Vikipediya

Qizamiqqa qarshi vaksina

(Qizamiqga qarshi vaksinadan yoʻnaltirildi)

Qizamiqqa qarshi emlash qizamiq bilan kasallanishning oldini oladi[1]. Bir dozadan keyin immunitet hosil qilmaydiganlarning deyarli barchasi immunitetni ikkinchi dozadan keyin rivojlantiradi[1]. Aholi ichida emlash darajasi 92% dan ortiq boʻlsa, qizamiq epidemiyasi odatda sodir boʻlmaydi; ammo, agar emlash tezligi pasaysa, ular yana paydo boʻlishi mumkin.

Vaksina, OIV bilan kasallanganlar uchun ham xavfsizdir[2][3]. Aksariyat bolalar hech qanday yondosh kasalliklar yuzaga chiqmaydi[4] odatda isitma, toshma, inʼektsiya joyida ogʻriq va boʻgʻimlarning qattiqligi kabi yengil va qisqa muddatli holatlar kuzatiladi[1][4]. Anafilaksi million dozada taxminan 3,5–10 holatda hujjatlashtirilgan[1]. Guillain–Barrokatceptis sindromi, autizm va yalligʻlanishli ichak kasalliklari darajasi qizamiqqa qarshi emlash orqali koʻpaymaydi[1][5].

Vaksina oʻzi ham, MMR vaksinasi (qizilcha vaksinasi va parotitga qarshi emlash)[1] yoki MMRV vaksinasi (MMR ning suvchechak vaksinasi bilan kombinatsiyasi) kabi kombinatsiyalarda mavjud[6][7][8]. Qizamiqqa qarshi emlash barcha formulalarda qizamiqning oldini olish uchun bir xil darajada samarali, ammo turli kombinatsiyalar uchun yon taʼsir farq qiladi[1][9]. Jahon Sogʻliqni saqlash tashkiloti (JSST) qizamiqqa qarshi emlashni toʻqqiz oyligida dunyoning kasallik keng tarqalgan hududlarida yoki kasallik keng tarqalmagan hududlarda oʻn ikki oyda berishni tavsiya qiladi[10][1]. Qizamiqqa qarshi emlash qizamiqning jonli, ammo zaiflashgan shtammiga asoslangan[1]. Bu teri ostiga yoki mushak ichiga yuborilishidan oldin maʼlum bir suyuqlik bilan aralashtirilgan quritilgan kukun shaklida keladi[1]. Qon tekshiruvlari orqali vaksinani samarali ekanligini aniqlash mumkin[1].

1963-yilda birinchi marotaba qizamiqqa qarshi emlash kiritilgan[11]. Oʻsha yili edmonston-b shtammli qizamiq virusi Jon Enders va uning hamkasblari tomonidan vaksinaga aylantirildi va Qoʻshma Shtatlarda litsenziyaga ega boʻldi[12][13]. 1968 yilda Moris Xilleman va uning hamkasblari tomonidan takomillashtirilgan va hatto kuchsizroq qizamiq vaksinasi ishlab chiqildi va tarqatila boshlandi va 1968 yildan beri Qoʻshma Shtatlarda qoʻllangan yagona qizamiq vaksinasiga aylandi[14][15][13]. Dunyo boʻylab bolalarning taxminan 86% 2018 yilga kelib vaksinaning kamida bitta dozasini olgan[16]. 2021 yilda kamida 183 mamlakat muntazam emlash jadvalida ikkita dozani taqdim etdi[17]. Bu Jahon Sogʻliqni saqlash Tashkilotining muhim dorilar roʻyxatiga kiritilgan[18]. Emlanmagan avlodlarda epidemiyalar osonlikcha yuzaga kelganligi sababli, kasallikning tarqalmasligi aholi ichida yetarli emlash sinovi sifatida qaraladi[19][20].

Samaradorlik

tahrir
 
Qizamiq holatlari Qoʻshma Shtatlarda vaksinani kiritishdan oldin va keyin qayd etilgan.
 
Vaksinani kiritishdan oldin va keyin Kanadada qizamiq holatlari qayd etilgan. 1959 va 1968 yillar orasida qizamiq toʻgʻrisida milliy hisobot berilmagan, shuning uchun bu davr haqida maʼlumot yoʻq.
 
