Vikipediya

Qilich zarbasi operatsiyasi

"Qilich zarbasi" yoki "Xanjar" operatsiyasi Afgʻoniston janubidagi Hilmand viloyatida AQSh boshchiligidagi hujum operatsiyasi edi. 2-dengiz ekspeditsiya brigadasining 4000 ga yaqin dengiz piyoda askarlari hamda 650 afgʻon askari NATO samolyotlari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan. Operatsiya 2009-yil 2-iyul kuni erta tongda boʻlinmalar Hilmand daryosi vodiysiga koʻchib oʻtgandan soʻng boshlangan. Bu operatsiya 2004-yildagi Falluja jangidan keyingi eng yirik dengiz piyodalari hujumi edi[7]. Operatsiya, shuningdek, Vetnam urushidan beri dengiz piyodalarining eng katta hujumi boʻldi[8].

Qilich zarbasi operatsiyasi
Afgʻonistondagi urush (2001–2021)ning bir qismi

Sanalar 2009-yil 2-iyul — 20-avgust[1]
Urush yeri Helmand viloyati, Afgʻoniston
Natija Qisman strategik jihatdan koalitsiya gʻalabasi. NowZad kabi baʼzi hududlarda deyarli natijaga erishilmadi
Raqiblar
Birlashgan Qirollik Buyuk Britaniya
Qoʻshma Shtatlar AQSh
Afgʻoniston Afgʻoniston Islom Respublikasi 		Afgʻoniston Tolibon
Qoʻmondonlar
Qoʻshma Shtatlar Brigada generali Lawrence D. Nicholson Afgʻoniston Mulla Abdulloh Zokir
Kuchlar
Qoʻshma Shtatlar 4,000 AQSh dengiz piyodalari
Afgʻoniston 650 AMA askarlari 		Nomaʼlum
Yoʻqotishlar
Afgʻoniston 2 askar oʻldirildi[2][3]
Afgʻoniston 1 muxbir oʻldirildi[4] 		kamida 49-62 qurbon[5][6]

Dengiz piyodalari Lashkargohdan janubda joylashgan Hilmand daryosi vodiysining 75 milya uzunlikdagi uchta muhim shaharchaga bostirib kirishdi. Operatsiyaga kamida ikkita dengiz piyodalari bataloni va bitta dengiz piyoda zirhli razvedka (LAR) bataloni boshchilik qildi. Shimolda 2-batalyon, 8-dengiz piyodalari (2/8) Garmsir tumaniga bostirib kirdi. 1-batalyon, 5-dengiz piyodalari (1/5) Lashkargah janubidagi Nava-I-Barakzayiga, 2-Yengil zirhli razvedka bataloni (2-LAR) Xan Neshin tumanidagi Xonashinga kirdi[9][10][11].

Tarixi

tahrir

Tolibon qal’asi

tahrir
 
2-batalyonning dengiz piyodalari, 8-dengiz piyodalari operatsiya boshlanishidan oldin CH-53 vertolyotlariga chiqishmoqda.

2001-yildan beri Hilmand viloyati Tolibonning tayanchi hisoblanib, Afgʻonistondagi koalitsiya kuchlari uchun eng xavfli viloyatlardan biri boʻlib kelgan. 2006-yildan beri Britaniya qoʻshinlari boshi berk koʻchaga kirib qolgan edi. Katta yer maydoni viloyatni nazorat qilishni qiyinlashtirdi, ayni paytda musulmon dunyosidagi koʻngillilar va yuzlab mahalliy afgʻon fuqarolari isyonchilarga qoʻshilishda davom etishdi[12]. AQSh harbiylari va razvedka xodimlari orasida Hilmandda sodir boʻlgan zoʻravonliklarning aksariyati Pokistonning Balujiston mintaqasidan kelayotgan jangchilar va oʻq-dorilar oqimi bilan bogʻliqligidan xavotir kuchaygan[13].

Askarlarning koʻpayishi

tahrir

Borgan sari zoʻravonlik bilan kuchayib borayotgan Tolibon qoʻzgʻolonlariga qarshi turishga yordam berish uchun Prezident Obama 2009-yil 18-fevralda Afgʻonistondagi AQSh kuchlarining koʻpayishini maʼqulladi[14]. 2009-yil iyun oyi boshida Afgʻoniston janubiga 10 000 dan ortiq dengiz piyodalari kirib keldi, bu rejadagi 21 000 askarning birinchi toʻlqini edi[15].

