Vikipediya

Qozoq alifbosi

Qozoq tilini yozishda uchta alifbodan foydalaniladi: kiril, lotin va arab yozuvlari. Kirill yozuvi Qozogʻiston va Moʻgʻulistonda qoʻllanadi. Qozogʻiston Prezidentining 2017-yil oktabrdagi farmoniga koʻra, kirill alifbosidan lotin yozuviga oʻtish 2025-yilgacha yakunlanishi kerak edi[1]. Arab yozuvi Xitoy, Eron va Afgʻonistonning ayrim hududlarida qoʻllanadi.

1902-yilda arab va kirill yozuvlarida qozoqcha matn.
Zamonaviy yozuvda: "Bұriңgʻi өtken zamanda, bіr danishpan kіsі, Bagʻdat shaһariniң bіr үlken qazisiniң үyіne kelіp qonipti. Qazimenen sөylesіp, qazini sөzge jeңe berіptі. Sonda qazi qorqip, – „Bұl magʻan kelgen bala – menің qaziligʻimdi tartip alsa kerek! Ne de bolsa, bұgʻan jalinip, siy berіp, ornimda qalayin!“ – dep, qatinina aqildasipti."
Transliteratsiya: "Būryñğy ötken zamanda, bir danyshpan qisi, Bagdat shahararynyñ bir ülken qazysynyñ üiine kelip qonypty. Qazymenen söilesip, qazyny sözge jeñe beripti. Sonda qazy qorqyp, – „Būl magan kelgen bala – mening qazylygymdy tartyp alsa kerek! Ne de bolsa, bugan jalynyp, syi berip, ornymda qalaiyn!“ – dep, qatynina aqyldasypty."
Oʻzbekchaga tarjimasi: "Bir paytlar bir donishmand Bagʻdodning ulugʻ qozisining uyiga kelib, Qozimen bilan gaplashib, qozini oʻziga tortadi. Shunda qozi qoʻrqib: „Yonimga kelgan bu bola mening qoziligimni tortib olgan boʻlsa kerak! Nima boʻlganda ham, yolvordi, sovgʻa berdi, oʻz oʻrnimda qolishimga ijozat bersin!“ – dedi.
Bu yerda eski kirill alifbosi bilan hozirgi kirill alifbosi oʻrtasidagi farqlarga eʼtibor bering.
Qozoq-arab va lotin yozuvi 1924-yil

Kirill yozuvi

tahrir

Qozoq-kirill alifbosi

A a Ә ә B b V v G g Gʻ gʻ D d
Ye e Yo yo J j Z z I i Y y K k
Q q L l M m N n Ң ң O o Ө ө
P p R r S s T t U u Ұ ұ Ү ү
F f X x Һ һ Ts s Ch ch Sh sh Щ щ
Ъ ʼ I i І і E e Yu yu Ya ya

Qozoq-kirill alifbosi Qozogʻistonda va Moʻgʻulistonning Bayan-Oʻlgʻiy viloyatida qoʻllanadi. Bundan tashqari, Qirgʻiziston, Rossiya, Turkmaniston va Oʻzbekistondagi qozoq aholi, shuningdek, sobiq SSSRning boshqa mamlakatlaridagi diasporalarida ham foydalanadi. Qozoq-kirill alifbosi 1800-yillarda Rossiya imperiyasi davrida joriy qilingan, keyin esa 1940-yilda Sovet Ittifoqi tomonidan moslashtirilgan[2].

Oʻn toʻqqizinchi asrda taniqli qozoq pedagogi Ibray Oltinsarin qozoq tilini transkripsiya qilish uchun birinchi marta kirill alifbosini kiritdi. Rus missionerlik faoliyati, shuningdek, rus homiyligidagi maktablar XIX- XX asr boshlarida kirill alifbosidan foydalanishni yanada ragʻbatlantirdi. Alifbo Sarsen Amanjolov tomonidan qayta ishlangan va 1940-yilda hozirgi koʻrinishida qabul qilingan. Unda 42 ta harf mavjud: rus alifbosidan 33 ta, qozoq tili tovushlari uchun 9 ta qoʻshimcha harf: Ә, Gʻ, Q, Ң, Ө, Ұ, Ү, Һ, І (1951-yilgacha Ұ ning oʻrniga Ӯ harfi ishlatilgan). Dastlab, qozoq harflari rus alifbosidagi harflardan keyin kelgan boʻlsa, endi ular tovush yoki shaklga oʻxshash rus harflaridan keyin joylashtiriladi.