Qizamiq holatlari Angliya va Uelsda qayd etilgan.

Vaksinaning bir dozasi taxminan 93% samarali boʻlsa, vaksinaning ikki dozasi qizamiqning oldini olishda taxminan 97% samaralidir[21]. Vaksina keng qoʻllanilishidan oldin qizamiq shu qadar keng tarqalgan ediki, infeksiya „oʻlim va soliqlar kabi muqarrar deb hisoblangan[22].“ Qoʻshma Shtatlarda, qizamiq bilan kasallanish holatlari 3 milliondan 4 milliongacha koʻpaydi, 1963 yilda qizamiqga qarshi ikkita vaksina kiritilgandan soʻng yiliga 400 dan 500 oʻlim oʻn minglabgacha boʻlgan (ikki faolsizlangan va jonli zaiflashtirilgan vaksina (Edmonston B shtammi) litsenziyalangan edi)[21][23]. 1971 va 1977 yillardagi epidemiyalardan keyin vaksinani qabul qilishning koʻpayishi 1980-yillarda bu har yili minglab holatlarga olib keldi. 1990 yilda 30 000 ga yaqin kasallikning avj olishi emlash uchun yangidan turtki boʻlishiga va tavsiya etilgan jadvalga ikkinchi vaksina qoʻshilishiga olib keldi. 220 yildan 1997 yilgacha boʻlgan har qanday yilda 2013 dan ortiq holatlar qayd etilmagan va bu kasallik Qoʻshma Shtatlarda endemik emas deb hisoblangan[24][25][26]. 2014 yilda 667 ta holat qayd etilgan[27].

Kasallik, nogironlik va oʻlimning oldini olishda qizamiqqa qarshi emlashning afzalliklari yaxshi hujjatlashtirilgan. AQShda litsenziyaga ega boʻlgan dastlabki 20 yil ichida qizamiqqa qarshi emlash taxminan 52 million kasallik, 17,400 aqliy zaiflik va 5,200 oʻlim holatlarining oldini oldi[28]. 1999 yildan 2004 yilgacha JSST va UNICEF boshchiligidagi strategiya qizamiqqa qarshi emlash qamrovini yaxshilashga olib keldi, bu esa butun dunyo boʻylab 1,4 million qizamiqdan oʻlimning oldini oldi[29]. Qizamiqga qarshi emlash Qo'shma Shtatlar va boshqa rivojlangan mamlakatlarda kasallikni deyarli butunlay yoʻq qilishga olib keldi[30]. Vaksina nojoʻya taʼsirlarni keltirib chiqarishi mumkin boʻlgan jonli virus bilan yaratilgan boʻlsa-da, ular qizamiqning oʻzi keltirib chiqaradigan kasallik va oʻlimga qaraganda ancha kamroq va kamroq jiddiydir; toshmalardan tortib, kamdan-kam hollarda konvulsiyalargacha boʻlgan nojoʻya taʼsirlar qabul qiluvchilarning kichik foizida uchraydi[31].

Qizamiq dunyoda keng tarqalgan. 2000-yilda u AQShdan chiqarib tashlangan deb eʼlon qilingan boʻlsa-da, epidemiyalarning oldini olish va qizamiqning yoʻq qilinishini davom ettirish uchun emlashning yuqori koʻrsatkichlari va emlashdan bosh tortganlar bilan yaxshi aloqa qilish kerak[32]. 2005 yilda Qoʻshma Shtatlarda qayd etilgan 66 qizamiq kasalligining yarmidan bir oz koʻprogʻi Ruminiyaga tashrifi paytida yuqtirgan bir emlanmagan oʻspirin bilan bogʻliq[33]. Bu odam koʻplab emlanmagan bolalari boʻlgan jamoaga qaytdi. Natijada paydo boʻlgan epidemiya 34 kishini, asosan bolalarni va deyarli barcha emlanmaganlarni yuqtirdi; ulardan uchtasi kasalxonaga yotqizilgan. Sogʻliqni saqlash boʻyicha javob kontaktlarni kuzatish, kerak boʻlganda testlarni tashkil qilish va oʻtkazish va ushbu odam bilan aloqada boʻlgan xavfli odamlar uchun favqulodda emlashni tashkil etish doirasida deyarli 5000 ta telefon qoʻngʻiroqlarini amalga oshirishni talab qildi[32]. Soliq toʻlovchilar va mahalliy sogʻliqni saqlash tashkilotlari ushbu avj olishning oldini olish uchun toʻgʻridan-toʻgʻri 167,000 AQSh dollaridan koʻproq pul toʻlashlari mumkin[32]. Atrofdagi jamoalarda emlashning yuqori darajasi tufayli katta epidemiyaning oldi olindi.