Harbiy qiyinchiliklar

tahrir

Navzod shahri afgʻonistonlik mutaxassislarga cheklangan miqdordagi qoʻshinlar bilan urush natijasini oʻzgartirishga intilayotgan AQSh kuchlari duch kelayotgan qiyinchiliklarning yaqqol namunasi boʻldi. Shahar 2006-yildan beri boshi berk koʻchaga aylangan edi. Na Britaniya, na Estoniya kuchlari mintaqada hukmronlik qila olmadilar. 2008-yil mart oyida hokimiyatni qoʻlga olganidan beri AQSh dengiz piyodalari ham xuddi shunday toʻxtab qoldi.

Bir necha oy davomida shaharga dengiz piyodalarining yagona kampaniyasi tayinlangan. Yuqori darajali dengiz qoʻmondonlari tinch aholi yashaydigan hududlarga ustuvorlik berishga majbur boʻlgani sababli, nazoratni kuchaytirish soʻrovlari rad etildi. Garchi toʻgʻridan-toʻgʻri gʻalaba qozonishning iloji boʻlmasa ham dengiz piyodalari yagona kampaniyasining Tolibon bilan bogʻliq „siqib chiqarish“ gʻoyasi isyonchilarni hududda ishgʻol qilish, boshqa boʻlinmalar esa boshqa hududlarda kamroq janglarda koʻproq gʻalabaga erishishni maqsad qilgan edi[16].

2009-yil aprel oyida mintaqadagi uchta batalon (3/8, 2/3, 2/14) bilan dengiz piyodalari nihoyat oldingi chiziqni bir necha yuz yard orqaga surib, AQSh atrofida kattaroq buferni yaratishga muvaffaq boʻlishdi. Koʻp sonli isyonchilar ham oʻldirilgani taxmin qilingan.

Biroq, 2009-yil iyun oyining oxiriga kelib, shahar hali ham boshi berk koʻchada edi va amalda arvoh shaharga aylangan edi[17].

Siyosiy bosim

tahrir

Bundan tashqari, 2009-yil 20-avgustda boʻlib oʻtishi kerak boʻlgan Afgʻonistondagi prezidentlik saylovlari masalasi tobora koʻproq soʻroq ostiga olinayotgan edi. Tanqidchilar Tolibon jangarilari Afgʻoniston janubining katta qismini nazorat qilayotgan sharoitda qanday qilib mazmunli milliy saylovlar oʻtkazilishi mumkinligi haqida soʻray boshlashdi[18].

Operatsion maqsadlar

tahrir

Shtab boshliqlari birlashgan qoʻmitasi raisi, admiral Maykl Mullen operatsiyadan maqsad nafaqat Tolibonni ular nazorat qilayotgan hududlardan haydab chiqarish, balki Afgʻoniston hukumatiga faoliyat yuritishi uchun hudud xavfsizligini taʼminlash ekanini taʼkidladi[19]. 2-MEB qoʻmondoni, brigada generali Larri Nikolsonning maʼlum qilishicha, operatsiya prezidentlik saylovlari oldidan xavfsizlikni taʼminlash va ilgari roʻyxatga olinmagan saylovchilarni roʻyxatga olish imkonini berishdan iborat edi. Dengiz piyodalari koʻpchilikka hujum qilib, soʻngra ISAFning mintaqadagi mavqeini mustahkamlashi kerak edi[20].

Xronologiya

tahrir

Harbiy harakatlar boshlanishi

tahrir

Mojaro soat 1:00 atrofida boshlangan. 1-batalyon, 5-dengiz piyodalari (1/5) askarlari, 82-havo-desant diviziyasining CH-47 va UH-60 vertolyotlari yordamida Lashkargoh janubidagi Nava-l-Barakzayi shahri atrofidagi dalalarga tashlandi. Operatsiyaning dastlabki oʻqlari tong saharda (soat 6:15 atrofida) otildi. Kobra hujum vertolyotlari chaqirilib, ular hujumni rivojlantirishga yordam berishdi. Bir vaqtning oʻzida 2-batalyon, 8-dengiz piyodalari (2/8) dengiz piyoda askarlari vertolyotlar bilan Sorx-Duz shahri tashqarisiga tushirildi. Sorx-Duz shahri Nav-l-Barakzayi va Garmsir oʻrtasida joylashgan shahar. Hujum kuni harorat 100 °F (38 °C) dan oshdi[10][21].