V, Yo (1957-yildan),F, Ts, Ch, Ъ va Ye harflari qozoq tilidagi soʻzlarda qoʻllanilmaydi. Bulardan Yo, Ts, Ch, Ъ, , Ye faqat rus tilidan oʻzlashtirilgan yoki rus tili orqali rus orfografik qoidalariga muvofiq yozilgan soʻzlarda qoʻllanadi.

Tarixi

tahrir

Lotin alifbosidan kirill alifbosiga oʻtish, ehtimol, oʻsha paytdagi Sovet Ittifoqi Qozogʻistonini Turkiyadan uzoqlashtirishga urinishdir[3]. Bu, ehtimol, qisman Turkiya-Sovet munosabatlarining zaiflashishi va Turk boʻgʻozlari inqirozi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin. 

Qozogʻiston oʻzining milliy oʻziga xosligini mustahkamlash maqsadida 2017-yilda kirill alifbosidan lotin alifbosiga bosqichma-bosqich oʻtishni boshladi. Qozogʻiston hukumati turli bosqichlarga boʻlingan yangi alifbo toʻliq joriy etilgunga qadar yetti yillik jarayonni ishlab chiqdi[4].

Kodlash

tahrir

Unicodeni qoʻllab-quvvatlaydigan operatsion tizimlar va matn muharrirlari tarqalishidan oldin, kirill qozoq tili koʻpincha tizim darajasida qoʻllab-quvvatlanmaydigan 8 bitli kodlash muammosi va standart kompyuter shriftlarining yoʻqligi sababli klaviaturaga sigʻmas edi. Qozoq-kirill alifbosi uchun 8 bitli kodlashning 20 dan ortiq variantlari taklif qilingan. Jumladan, quyidagi davlat standartlari:

  • MS-DOS uchun ST RK 920-91 (866-bet kodini oʻzgartirsh)
  • Windows uchun ST RK 1048—2002 (1251-bet kodini oʻzgartirish)

ST RK 1048—2002 2002-yilda Windowsning turli belgilar toʻplamlari kiritilgandan soʻng tasdiqlangan. Baʼzi internet resurslari ushbu standartni kodlashdan oldin QazAqparat davlat axborot agentligidan qisman foydalangan. Bugungi kunda UTF-8 kodlash usuli qabul qilinmoqda.

Klaviatura

tahrir

Qozogʻistonda kirill qozoqlari uchun qoʻllanadigan standart Windows klaviaturasi standart rus klaviaturasining modifikatsiyasi boʻlib, qozoq tilida boʻlgan belgilar rus tilida emas, raqam tugmalarida joylashgan.

 
Qozoq klaviaturasi.

Lotin yozuvi

tahrir
 
Lotin alifbosidagi qozoq gazetasi Sotsialistik Qozogʻiston (Sotsialistik Qazaqistan) (1937).
 
1977-yilda Pekinda nashr etilgan Lotin alifbosidagi qozoq yozuvida Mao Szedunning tanlangan asarlari (Maw Zedong Tangdamale Xeƣarmalare / Mau Zidoң Taңdamali Shigʻarmalari)

Qozoq tilini yozish uchun bir qator lotin alifbolari qoʻllanadi. Turk alifbosiga asoslangan variant Turkiyadagi qozoq diasporasi, Gʻarbiy mamlakatlar va Qozogʻistonda norasmiy ravishda qoʻllanadi. Boshqa Oʻrta Osiyo turkiy tillarida lotin alifbosi 1929-1940-yillarda kirill alifbosiga almashtirilgan[5][6]. Qolaversa, 1964-1984-yillarda Xitoydagi qozoqlar tili uchun lotin alifbosidan foydalanilgan. Keyinchalik Xitoyda qozoq-arab alifbosidan foydalanish tiklandi[7].