Vaksina nafas olish yo'llari infeksiyalarining oldini olish kabi oʻziga xos boʻlmagan taʼsirga ega, bu faqat qizamiqning oldini olishdan kattaroq boʻlishi mumkin[34]. Vaksina bir yoshga toʻlmasdan berilsa, bu imtiyozlar koʻproq boʻladi[35]. Yuqori titrli vaksina qizlarda yomon natijalarga olib keldi va shuning uchun Jahon Sogʻliqni saqlash tashkiloti tomonidan tavsiya etilmaydi[36].

Qizamiqqa qarshi vaksina uchun immun javob gelmintozlar kabi parazitar infektsiyalar mavjudligi bilan buzilishi mumkin[37].

Nojoʻya taʼsirlari

tahrir

MMR vaksinasi bilan bogʻliq nojoʻya taʼsirlar orasida isitma, toshma, inʼektsiya joyidagi ogʻriq va kamdan-kam hollarda trombotsitopenik purpura deb nomlanuvchi terida qizil yoki binafsha rang oʻzgarishlari yoki isitma bilan bogʻliq tutqanoqlar (febril tutqanoq) kiradi[38][39].

Koʻpgina tadqiqotlarda MMR vaksinasi va autizm oʻrtasida hech qanday bogʻliqlik aniqlanmagan[40][41][42][43].

Tarixi

tahrir
 
100000-asrda qoʻshma Shtatlarda yiliga 20 ta qizamiq va oʻlim holatlari

Poliomielit virusi ustida ishlagani uchun 1954 yilda tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻlgan Jon Franklin Enders Tomas C. Piblzni qizamiq epidemiyasi avj olgan Massachusetsdagi Fey maktabiga yubordi; Piblz virusni qon namunalari va tomoq choʻtkalaridan ajratib olishga muvaffaq boʻldi va keyinchalik virusni oʻstirishga muvaffaq boʻldi va kasallik oʻzi toʻplagan material bilan emlangan maymunlarga yuqishi mumkinligini koʻrsatdi[30]. Enders 1963 yilda Peebles tomonidan ajratilgan materialning oʻstirilgan tovuq embrioni fibroblastlari orqali susaytirish yoʻli bilan qizamiqqa qarshi vaktsinani ishlab chiqish uchun etishtirilgan virusdan foydalanishga muvaffaq boʻldi[44][45].

1950-yillarning oxiri va 1960-yillarning boshlarida qizamiqdan bolalar poliomielitdan deyarli ikki baravar koʻp vafot etgan[46]. Enders tomonidan ishlab chiqilgan vaksina zaiflashtirilgan jonli qizamiq virusining Edmonston shtammiga asoslangan boʻlib, u Peebles virusni etishtirishga olib kelgan madaniyatni oʻz ichiga olgan Fey talabasi 11 yoshli Devid Edmonston nomi bilan atalgan[47].

20-asr oʻrtalarida qizamiq Gʻarbiy Afrikada ayniqsa halokatli boʻldi, bu yerda bolalar oʻlimi 5 yoshga toʻlgunga qadar 50 foizni tashkil etdi va 1900 yilgacha Angliyada va boshqa mamlakatlarda bolalarda toshma va boshqa alomatlar paydo boʻldi. Qizamiqqa qarshi jonli vaksinaning birinchi sinovi 1960 yilda ingliz pediatri Devid Morli tomonidan Nigeriyaning[48] Ilesha yaqinidagi qishloqda oʻtkazilgan; agar uni Nigeriya aholisini ekspluatatsiya qilishda ayblash mumkin boʻlsa, Morli oʻzining toʻrt nafar farzandini tadqiqotga kiritdi. Quvonarli natijalar qishloqdagi va Ilesha shahridagi Uesli Gildiya kasalxonasida 450 ga yaqin bolalarni ikkinchi marta oʻrganishga olib keldi.