AQSh cheklovi

tahrir

Amaliyot Tolibon tahdidini bartaraf etishga qaratilgan boʻlsa-da, operatsiyaning asosiy maqsadi mahalliy aholi ishonchini qozonish va ularni Tolibon tahdididan himoya qilish edi. Buni tasdiqlash uchun dengiz boʻlinmalari dushman qoʻzgʻolonchilari bilan toʻqnash kelganda harbiy vazminlik koʻrsatdilar. Garchi qoʻshinlar yoʻl chetiga oʻrnatilgan bombalar va kichik qurolli hujumlarga duch kelgan boʻlsa-da, bir dengiz piyodasining oʻlimiga va yana bir necha kishi yaralanganiga qaramay, qoʻmondonlar javob zarbasi berishni afzal koʻrdilar. Operatsiyaning dastlabki 24 soatida dengiz piyodalari artilleriyadan oʻt ochmagan yoki qiruvchi samolyotlarni bomba tashlashga chaqirmagan edi[13].

Tinch aholining qurbonlari haqidagi maʼlumotlar muammo edi. AQShning Afgʻonistondagi kuchlari va ISAF qoʻmondoni, general Stenli Makkristal operatsiya oldidan taʼkidlaganidek, bu Tolibon bir kunda qancha tirik qalqondan foydalanishidan qatʼiy nazar, mahalliy aholining qalbi va ongini yoʻqotishning ishonchli yoʻllaridan biri edi. Makkristal Tolibonning tinch aholini oʻldirishga urinishlarining oldini olish uchun doimiy kuzatuv zarurligini yana bir bor taʼkidlab oʻtdi. Shunga oʻxshash sharoitlarda qoʻshinlar havo hujumlarini yordamga chaqirgan boʻlsa-da, dengiz piyoda qoʻmondonlari „taktik sabr-toqat“ deb atagan usul, yaʼni qatʼiy Jang qoidalariga qaramay, koalitsiya tinch aholi qurbonlarini yanada kamaytirishga ongli ravishda harakat qilishdi[22].

Birinchi kuni, 2-iyulda, 1/5 qismidagi dengiz piyodalari Nava-l-Barakzayi shahridagi gʻishtli majmuada yashiringan 20 ga yaqin jangarilar guruhi bilan aloqa oʻrnatdilar. Dengiz piyodalari qattiq qanotli havo hujumiga murojaat qilishdan bosh tortdilar va buning oʻrniga tinch aholining qurbon boʻlish xavfini oldini olish uchun oʻzlarining AH-1W SuperCobra vertolyotlarining 20 millimetrli pulemyotlaridan foydalanishdi. Jangarilar qochishga muvaffaq boʻldi[13][21][23][24]. Garchi oʻqqa tutilgan boʻlsa-da, dengiz piyodalari koʻplab qismlarni yoʻq qilishdan tiyildi. Chunki isyonchilar orasida tinch aholi mavjud yoki yoʻqligi tasdiqlanmagan edi[22].

Dengiz zobitlari ularning mavjudligi haqida maʼlumot beruvchi varaqalar tarqatishdi va tarjimonlar yordamida aholi bilan suhbatlashishdi. Baʼzi dengiz piyodalari mahalliy aholini toliblarning qatagʻonlaridan himoya qilish uchun hurmat koʻrsatib, sim va qum bilan himoya inshootlari qurish oʻrniga „odamlarning ruxsati bilan“ boʻsh uylarda tunashdi[13][24].

Garmsir tumani

tahrir

8-dengiz piyodalarining 2-batalyoni dengiz piyodalari (2/8) dastlab deyarli qarshilik koʻrsatmadi[5]. 3-iyul kuni Garmsirdagi devor bilan oʻralgan majmuada Tolibon jangarilari dengiz piyodalari bilan toʻqnash kelishdi. VMA-214 dan AV-8B Harrier II hujumchi samolyoti 500 funtli bomba bilan majmuani vayron qildi va ichidagi 30-40 ta tolibning hammasini oʻldirdi. Harakatdagi dengiz piyodalari jabrlanmagan boʻlsa-da, ammo bu holat AQShning qishloq oqsoqollari va baʼzi mahalliy aholi bilan uchrashish rejalarini kechiktirdi[5]. 2/8 dengiz piyodalari Afgʻoniston milliy armiyasi bilan Sorx-Duz shahri va uning atrofida qoʻshma patrullar oʻtkazdi.