1929-yil Lotin alifbosi (Çaꞑəlip)

A a B ʙ C c Ç ç D d E e Ə ə G g Ƣ ƣ H h
I i J j K k L l M m N n Ꞑ ꞑ O o Ɵ ɵ P p
Q q R r S s T t U u V v Y y Z z

1938-yil Lotin alifbosi (Çaꞑəljp)

A a B ʙ V v G g D d E e Ç ç Z z I i J j K k
L l M m N n O o P p R r S s T t U u F f X x
Ƣ ƣ Q q C c Ə ə H h Ꞑ ꞑ Ɵ ɵ Ū ū Y y

Modernizatsiya dasturi doirasida Qozogʻiston prezidenti Nursulton Nazarboyev tomonidan imzolangan prezidentning 569-sonli farmoni 2025-yilgacha kirill yozuvini lotin yozuviga almashtirishni buyurdi[8][9][10]. 2007-yilda Nazarboyev qozoq alifbosini kirill alifbosidan lotin alifbosiga oʻtkazishda shoshilmaslik kerakligini taʼkidlagan va u shunday degan: „70 yil davomida qozogʻistonliklar kirill alifbosida oʻqib, yozgan. Mamlakatimizda 100 dan ortiq millat vakillari istiqomat qiladi. Shuning uchun bizga barqarorlik va tinchlik kerak. Biz alifboni almashtirish masalasida shoshilmasligimiz kerak“[11].

2015-yilda Madaniyat va sport ishlari vaziri Arystanbek Muhamediuli oʻtish rejasi amalga oshirilayotgani, tilning fonologik jihatlarini moslashtirish uchun imlo ustida mutaxassislar ishlayotganini maʼlum qilgan edi[12]. 2017-yil 12-aprelda Prezident Nazarboyev „Egemen Qazaqstan“ davlat gazetasida 2025-yilgacha lotin alifbosiga oʻtish haqida[13][12] qarori farmon bilan amalga oshirilgani haqida maqola chop etdi[14].

Nazarboyev sovet hokimiyati davrida "qozoq tili va madaniyati vayron boʻlganligini, kirill alifbosiga chek qoʻyish milliy oʻzlikni qayta tiklashda foydali ekanini taʼkidladi[15]. Yangi lotin alifbosi ham rus tilining mamlakatdagi ikkinchi rasmiy tili boʻlgani sababli anʼanaviy rus taʼsirini zaiflashtirishga qaratilgan qadamdir[16]. Dastlab taklif qilingan lotin alifbosi digraflardan (masalan, „sh“, „ch“) va diakritiklardan („ä“ yoki „ç“ kabi) qochishga harakat qildi. Darhaqiqat, prezident Nazarboyev yangi alifboda „ilgak va ortiqcha nuqtalar boʻlmasligi“ni aniq taʼkidlagan edi[17]. Buning oʻrniga kirill alifbosining lotin harflariga transliteratsiyasiga asoslangan yangi alifbo toʻgʻridan-toʻgʻri lotin ekvivalenti boʻlmagan qozoq harflarini belgilash uchun apostroflardan foydalangan boʻlar edi. Bular qoraqalpoq lotin alifbosi va oʻzbek alifbosiga oʻxshaydi.

2017-yilgi lotin alifbosining qayta koʻrib chiqilgan versiyasi 2018-yilning fevralida eʼlon qilingan edi. Prezidentning 2018-yil 19-fevraldagi 637-son qarori bilan 2017-yilgi qarorga oʻzgartirishlar kiritilib, apostroflardan foydalanish toʻxtatilib, diakritik va digrafik belgilar bilan almashtirildi[18][19]. Shunisi eʼtiborga loyiqki, yangi alifboda oʻtkir urgʻu ishlatiladi. Lotin alifbosiga oʻtishni osonlashtirish uchun bir nechta web-ilovalar va saytlar ishga tushirildi. Ulardan biri Qozogʻiston haqidagi yangiliklar va boshqa maʼlumotlarni yangi lotin alifbosidan foydalanadigan Qazlatyn.kz internet portalidir[20].

2021-yil aprel oyida qozoq tili uchun lotin yozuvi ommaga taqdim etildi. Bu yozuv xalq tomonidan yaxshi qabul qilindi. Boshlangʻich maktablar 2023-yildan boshlab faqat yangi lotin yozuvidan foydalanishni boshlaydi. Oʻtish 2031-yilgacha yakunlanishi kutilmoqda[21].