Yana bir epidemiyadan soʻng, 1962 yil sentyabr va oktyabr oylarida Nyu-York shahrida JSST koʻmagida kengroq sinov oʻtkazildi: 131 bola Enders tomonidan zaiflashtirilgan Edmonston B shtammi va gamma-globulinni oldi, 130 bola „keyinroq zaiflashtirilgan“ vaksinani oldi. Gamma globulinsiz va 173 bola ikkala guruh uchun ham nazorat sub’ektlari sifatida harakat qildi. Nigeriya sinovida ham koʻrsatilganidek, sinov „keyinchalik zaiflashtirilgan“ vaksina Edmonston B vaksinasidan ustun ekanligini tasdiqladi va isitma va diareya holatlarini sezilarli darajada kamaytirdi. Hududdagi 2000 nafar bola keyinchalik zaiflashtirilgan vaksina bilan emlandi[49][50].

Merck & Co.dagi Maurice Hilleman, emlashni rivojlantirishda kashshof, 1968-yilda qizamiqqa qarshi vaksinaning takomillashtirilgan versiyasini va keyinchalik 1971-yilda qizamiq, parotit va qizilchaga qarshi bir martalik emlash, soʻngra kuchaytiruvchi emlash uchun MMR vaksinani ishlab chiqdi[15][51][52]. Bitta shakl „Attenuvax“ deb ataladi[53]. MMR vaksinasining qizamiqqa qarshi komponenti Endersning zaiflashtirilgan Edmonston shtammi yordamida joʻja embrion hujayra madaniyatida yetishtirilgan Attenuvaxdan[54] foydalanadi. ACIP tavsiyalaridan soʻng, Merck 2009 yil 21 oktyabrda Attenuvaxni mustaqil vaksina sifatida ishlab chiqarishni davom ettirmaslikka qaror qildi[55].

Amerika iqtisodiy jurnalida 2022 yilda olib borilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, qizamiqqa qarshi qizamiqga qarshi vaktsinani qabul qilish daromadning 1,1 foizga oshishiga va emlanganlarning yuqori mahsuldorligi tufayli bandlikka ijobiy taʼsir koʻrsatdi[56].

Turlari

tahrir
 
Parotit, qizamiq va qizilchaga qarshi kombinatsiyalangan emlash (MMR vaksinasi)

Qizamiq kamdan-kam hollarda individual vaksina sifatida beriladi va koʻpincha qizilcha, parotit yoki suvchechak vaksinalari bilan birgalikda beriladi[1]. Quyida qizamiqqa qarshi vaksinalar roʻyxati keltirilgan:

  • Qizamiqgq qarshi emlash (mustaqil vaksina)
  • Qizamiq va qizilchaga qarshi kombinatsiyalangan emlash (MR vaksinasi)
  • Parotit, qizamiq va qizilchaga qarshi kombinatsiyalangan emlash (MMR vaksinasi) [57] [58] [59]
  • Parotit, qizamiq, qizilcha va suvchechaklarga qarshi emlash (MMRV vaksinasi) [60]