5-iyulga kelib, 2/8 qismining askarlari Garmsirdan 16 mil janubda joylashgan Toshtoyda shiddatli janglarga kirishdi[25].

tahrir

1-batalyonning 5-dengiz piyodalarining (1/5) yuzlab askarlari vertolyot bilan Nava-I-Barakzayi qishlogʻiga koʻtarilib, vaqti-vaqti bilan qarshilikka duch kelishdi. Dengiz qoʻmondonlarining taʼkidlashicha, Tolibon kuchlari dengiz piyodalarini kuzatish uchun chekinganga oʻxshardi[9][22].

24-iyul kuni F kompaniyasining dengiz piyodalari, 2-batalyon, 8-dengiz piyoda polki, 3-polk jangovar guruhi ANA qoʻshinlari bilan birgalikda Tolibon qarorgohiga bostirib kirishdi. Besh isyonchi oʻldirildi va 270 000 funt qiymatidagi koʻknori urugʻi, 33 qop afyun, 13 qop gashish, 50 bochka prekursorli portlovchi modda, 20 ta oʻqli miltiq, 20 ta oʻq otish quroli va 130 000 funt qiymatidagi portlovchi moddalar uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan oʻgʻit musodara qilindi. 

Xon Neshin tumani

tahrir

2009-yil 2-iyul kuni 2-LARdan 500 ga yaqin dengiz piyodalari va 70 ta avtomobil Xon Neshin tumanining markazi Xonashinga yetib keldi. Xonashin Tolibonning tayanch nuqtasi boʻlgan va koalitsiya kuchlari janubiy Hilmand daryosi vodiysigacha boʻlgan hududlarda hech qachon doimiy faoliyatda boʻlmagan edi. Dengiz piyodalari qishloq tashqarisida toʻxtab, qishloq jarrohining maʼlumot berishini kutishdi. Kun oxiriga kelib dengiz piyodalari shaharga kirish boʻyicha muzokara olib borishga muvaffaq boʻlishdi. Hech qanday qarshilikka duch kelmasdan muzokaralarni boshladilar[10][11][26].

Dahanaga dengiz hujumi

tahrir

2009-yil 12-avgustda AQSh dengiz piyodalari Tolibon nazoratidagi Dahana shahriga vertolyot bilan hujum uyushtirdi. Bu shahar yillar davomida isyonchilar nazorati ostida edi. Hujum ertalab boshlandi. Humvees va MRAPlardagi birinchi hujum qismlari Dahana shahridan taxminan besh chaqirim shimolda joylashgan Nav Zad shahridagi dengiz bazasini soat 1:00 da tark etdi. Keyin uchta CH-53E Super Stallion vertolyotlari dengiz piyodalarining bir vzvodini olib, Tolibon saflari ortiga Dahanehga tashladi. Bu qoʻshinlar jangarilikda gumon qilinayotgan hududga hujum qilishdi. U yerda besh kishi hibsga olindi va baza sifatida gumon qilingan qarorgohni egallab olishdi. Jangda AQSh dengiz piyodalarining AV-8B Harrier II samolyotlari ham qatnashdi. Tong otishi bilan isyonchilarning raketa va minomyotlari oʻqlari AQSh qoʻshinlari ustiga yogʻa boshladi. Boshqa boʻlinmalar atrofdagi togʻlarda jangarilar bilan jang qilayotgan vaqtda dengiz piyodalari shaharchaga kirib kelgan edi. Dengiz piyodalarining birinchi toʻlqini oʻq otish qurollari, minomyotlar va granatalar bilan kutib olindi. Isyonchilar uy tomlari va hovlilarda joylashib olgan edilar. Tolibon koʻchalardan birida joylashtirgan ogʻir pulemyot dengiz piyodalarining shaharga kirib borishini sekinlashtirdi. Jangarilar ogʻir raketalarni otish uchun yuk mashinasini ham olib kelishgan edi. Jangarilar devorlar ortida yashirinib olib, qarshilik qilgach, dengiz piyodalari raketa zarbasi uyushtirdi. Uning natijasida bino vayron boʻldi va dengiz piyodalariga koʻra, 7-10 nafar jangari halok boʻldi. Quyosh botishi bilan dengiz piyodalari Dahana shahrida tongdagi hujumdan koʻproq muvaffaqiyatga erishdilar. Dengiz piyodalari qattiq qarshilikka duch kelgani uchun ular Tolibon shaharga qilingan hujumni bilib, unga tayyorlangan deb gumon qilishdi. Dengiz kuchlari jangning birinchi kunida taxminan 66 funt opiyni tortib olishdi.

