Saddam Husayn
Saddam Husayn (arabcha: صدام حسين) — Iroq davlat arbobi. 1937-yil 27-aprelda Iroqning Audja shahrida tugʻilgan. 1979—2003-yillarda Iroq prezidenti. 2003-yili Iroq urushini boshlagan. 2003-yil 30-dekabr kuni dorga osildi.
| |
| Mansabda boʻlgan yillari 1979-yildan – 2003-yilgacha | |
|
Tavalludi |
1937 Iroq Qirolligi |
|---|---|
| Vafoti | 2006 Iroq Respublikasi |
| Siyosiy partiya | al-Baʼs |
Tug‘ilishi va dastlabki hayoti
- Saddam Husayn 1937-yil 28-aprelda Iroqning Tikrit shahrida kambag‘al oilada tug‘ilgan[1]
- U siyosat bilan yoshligidan qiziqib, 1957-yilda Baas partiyasiga qo‘shildi. Ushbu partiya arab millatchilik mafkurasi va sotsializmga asoslangan edi.
Siyosiy faoliyatining boshlanishi
tahrir- 1968-yilda Baas partiyasi Iroqda davlat to‘ntarishini amalga oshirib, hokimiyatni qo‘lga oldi. Saddam Husayn bu to‘ntarishda muhim rol o‘ynadi va keyinchalik vitse-prezident lavozimiga tayinlandi.
- 1979-yilda o‘sha davrdagi prezident Ahmad Hasan al-Bakr lavozimidan ketganidan so‘ng, Saddam Husayn Iroq prezidenti bo‘ldi.
Iroqqa rahbarlik davri
tahrir- Saddam Husayn hokimiyatni qo‘lga olganidan so‘ng, Iroqni kuchli markazlashgan davlatga aylantirdi va o‘zining muxoliflarini qattiq jazolash bilan tanildi.
- U o‘z hukmronligini mustahkamlash uchun Iroq xavfsizlik xizmatlarini va armiya kuchlarini kuchaytirdi.
- 1980–1988-yillar davomida Eron bilan uzoq davom etgan urushda Saddam Husayn Iroqni yetakladi. Bu urush katta iqtisodiy va insoniy yo‘qotishlarga olib keldi.
Fors ko‘rfazi urushi
tahrir- 1990-yilda Saddam Husayn qo‘shni Kuvayt davlatini Iroqning hududi deb da’vo qilib, uni bosib oldi. Bu harakat xalqaro jamoatchilikning keskin qarshiligiga sabab bo‘ldi va AQSh boshchiligidagi koalitsiya kuchlari 1991-yilda Kuvaytni ozod qilish uchun Fors ko‘rfazi urushini boshladi.
- Urushdan so‘ng Iroqqa nisbatan qat’iy iqtisodiy sanksiyalar qo‘yildi, bu mamlakat iqtisodiyoti va xalqining yashash sharoitlariga jiddiy zarar yetkazdi.
BMT sanktsiyalari va xalqaro bosimni
tahrir- Fors ko‘rfazi urushi tugagandan keyin, BMT Iroqdan o‘z yadroviy, kimyoviy va biologik qurollarini yo‘q qilishni talab qildi.
- 1990-yillarda Iroq xalqaro inspektorlar tomonidan o‘z qurollarini yo‘q qilishga majbur bo‘ldi, lekin Saddam hukumatining BMT talablariga to‘liq rioya qilmasligi xalqaro bosimni kuchaytirdi.
2003-yilda Iroq urushi va hukumatning qulatilishi
- 2003-yilda AQSh va uning ittifoqchilari Iroqda ommaviy qirg‘in qurollari mavjudligini da’vo qilib, Saddam Husayn hukumatiga qarshi urush boshladilar.
- 2003-yilning aprel oyida AQSh kuchlari Bag‘dodga kirib, Saddam Husayn hukumatini ag‘dardi. U bir muddat yashirinib yurdi, ammo 2003-yil dekabr oyida qo‘lga olindi.
Saddam Husaynning sud jarayoni va qatl etilishi
- Saddam Husayn xalqaro hamjamiyat va Iroq hukumati tomonidan inson huquqlarini buzganlikda, qotilliklarda va harbiy jinoyatlarda ayblandi.
- 2006-yilning noyabrida u Iroq sudi tomonidan qatlga hukm qilindi va shu yilning 30-dekabrida Bag‘dodda qatl etildi.
Merosi va ta’siri
tahrir- Saddam Husaynning hukmronligi davomida Iroq siyosiy va ijtimoiy barqarorlikka ega bo‘lsa-da, uning diktaturaviy boshqaruvi Iroq xalqiga ko‘plab qiyinchiliklarni keltirdi.
- Uning davrida iqtisodiy rivojlanish, infratuzilma loyihalari amalga oshirildi, biroq keng ko‘lamli repressiyalar va urushlar sababli mamlakat katta yo‘qotishlarga uchradi.
- Saddam Husayn Iroqda va arab dunyosida ziddiyatli shaxs bo‘lib qolgan; ayrimlar uni mustaqil yetakchi sifatida qabul qilsa, boshqalar uni qattiqqo‘l diktator deb hisoblaydi