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 "Measles vaccines: WHO position paper – April 2017". Weekly Epidemiological Record 92 (17): 205–27. April 2017. PMID 28459148. Archived from the original on 23 January 2023. https://web.archive.org/web/20230123203038/https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/255149/WER9217.pdf. Qaraldi: 23 September 2020. Qizamiqqa qarshi vaksina]] Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "WHO2017Vac" defined multiple times with different content
  2. ↑ "WHO2017Vac">"Measles vaccines: WHO position paper – April 2017". Weekly Epidemiological Record 92 (17): 205–27. April 2017. PMID 28459148. Archived from the original on 23 January 2023. https://web.archive.org/web/20230123203038/https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/255149/WER9217.pdf. Qaraldi: 23 September 2020. Qizamiqqa qarshi vaksina]]
  3. ↑ "CDC2020Me">„About Measles Vaccination | Vaccination and Immunizations | CDC“ (en-us). www.cdc.gov (2020-yil 9-yanvar). 2020-yil 27-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 30-aprel.
  4. ↑ 4,0 4,1 CDC. „Measles and the Vaccine (Shot)“ (en-us). Centers for Disease Control and Prevention (2019-yil 2-avgust). 2020-yil 29-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 30-aprel.
  5. ↑ „Measles, Mumps, and Rubella (MMR) Vaccination | CDC“ (en-us). www.cdc.gov (2021-yil 5-aprel). 2020-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-aprel.
  6. ↑ The essential guide to children's vaccines. New York: St. Martin's Press, 2013 — 127-bet. ISBN 9781466827509. 
  7. ↑ "ProQuad label">„ProQuad- measles, mumps, rubella and varicella virus vaccine live injection, powder, lyophilized, for suspension“. DailyMed (2019-yil 26-sentyabr). 2020-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-yanvar.
  8. ↑ „MMR Vaccination | What You Should Know | Measles, Mumps, Rubella | CDC“ (en-us). www.cdc.gov (2019-yil 24-dekabr). 2020-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 30-aprel.
  9. ↑ „Information Sheet Observed Rate of Vaccine Reactions“. World Health Organization (WHO). 2019-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 1-dekabr.
  10. ↑ „MEASLES VACCINE - Essential drugs“. medicalguidelines.msf.org. 2021-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-aprel.
  11. ↑ Centers for Disease Control and Prevention. CDC health information for international travel 2014 the yellow book. Oxford University Press, 2014 — 250-bet. ISBN 9780199948505. 
  12. ↑ "CDC_2020">CDC. „History of Measles“ (en-us). Centers for Disease Control and Prevention (2020-yil 5-noyabr). 2020-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 9-fevral.
  13. ↑ 13,0 13,1 „Measles History“. U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (2018-yil 5-fevral). 2020-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-yanvar.   Bu maqola jamoat mulki boʻlgan maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi.
  14. ↑ „Vaccine History: Developments by Year“. The Children's Hospital of Philadelphia (2014-yil 20-noyabr). 2022-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-aprel.
  15. ↑ 15,0 15,1 CDC. „History of Measles“ (en-us). Centers for Disease Control and Prevention (2020-yil 5-noyabr). 2020-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 9-fevral.
  16. ↑ „Measles Fact Sheet - WHO“. World Health Organization (WHO) (2023-yil 20-mart). 2022-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-may.
  17. ↑ „Immunization Coverage - WHO“. World Health Organization (WHO) (2022-yil 14-iyul). 2018-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-may.
  18. ↑ . World Health Organization model list of essential medicines: 21st list 2019. Geneva: World Health Organization, 2019. WHO/MVP/EMP/IAU/2019.06. License: CC BY-NC-SA 3.0 IGO. 
  19. ↑ „Measles“ (en). www.who.int. 2019-yil 1-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-aprel.
  20. ↑ Vaccine, vaccination, and immunization law. Bloomberg Law, 2018 — 10–30-bet. ISBN 9781682675830. 
  21. ↑ 21,0 21,1 „About Measles Vaccination | Vaccination and Immunizations | CDC“ (en-us). www.cdc.gov (2020-yil 9-yanvar). 2020-yil 27-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 30-aprel.
  22. ↑ "Modern measles". The American Journal of the Medical Sciences 228 (3): 334–61. September 1954. doi:10.1097/00000441-195409000-00013. PMID 13197385. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-the-medical-sciences_1954-09_228_3/page/334. 
  23. ↑ „Measles Prevention: Recommendations of the Immunization Practices Advisory Committee (ACIP)“. www.cdc.gov. 2012-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 27-aprel.