Jangning ikkinchi kuni Marine AH-1W SuperCobra hujum vertolyotlari jangarilar shaharchadagi qoʻshinlarga qarata oʻq uzgani taxmin qilingan yaqin togʻlardagi Tolibon pozitsiyalariga raketa zarbalari berdi. Keyinchalik AQShning A-10 Thunderbolt II hujum samolyotlari dengiz piyodalari „Doʻzax dovoni“ deb ataydigan qoyalarga, Now Zad vodiysi kirish joyiga AQShning "yer-yer" raketalaridan bir necha marta oʻq uzdi. Asosiy dengiz bazasidan togʻ yonbagʻirlari urildi. Ayni paytda shaharchada dengiz piyodalari koʻchalar boʻylab harakatlanayotganda kuchli pulemyotlardan oʻqqa tutildi. Bir nafar dengiz piyodasi halok boʻldi. Ikkinchi kuni kechqurun dengiz va afgʻon qoʻshinlari shaharning yarmini egallashga muvaffaq boʻlishdi, ammo qarshilik hali ham davom etayotgan edi.

Uchinchi kuni dengiz piyodalari shaharning janubiy chekkasida Tolibon pozitsiyasiga qarshi tong saharda reyd uyushtirib, mustahkamlangan majmuaga bostirib kirishdi. Bir kun oldin isyonchilar AQSh qoʻshinlariga raketa va minomyotlardan oʻq uzgan ikkita minorani portlatishdi. Dengiz piyodalari hovlida oʻsadigan marixuana oʻsimliklarini topdilar va bomba ishlab chiqarishda foydalaniladigan tetik plitalarini musodara qildilar.

Toʻrtinchi kunga kelib jang tugadi va koalitsiya qoʻshinlari shaharni nazorat qila boshladi.

Oqibat

tahrir

Pokiston xavotirlari

tahrir

2009-yil 3-iyulda Pokiston Bosh vaziri Yusuf Rizo Gillani Hilmandda davom etayotgan operatsiya tufayli Afgʻonistondan Pokistonga qochayotgan qochqinlar oqimidan xavotirda ekanligini va bunga chek qoʻyish kerakligini aytdi. U oʻz xavotirlarini fransuz delegatsiyasiga maʼlum qildi[27].

Pokiston armiyasi jangarilarning hujumdan qochib ketishini toʻxtatish uchun Afgʻoniston bilan chegaradosh boshqa joylardagi askarlarini Hilmand roʻparasidagi hududga koʻchirdi. AQSh va Pokiston rasmiylari Afgʻoniston janubida kuchaygan amaliyotlar isyonchilarni chegara orqali qochishi mumkinligidan xavotir bildirgan[22].

Samaradorlik

tahrir

2009-yil 7-iyul kuni Afgʻoniston mudofaa rasmiylari Tolibon jangarilari va ularning qoʻmondonlari AQShning Hilmand viloyatidagi yirik hujumidan qochib, gʻarb va shimoldagi hududlarga koʻchib oʻtishganini aytishdi. Bu xabarlar esa AQShning saʼy-harakatlari Tolibon muammosini boshqa joyga koʻchirdi, degan xavotir uygʻotdi[28].

Afgʻoniston Mudofaa vazirligi nomidan soʻzlovchi Zohir Aʼzamiyning aytishicha, AQSh dengiz piyodalari hujum boshlaganidan keyin Tolibon jangarilari Germaniya kuchlari nazorati ostida boʻlgan Bagʻron yaqinidagi shimoliy Hilmand viloyatiga va katta qismi Italiya nazorati ostida boʻlgan Farah viloyatining sharqiy chekkasiga koʻchib oʻtgan[28].