Eng soʻnggi ishlanmalar

tahrir

Qozoq-lotin alifbosi (2021-yil aprel)[22][23]

A a

(A a)

Ä ä

(Ә ә)

B b

(B b)

D d

(D d)

E e

(Ye e)

F f

(F f)

G g

(G g)

Ğ ğ

(Gʻ gʻ)

H h

(X x,Һ һ)

I ı

(І і)

İ i

(I i,Y y)

J j

(J j)

K k

(K k)

L l

(L l)

M m

(M m)

N n

(N n)

Ñ ñ

(Ң ң)

O o

(O o)

Ö ö

(Ө ө)

P p

(P p)

Q q

(Q q)

R r

(R r)

S s

(S s)

Ş ş

(Sh sh)

T t

(T t)

U u

(U u)

Ū ū

(Ұ ұ)

Ü ü

(Ү ү)

V v

(V v)

Y y

(I i)

Z z

(Z z)

2021-yil yanvar oyida qozoq-lotin alifbosining yangi tahriri taqdim etildi, unda Ä ä (Ə ə), Ö ö (Ö ö), Ü ü (Ü u), Ğ ğ (G g), Ū ū , Ŋ ŋ (NG ng) va Ş ş (Sh sh) harflari kiritildi[24]. 22- apreldagi keyingi qayta koʻrib chiqishda Ŋ ŋ ni Ñ ñ ga oʻzgartirildi[25]. Ushbu versiya 2023-yildan boshlab rasman joriy qilinadi[24].

Arab yozuvi

tahrir
 
Qozoq arab yozuvi qozoq tilshunosligining otasi Axmet Baytursinov tomonidan ishlab chiqilgan.

Arab yozuvi Xitoyning Shinjon-Uygʻur avtonom viloyati[29], Ili qozoq avtonom prefekturasidagi qozoqlar uchun rasmiy alifbo hisoblanadi. Arab yozuvi Qozogʻiston hududiga ilk bor XI asrda kirib kelgan va 1929-yilda lotin alifbosi joriy etilgunga qadar anʼanaviy tarzda qozoqcha yozish uchun ishlatilgan. 1924-yilda qozoq ziyolisi Ahmet Baytursinov arab yozuvini qozoq tiliga koʻproq moslashtirish uchun isloh qilishga urindi. ۆ‎, گ‎, ڭ‎, پ‎ va چ‎ harflari arab tilida uchramaydigan tovushlarni ifodalash uchun ishlatiladi.

1929-yilgacha qozoq tili uchun ishlatilgan alifboga asoslangan oʻzgartirilgan arab yozuvi Eron va Afgʻonistonda ham qoʻllanadi.

Qozoq-arab alifbosi 29 ta harf va bitta raqamdan iborat boʻlib, soʻz boshida oldingi unlilarni yaratish uchun „yuqori hamza“ ishlatiladi. Alifbo yozilgan yoʻnalish oʻngdan chapga. Asl arab yozuvidan, yaʼni abjaddan farqli oʻlaroq, qozoq arab yozuvi haqiqiy alifboga oʻxshaydi, chunki har bir tovush oʻz harfiga ega va har bir soʻzdagi har bir tovush tilning yozma shaklida yozilgan. Arab yozuvini abjaddan alifboga oʻtkazish islohoti XX asr boshlarida tilshunos Ahmet Baytursinov tomonidan amalga oshirilgan.

Hozir Xitoy, Pokiston, Afgʻoniston, Eron va Yaqin Sharqning boshqa mamlakatlarida yashovchi qozoqlar arab yozuvidan foydalanadilar.