  24. ↑ Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (1994). "Summary of notifiable diseases, United States, 1993". MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report 42 (53): i–xvii; 1–73. PMID 9247368. Archived from the original on 9 March 2010. https://web.archive.org/web/20100309075517/http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/00035381.htm. 
  25. ↑ Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (July 2007). "Summary of notifiable diseases, United States, 2007". MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report 56 (53): 1–94. Archived from the original on 13 June 2018. https://web.archive.org/web/20180613234236/https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5653a1.htm. Qaraldi: 10 September 2017. Qizamiqqa qarshi vaksina]]
  26. ↑ „Measles“, Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases, 13th, Washington D.C.: Public Health Foundation, 2015. 
  27. ↑ „Measles Cases and Outbreaks“. 2015-yil 13-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 30-noyabr.
  28. ↑ "Health impact of measles vaccination in the United States". Pediatrics 76 (4): 524–32. October 1985. doi:10.1542/peds.76.4.524. PMID 3931045. https://archive.org/details/sim_pediatrics_1985-10_76_4/page/524. 
  29. ↑ Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (March 2006). "Progress in reducing global measles deaths, 1999-2004". MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report 55 (9): 247–9. PMID 16528234. Archived from the original on 16 October 2007. https://web.archive.org/web/20071016143014/http://cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5509a8.htm. 
  30. ↑ 30,0 30,1 „Dr. Thomas C. Peebles, Who Identified Measles Virus, Dies at 89“. The New York Times (2010-yil 4-avgust). 2020-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-fevral.
  31. ↑ "PI">„The Man Who Saved Your Life - Maurice R. Hilleman - Developer of Vaccines for Mumps and Pandemic Flu“. The Philadelphia Inquirer (1999-yil 30-avgust). 2009-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-yanvar.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 "Implications of a 2005 measles outbreak in Indiana for sustained elimination of measles in the United States". The New England Journal of Medicine 355 (5): 447–55. August 2006. doi:10.1056/NEJMoa060775. PMID 16885548. https://archive.org/details/sim_new-england-journal-of-medicine_2006-08-03_355_5/page/n41. 
  33. ↑ Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (December 2006). "Measles--United States, 2005". MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report 55 (50): 1348–51. PMID 17183226. Archived from the original on 13 March 2015. https://web.archive.org/web/20150313120119/http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5550a2.htm. 
  34. ↑ "Measles, immune suppression and vaccination: direct and indirect nonspecific vaccine benefits". The Journal of Infection 74 (Suppl 1): S10–S17. June 2017. doi:10.1016/S0163-4453(17)30185-8. PMID 28646947. 
  35. ↑ "Effect of measles vaccination in infants younger than 9 months on the immune response to subsequent measles vaccine doses: a systematic review and meta-analysis" (English). The Lancet. Infectious Diseases 19 (11): 1246–1254. November 2019. doi:10.1016/S1473-3099(19)30396-2. PMID 31548081. PMC 6838663. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6838663. 
  36. ↑ "The non-specific effects of vaccines and other childhood interventions: the contribution of INDEPTH Health and Demographic Surveillance Systems". International Journal of Epidemiology 43 (3): 645–653. June 2014. doi:10.1093/ije/dyu101. PMID 24920644. PMC 4052142. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4052142. 
  37. ↑ "The effect of helminth infection on vaccine responses in humans and animal models: A systematic review and meta-analysis". Parasite Immunology 44 (9): e12939. September 2022. doi:10.1111/pim.12939. PMID 35712983. PMC 9542036. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=9542036. 
  38. ↑ „Information Sheet: Observed Rate of Vaccine Reactions: Measles, Mumps and Rubella Vaccines“. World Health Organization (WHO) (2014-yil may). 2019-yil 17-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 1-dekabr.
  39. ↑ "Di Pietrantonj_2021">"Vaccines for measles, mumps, rubella, and varicella in children". The Cochrane Database of Systematic Reviews 2021 (11): CD004407. November 2021. doi:10.1002/14651858.CD004407.pub5. PMID 34806766. PMC 8607336. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8607336. 