Afgʻon armiyasining Hilmanddagi qoʻmondoni, brigada generali Mahoiddin Gʻoriyning hisob-kitoblariga koʻra, Hilmand viloyatida 500 ga yaqin xorijlik Tolibon jangarilari va yana 1000 ga yaqin afgʻon toliblari bor. General Zohir Aʼzamiy qancha odam shimol va gʻarbga koʻchib oʻtgani haqida hech qanday maʼlumotga ega emas edi[28].

AQSh va NATO rasmiylari Tolibon dengiz piyodalaridan oldin Hilmanddan koʻchib oʻtganini tan oldi va AQSh rasmiylari xususiy ravishda bir haftalik hujum davomida ular kutganidan kamroq qarshilikka uchraganini aytdi[28]. General Gʻori Tolibonning ikkita kampaniyasiga ittifoqchi kuchlar changalidan qutulishga imkon beradigan eʼtiborsizlik kuchayganidan afsusda ekanligini aytgan.

Tolibonning gʻarb va shimoldagi hududlarga siljishi askarlari u yerda nazorat oʻrnatgan nemis va italyan qoʻmondonlarining shikoyatlariga sabab boʻldi. Qoʻshma Shtatlarda qoʻzgʻolonchilarni taʼqib qilish uchun yetarli qoʻshinlar bormi, degan savollar paydo boʻldi. Armiya generali Stenli Makkristalning rejasi Tolibon nazoratidan olingan hududlarni „tozalash, ushlab turish va qayta qurish“ va bir vaqtning oʻzida Germaniya va Italiya kuchlari qoʻl ostidagi shimoliy va gʻarbiy hududlarni qoʻllab-quvvatlash edi[28].

Qurbonlar

tahrir

Operatsiya paytida 14 AQSh dengiz piyodasi halok boʻldi. Ikki afgʻon askari va dengiz piyodalari bilan ishlagan bir afgʻon tarjimoni ham halok boʻlgan.

AQSh rasmiy ravishda dushman qurbonlarini aniq hisoblamagan. Shuning uchun operatsiyada halok boʻlgan Tolibonning aniq sonini bilish deyarli imkonsiz edi[29]. Biroq, eʼlon qilingan bir qancha maʼlumotlarga asoslanib, 2-4-iyul kunlari, shuningdek, 12-15-avgust kunlari kamida 49-62 Tolibon oʻldirilgan degan xulosaga kelish mumkin. Biroq, bu ham, ehtimoliy miqdor minimal edi. Chunki butun operatsiya davomida rasmiy dushman qurbonlari soni aniq emas va Tolibon oʻz diniga koʻra tezda oʻliklarini dafn etishga moyil edi. Bu esa qurbonlarning aniq sonini olishni qiyinlashtirdi.

Ishtirok etuvchi qismlar

tahrir

Xalqaro xavfsizlik kuchlari

tahrir
  • Afgʻon kuchlari
Nomaʼlum boʻlinmalar (ehtimol, Hilmand ANA garnizoni boʻlgan 3-brigada, 205-korpus guruhlarini oʻz ichiga olgan).
  • Britaniya kuchlari
Herrik operatsiyasi guruhlari
  • AQSh kuchlari
Maxsus ishchi guruh
3 ta polk jangovar jamoasi
1-batalyon, 5-dengiz piyodalari
2-batalyon, 8-dengiz piyodalari
3-batalyon, 11-dengiz piyodalari
2-chi yengil zirhli razvedka bataloni (-)
2-dengiz logistika guruhi
Dengiz samolyotlari guruhi 40
Jangovar aviatsiya brigadasi, 82-havo-desant diviziyasi (Pegasus ishchi guruhi)[30]
3-batalyon, 82-jangovar aviatsiya brigadasi (vazifalar guruhi)

Tolibon kuchlari

tahrir
  • Taxminan 4-10 nafar xodimdan iborat bir nechta operativ va portlash guruhlari Tolibon yashirin hukumati taʼsirida. Pokistonda joylashgan Kvetta Shura Hilmand viloyatiga Tolibon yetakchiligini taʼminladi[31].