Qozoq arab alifbosining shakllari

tahrir
Yozilishi Qozoqcha nomi Yolgʻiz

holda

Soʻz

oxirida

Soʻz

oʻrtasida

Soʻz

boshida

Aa әlіp

(älıf) 		ا‎ ـا‎ ا‎
Әә һәmzә-әlіp

(hämzä-älıp) 		ٵ‎ ٴـا‎ ٵ‎
Bb ba

(ba) 		ب‎ ـب‎ ـبـ‎ بـ‎
Pp pa

(pa) 		پ‎ ـپ‎ ـپـ‎ پـ‎
Tt ta

(ta) 		ت‎ ـت‎ ـتـ‎ تـ‎
Jj jim

(jim) 		ج‎ ـج‎ ـجـ‎ جـ‎
Chch xa үsh noqat

(ha üş noqat) 		چ‎ ـچ‎ ـچـ‎ چـ‎
Xx xa

(xa) 		ح‎ ـح‎ ـحـ‎ حـ‎
Dd dәl

(däl) 		د‎ ـد‎ د‎
Rr ra

(ra) 		ر‎ ـر‎ ر‎
Zz zain

(zain) 		ز‎ ـز‎ ز‎
Ss sin

(sin) 		س‎ ـس‎ ـسـ‎ سـ‎
Shsh shin

(şin) 		ش‎ ـش‎ ـشـ‎ شـ‎
Gʻgʻ ain

(ain) 		ع‎ ـع‎ ـعـ‎ عـ‎
Ff fa

(fa) 		ف‎ ـف‎ ـفـ‎ فـ‎
Qq qaf

(qaf) 		ق‎ ـق‎ ـقـ‎ قـ‎
Kk kәf

(käf) 		ك‎ ـك‎ ـكـ‎ كـ‎
Gg gәf

(gäf) 		گ‎ ـگ‎ ـگـ‎ گـ‎
Ңң kәf үsh noqat

(käf üş noqat) 		ڭ‎ ـڭ‎ ـڭـ‎ ڭـ‎
Ll lәm

(läm) 		ل‎ ـل‎ ـلـ‎ لـ‎
Mm mim

(mim) 		م‎ ـم‎ ـمـ‎ مـ‎
Nn nun

(nun) 		ن‎ ـن‎ ـنـ‎ نـ‎
Yee һә

(hä) 		ە‎ ـە‎ ە‎
Һһ һә ekі kөz

(hä ekı köz) 		ھ‎ ـھ‎ ـھـ‎ ھـ‎
Oo uau

(uau) 		و‎ ـو‎ و‎
Өө һәmzә-uau

(hämzä-uau) 		ٶ‎ ٴـو‎ ٶ‎
Ұұ uau damma

(uau damma) 		ۇ‎ ـۇ‎ ۇ‎
Үү һәmzә-uau damma

(hämzä-uau damma) 		ٷ‎ ٴـۇ‎ ٷ‎
Uu uau үsh noqat

(uau üş noqat) 		ۋ‎ ـۋ‎ ۋ‎
Vv uau qұsbelgі

(uau qūsbelgı) 		ۆ‎ ـۆ‎ ۆ‎
Іі ya

(ia) 		ى‎ ـى‎ ـىـ‎ ىـ‎
Ii һәmzә-ya

(hämzä-ia) 		ٸ‎ ٴـى‎ ٴـىـ‎ ٸـ‎
Yy, Ii ya ekі noqat

(ia ekı noqat) 		ي‎ ـي‎ ـيـ‎ يـ‎
- һәmzә

(hämzä) 		ء‎

Qadimgi turkiy alifbo

tahrir

Oʻrxon-Yenisey harflari shakli boʻyicha german runlari bilan yuzaki oʻxshashlikka ega va shuning uchun baʼzan runlar deb ataladi. German runalaridan farqli oʻlaroq, qadimgi turkiy yozuv oʻngdan chapga, german runlari esa odatda chapdan oʻngga yozilgan. V-X asrlarda Qozogʻiston hududining ayrim hududlarida bu yozuv ishlatilgan. Yozuvlarning tili birinchi Turk xoqonligi tili edi.