  40. ↑ „Measles, Mumps, and Rubella Vaccine“, Adverse Effects of Vaccines: Evidence and Causality. Washington, D.C.: The National Academies Press, 2012-04-09. DOI:10.17226/13164. ISBN 978-0-309-21436-0. 
  41. ↑ „Measles, mumps, and rubella (MMR) vaccine“. Centers for Disease Control and Prevention (2008-yil 22-avgust). 2008-yil 8-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 21-dekabr.
  42. ↑ Institute of Medicine (US) Immunization Safety Review Committee. Immunization Safety Review: Vaccines and Autism. Institute of Medicine of the National Academy of Sciences, 17 May 2004. DOI:10.17226/10997. ISBN 978-0-309-09237-1. Qaraldi: 2019-yil 19-oktyabr. 
  43. ↑ "Di Pietrantonj_2021">"Vaccines for measles, mumps, rubella, and varicella in children". The Cochrane Database of Systematic Reviews 2021 (11): CD004407. November 2021. doi:10.1002/14651858.CD004407.pub5. PMID 34806766. PMC 8607336. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8607336. 
  44. ↑ „Work by Enders Brings Measles Vaccine License“. The Hartford Courant (1963-yil 22-mart). — „A strain of measles virus isolated in 1954 by Dr. Thomas C. Peebles, instructor in pediatrics at Harvard, and Enders, formed the basis for the development of the present vaccine“. 2012-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  45. ↑ "Measles Vaccine". Viral Immunol 31 (2): 86–95. March 2018. doi:10.1089/vim.2017.0143. PMID 29256824. PMC 5863094. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5863094. 
  46. ↑ „The Measles Vaccine“. The New York Times (1963-yil 28-mart). 2019-yil 30-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 30-aprel.
  47. ↑ "Past, present, and future of measles, mumps, and rubella virus vaccines". Pediatrics 90 (1 Pt 2): 149–53. July 1992. doi:10.1542/peds.90.1.149. PMID 1603640. http://pediatrics.aappublications.org/cgi/content/abstract/90/1/149. 
  48. ↑ Beautysays. „David Morley - a career of service that started in Nigeria“ (en-GB). Nigeria Health Watch (2009-yil 27-sentyabr). 2022-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-aprel.
  49. ↑ "Measles and Measles Vaccination in an African Village". Bulletin of the World Health Organization 30 (5): 733–9. 1964. PMID 14196817. PMC 2554995. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2554995. 
  50. ↑ „Obituary: Dr C. A. Pearson“. The Independent (1997-yil 13-noyabr). 2014-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 29-yanvar.
  51. ↑ „The Man Who Saved Your Life - Maurice R. Hilleman - Developer of Vaccines for Mumps and Pandemic Flu“. The Philadelphia Inquirer (1999-yil 30-avgust). 2009-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-yanvar.
  52. ↑ „Maurice R. Hilleman Dies; Created Vaccines (washingtonpost.com)“. The Washington Post (2005-yil 13-aprel). 2012-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 21-iyul.
  53. ↑ "Identification of HLA-DRB1-bound self-peptides following measles virus infection". Journal of Immunological Methods 297 (1–2): 153–67. February 2005. doi:10.1016/j.jim.2004.12.020. PMID 15777939. 
  54. ↑ "package insert">„M-M-R II- measles, mumps, and rubella virus vaccine live injection, powder, lyophilized, for suspension“. DailyMed (2019-yil 24-sentyabr). 2020-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-yanvar.
  55. ↑ „Q&As about Monovalent M-M-R Vaccines“. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (2009-yil 26-oktyabr). 2019-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 18-oktyabr.
  56. ↑ "The Long-Term Effects of Measles Vaccination on Earnings and Employment" (en). American Economic Journal: Economic Policy 14 (2): 34–60. 2022. doi:10.1257/pol.20190509. ISSN 1945-7731. https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/pol.20190509. 
  57. ↑ „M-M-R II- measles, mumps, and rubella virus vaccine live injection, powder, lyophilized, for suspension“. DailyMed (2019-yil 24-sentyabr). 2020-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-yanvar.
  58. ↑ „M-M-RVaxPro EPAR“. European Medicines Agency (EMA) (2018-yil 17-sentyabr). 2020-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-yanvar.
  59. ↑ „Priorix - Summary of Product Characteristics (SmPC)“. (emc) (2020-yil 14-yanvar). 2020-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-yanvar.
  60. ↑ „ProQuad- measles, mumps, rubella and varicella virus vaccine live injection, powder, lyophilized, for suspension“. DailyMed (2019-yil 26-sentyabr). 2020-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-yanvar.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qizamiqqa_qarshi_vaksina&oldid=5327084" dan olindi