „Harrow Delight“ (Kanada)
  • „Harrow Sweet“ (Kanada)
  • „Josephine de Malines“ (Belgiya — 19-asrda pomolog va Malines meri Esperen tomonidan olingan; eng yaxshi kechki noklardan biri)[10]
  • „Kieffer“ (AQSh — xitoycha „qum noki“, P. pyrifolia va ehtimol „Bartlett“ gibridi)
  • „Laxtonʼs Superb“ (Angliya; yongʻinga yuqori sezuvchanlik tufayli endi ishlatilmaydi)
  • „Jersilik Luiz Bonne“[11]
  • „Luscious“ (AQSh)
  • „Merton Pride“ (Angliya, 1941)
  • „Oldinga“ (Buyuk Britaniya)[12]
  • „Sharq“ (AQSh — turlararo P. communis × P. pyrifolia gibrid)
  • „Pakxemning gʻalabasi“ (Avstraliya, 1896)
  • „Ananas“ (AQSh — turlararo P. communis × P. pyrifolia gibrid)
  • „Red Bartlett“ (AQSh — uchta asosiy qizil rangli mutant klonlari mavjud: „Maks Red Bartlett“, „Sensation Red Bartlett“, „Rosired Bartlett“)
  • " Rocha " (Portugaliya)
  • „Rosemarie“ (Janubiy Afrika)
  • „Seckel“ (AQSh; XVII asr oxiri Filadelfiya hududi; hali ham ishlab chiqarilgan, tabiiy ravishda olovga chidamli)[13]
  • „Starkrimson“, shuningdek, Red Clapp’s deb ham ataladi, bu Clapp’s Favouritening 1939-yilda Michigandagi qizil terili kurtak mutatsiyasidir. Uning qalin, silliq terisi bir xil, yorqin va qizgʻish qizil, qaymoqli eti shirin va xushboʻy[14].
  • „Yoz goʻzalligi“
  • „Sudduth“
  • „Teylor oltini“ (Yangi Zelandiya — „Comice“ ning ruslashtirilgan mutant klon)
  • Vena gʻalabasi
  • „ Uilyams Bonne Kretyen“[15]

Galereya

tahrir
  •  
    Bleykning mag'rur noki (rasm USDA, ARS tomonidan taqdim etilgan)
  •  
    Packham's Triumph nok, yoki shunchaki Packham's nok
  •  
    Berre Clairgeau yoki Clairgeau nok, 19-asr boshlarida fransuz navi
  •  
    Jersi nokidan Luiza Bonne, 18-asr oxirida fransuz noki
  •  
    Nok pirogi
  •  
    Uilyamsning Bon Chrétien (odatda Uilyams yoki Bartlett) noki, Google tomonidan raqamlashtirilgan 1822 bosma.
  •  
    Yoz go'zalligi nok - akvarel 1893 yil
  •  
    Sudduth nok - akvarel 1895 yil
  •  
    Uilyams noki
  •  
    "Butirra Precoce Morettini" navi
  •  
    "Doyenné du Comice" navi
  •  
    1900 yilda Debora Griscom Passmore (USDA) tomonidan chizilgan Forelle akvarel (umumiy nok)
  •  
    UBC botanika bog'idagi Pyrus Communis
  •  
    "Vinkfild vikari" navi
  •  
    Hovlida 104 yoshli nok daraxti qulab tushdi.
  •  
    Armut may oyida hovlida gullaydi.
  •  
    Iyul o'rtalarida armut

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Barstow, M. (2017). „Pyrus communis“. IUCN Red List of Threatened Species. 2017: e.T173010A61580281. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T173010A61580281.en. Retrieved 19 November 2021.
  2. ↑ „Heritage Rare & Iconic Trees - Visit Kew Gardens“. kew.org.
  3. ↑ Zohary, Daniel. Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Domesticated Plants in Southwest Asia, Europe, and the Mediterranean Basin, Fourth, Oxford: University Press, 2012 — 176-bet. 
  4. ↑ Zohary, Daniel. Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Domesticated Plants in Southwest Asia, Europe, and the Mediterranean Basin, Fourth, Oxford: University Press, 2012 — 177-bet. 
  5. ↑ U. S. Department of Agriculture.
  6. ↑ „RHS Plant Selector - Pyrus communis 'Beth'“. 2013-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-may.
  7. ↑ „Pero - in Italian“. 2011-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  8. ↑ „RHS Plant Selector - Pyrus communis 'Comice'“. 2013-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-may.
  9. ↑ „RHS Plant Selector - Pyrus communis 'Conference'“. 2013-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-may.
  10. ↑ „RHS Plant Selector - Pyrus communis 'Joséphine de Malines'“. 2013-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-may.
  11. ↑ „RHS Plant Selector - Pyrus communis 'Louise Bonne of Jersey'“. 2013-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-dekabr.
  12. ↑ „RHS Plant Selector - Pyrus communis 'Onward'“. 2013-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-dekabr.
  13. ↑ U. S. Department of Agriculture.
  14. ↑ Dris, Ramdane, and S. Mohan Jain (editors.) (2004.
  15. ↑ „RHS Plant Selector - Pyrus communis 'Williams Bonne Chretienne'“. 2013-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-dekabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pyrus_communis&oldid=4077123" dan olindi