Qipchoq-arman

tahrir

XII-XIII asr oxirlarida Armaniston podsholigidan koʻchib kelgan armanlar qipchoq tilida keng qamrovli liturgik, huquqiy va boshqa adabiyotlarga ega boʻlgan. Ular eski qozoq tilidan faqat arman-xristian lugʻatining koʻpligi bilan farq qiladi. Bu matnlar arman alifbosidan foydalangan holda yozilgan. Ularning butun dunyo boʻylab oʻrnashib qolgan avlodlari, deyarli XIX asr oxirigacha arman-qipchoqlar ish daftarlari, shaxsiy yozishmalar va boshqalarni yozishgan.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Kazakhstan to change from Cyrillic to Latin alphabet“ (en-GB). Deutsche Welle (2017-yil 27-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 16-sentyabr.
  2. ↑ „Kazakh President Orders Shift Away From Cyrillic Alphabet“. Radio Free Europe/Radio Liberty (2017-yil 12-aprel). 2017-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-oktyabr.
  3. ↑ Aslan, Betül (2010-03-01). "SOVYET RUSYA HAKİMİYETİNDE YAŞAYAN TÜRKLERİN ORTAK "BİRLEŞTİRİLMİŞ TÜRK ALFABESİ"NDEN "RUS KİRİL" ALFABESİNE GEÇİRİLMESİ". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 16 (40): 357–374. ISSN 1300-9052. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunitaed/issue/2879/39703. 
  4. ↑ „Switching to Latin alphabet further opens Kazakhstan to the world“. astanatimes.com (2018-yil 13-mart).
  5. ↑ „Kazakh President Orders Shift Away From Cyrillic Alphabet“. Radio Free Europe/Radio Liberty (2017-yil 12-aprel). 2017-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-oktyabr.
  6. ↑ Назарбаев, Нұрсұлтан. „Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру“ (kk). Egemen Qazaqstan (2017-yil 26-aprel). 2017-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-oktyabr.
  7. ↑ Minglang Zhou. Multilingualism in China: The Politics of Writing Reforms for Minority Languages, 1949-2002. Mouton de Gruyter, 2003 — 149-bet. ISBN 3-11-017896-6. 
  8. ↑ „Kazakh President Orders Shift Away From Cyrillic Alphabet“. Radio Free Europe/Radio Liberty (2017-yil 12-aprel). 2017-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-oktyabr.
  9. ↑ „О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику“ (RU). President of the Republic of Kazakhstan (2017-yil 26-oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 26-oktyabr.
  10. ↑ „Alphabet soup as Kazakh leader orders switch from Cyrillic to Latin letters“. The Guardian (2017-yil 26-oktyabr). 2017-yil 28-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-oktyabr.
  11. ↑ Kazakhstan should be in no hurry in Kazakh alphabet transformation to Latin: Nazarbayev. Kazinform (2007-yil 13-dekabr). cited in „Kazakhstan backtracks on move from Cyrillic to Roman alphabet?“. Pinyin News (2007-yil 14-dekabr). 2014-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-oktyabr.
  12. ↑ 12,0 12,1 „Kazakh language to be converted to Latin alphabet – MCS RK“. Kazinform (2015-yil 30-yanvar). 2017-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-sentyabr.
  13. ↑ Назарбаев, Нұрсұлтан. „Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру“ (kk). Egemen Qazaqstan (2017-yil 26-aprel). 2017-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-oktyabr.
  14. ↑ „О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику“ (RU). President of the Republic of Kazakhstan (2017-yil 26-oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 26-oktyabr.
  15. ↑ Назарбаев, Нұрсұлтан. „Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру“ (kk). Egemen Qazaqstan (2017-yil 26-aprel). 2017-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-oktyabr.
  16. ↑ „Kazakhstan to Qazaqstan: Why would a country switch its alphabet?“. BBC News (2017-yil 31-oktyabr).
  17. ↑ Smailova, Damira. „Назарбаев обсудил с журналистами девальвацию, "saebiz", ЭКСПО и Головкина“ (RU). KTK (2017-yil 14-sentyabr). 2017-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-oktyabr.
  18. ↑ „Kazakhstan adopts new version of Latin-based Kazakh alphabet“. The Astana Times (2018-yil 26-fevral).
  19. ↑ Decree No. 637 of February 19, 2018
  20. ↑ „Kazakhstan Launches Easy-To-Use Apps For New Latin Alphabet“ (en). caspiannews.com. Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  21. ↑ Altynbayev. „Kazakhs express approval of new Latin-based alphabet“ (en-GB). Caravanserai. Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  22. ↑ Years. „Kazakhstan Presents New Latin Alphabet, Plans Gradual Transition Through 2031“ (en). The Astana Times (2021-yil 1-fevral). Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  23. ↑ On some issues of translating the alphabet of the Kazakh language from Cyrillic to Latin script.
  24. ↑ 24,0 24,1 „Kazakhstan Presents New Latin Alphabet, Plans Gradual Transition Through 2031“. Astana Times (2021-yil fevral). Qaraldi: 2021-yil 2-fevral.
  25. ↑ „New kazakh latin alphabet was shown“. Qaraldi: 2021-yil 2-fevral.
  26. ↑ „О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику“ [On the change of the alphabet of the Kazakh language from the Cyrillic to the Latin script] (RU). President of the Republic of Kazakhstan (2017-yil 26-oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 26-oktyabr.
  27. ↑ „Gradual transition of the Kazakh alphabet to the Latin alphabet“. Electronic government of the Republic of Kazakhstan. Qaraldi: 2020-yil 4-may.
  28. ↑ „Kazakhstan Presents New Latin Alphabet, Plans Gradual Transition Through 2031“. Astana Times (2021-yil fevral). Qaraldi: 2021-yil 2-fevral.
  29. ↑ Minglang Zhou. Multilingualism in China: The Politics of Writing Reforms for Minority Languages, 1949-2002. Mouton de Gruyter, 2003 — 149-bet. ISBN 3-11-017896-6.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qozoq_alifbosi&oldid=5261558" dan olindi