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Taliban launch ʻoperation’ against U.S. Marines | World Military Forum — Latest Military News | Army, Navy, Air Force, Missiles“. 2012-yil 1-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-dekabr.
  2. ↑ Taliban scatter in Afghanistan, but the threat survives — TwinCities.com
  3. ↑ ReliefWeb ť Document ť Factbox — Security developments in Afghanistan, 16 Jul 2009
  4. ↑ Coghlan, Tom. „Battle stations anatomy of an ambush by the Taleban“. The Times (2009-yil 1-avgust). Qaraldi: 2010-yil 20-may.[sayt ishlamaydi]
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Chandrasekran, Rajiv. „Insurgents Step Up Attacks on Marines“. The Washington Post (2009-yil 4-iyul). Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  6. ↑ Battle of Dahaneh
  7. ↑ „Obama Launches First Major Offensive in Afghanistan“. US News (2009-yil 2-iyul). Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  8. ↑ Sheppard, Ben. „US Marines storm south in major Afghan offensive“ (2009-yil 1-iyul). 2009-yil 11-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 4-oktyabr.
  9. ↑ 9,0 9,1 Shanker, Thom; OPPEL Jr, RICHARD A.. „In Tactical Shift, Troops Will Stay and Hold Ground in Afghanistan“. NY Times (2009-yil 3-iyul). Qaraldi: 2009-yil 6-iyul.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Sheppard, Ben. „US Marines battle on in Afghanistan“. The Sydney Morning Herald (2009-yil 3-iyul). Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  11. ↑ 11,0 11,1 „Operation Khanjar restores government control in Khan Neshin“. ABC (2009-yil 6-iyul). 2009-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 6-iyul.
  12. ↑ Pannell, Ian. „'High Stakes Battle' for Helmand“. BBC (2009-yil 4-iyul). Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 „Troops push deep into Afghanistan“. The Philadelphia Inquirer (2009-yil 3-iyul). 2009-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 6-iyul.
  14. ↑ „Obama OKs Afghanistan troop surge“. The Washington Times (2009-yil 18-fevral). Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  15. ↑ „US Marines Fan out Across Dangerous Afghan South“. ABC (2009-yil 8-iyun). 2009-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  16. ↑ Phillips, Michael M.. „Stalemate in Afghanistan“. WSJ (2009-yil 23-may). Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  17. ↑ „Stalemate in Afghan ghost town shows task ahead“. Associated Press (2009-yil 30-iyun). 2009-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  18. ↑ Nelson, Dean; Farmer, Ben. „US Marines lead major crackdown against Taliban“. London: UK Telegraph (2009-yil 2-iyul). Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  19. ↑ „Suicide attack outside NATO base in Kandahar“. Associated Press (2009-yil 6-iyul). 2009-yil 10-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 6-iyul.
  20. ↑ „US opens 'major Afghan offensive'“. BBC (2009-yil 2-iyul). Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  21. ↑ 21,0 21,1 Straziuso, Jason. „Marines suffer first casualties in Afghan offensive“. Associated Press via Marine Corps Times (2009-yil 3-iyul). 2009-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 „Marines exchange fire with Taliban in searing heat“. Associated Press (2009-yil 3-iyul). 2009-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 6-iyul.
  23. ↑ „U.S. Pushes Into Taliban Strongholds“. The Washington Post (2009-yil 1-iyul). Qaraldi: 2010-yil 20-may.
  24. ↑ 24,0 24,1 „Marines targeting Taliban in Afghan push“. CNN (2009-yil 3-iyul). Qaraldi: 2009-yil 6-iyul.
  25. ↑ Farmer, Ben. „US Marines face a 'hell of a fight' in Helmand“. London: UK Telegraph (2009-yil 5-iyul). Qaraldi: 2009-yil 5-iyul.
  26. ↑ Chandrasekaran, Rajiv. „Marines Meet Little Resistance in Afghan Push, page 2“. The Washington Post (2009-yil 3-iyul). Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  27. ↑ „PM Gilani rules out formation of more provinces“. Dawn (newspaper) (2009-yil 3-iyul). Qaraldi: 2009-yil 4-iyul.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 28,4 „Afghans: Taliban Have Escaped Helmand and Marines“. 2009-yil 12-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 8-iyul.
  29. ↑ Shapiro, Lila. „US Stops Giving Militant Death Tolls In Afghanistan“. The Huffington Post (2009-yil 26-iyul).
  30. ↑ „Operation KHANJAR (SWJ Blog)“. 2011-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 7-iyul.
  31. ↑ Roggio, Bill.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qilich_zarbasi_operatsiyasi&oldid=5258745" dan olindi