Scots Wha Hae

„Scots Wha Hae“ (inglizcha: Scots Who Have; Shotlandiya gaelcha: Brosnachadh Bhruis) — Shotlandiyaning vatanparvarlik qoʻshigʻi boʻlib, asrlar davomida mamlakatning norasmiy milliy madhiyasi sifatida xizmat qilgan, ammo shotland tili va ingliz tilidagi soʻzlardan foydalangan holda yozilgan. Soʻnggi paytlarda asosan „Scotland the Brave“ va „Flower of Scotland“ qoʻshiqlari uning oʻrnini egallagan.

Tarix

Yaratilishi

Qoʻshiq matni Robert Burns tomonidan 1793-yilda Shotlandiya Angliya qirolligidan suverenitetini saqlab qolgan 1314-yildagi Bannockburn jangi voqealarini esga olgan holda maxsus nutq shaklida yozilgan. Qoʻshiq matni Burnsga tegishli boʻlsa-da, Burns ushbu sheʼrni anʼanaga koʻra, Bannockburn jangida Bruce armiyasi tomonidan ijro etilgan „Hey Tuttie Tatie“ anʼanaviy Shotlandiya kuyiga atab yozgan^[1].

Manbalarga koʻra, xuddi shu qoʻshiq 1429-yilda Franko-Shotland armiyasi tomonidan Janna dʼArk qoʻshhini oldida Orlean qamali payti kuylangan. Fransiyada „Marche des soldats de Robert Bruce“ deb nomlangan qoʻshiq anʼanaviy harbiy musiqalar roʻyxatiga kiradi va Fransiya va Shotlandiya oʻrtasidagi uzoq muddatli Auld ittifoqini eslatadi.

Qoʻshiq Burns tomonidan 1793-yil avgust oyi oxirida „Robert Burnsning Bannockburnga yurishi“ sarlavhasi bilan oʻzining nashriyotchisi George Thomsonga yuborilgan va u Burnsning „Ozodlik uchun ulugʻvor kurashidan ilhomlangani“ haqida yozgan. Xuddi shu tabiatdagi boshqa kurashlarning yorqin gʻoyalari, unchalik qadimiy emas. Bu Radikal harakatga, xususan, 1793-yil 30-avgustda Fransiya inqilobiy urushlari Fransiyaning urush eʼlon qilishiga olib kelganidan keyin Britaniya hukumati tomonidan olib borilgan repressiyaning bir qismi sifatida boshlangan Glazgolik advokat Thomas Muirning 1793-yil 1-fevralda Buyuk Britaniya Qirolligi toʻgʻrisida Huntershilllik sudiga yashirin ishora sifatida koʻriladi.

Muir Shotlandiya Doʻstlik Xalqlari Jamiyatining 1792-yil dekabrida boʻlib oʻtgan konvensiyasi paytida Shotlandiya xalqini hukumatga qarshi chiqishga undaganlikda ayblangan va oxir-oqibat 14 yilga Avstraliyaning Botaniya koʻrfazidagi qamoqxonaga yuborilgan.

„Scots Wha Hae“ — Shotlandiya milliy partiyasining partiya qoʻshigʻi. Ilgari, u har yili oʻzlarining yillik milliy konferensiyasining yopilishida kuylangan.

Bu kuy fransuz armiyasi oshpazi de Musique Léonce Chomel tomonidan Robert Burns deb nomlangan harbiy orkestr uchun moslashtirilgan va taxminan 1910-yilda oʻzining „Marsh tarixi, chansons et chansons des soldats de France“ asarida qayd etilgan^[2].

Bu kuy, shuningdek, 1880-yilda nemis bastakori Max Bruch tomonidan yozilgan Shotlandiya fantaziyasining toʻrtinchi qismida ham mavjud.

Matn

Rasmiy matn

Scots, wha hae wi Wallace bled,

Scots, wham Bruce has aften led,

Welcome tae yer gory bed,

Or tae victorie.

Inglizcha tarjima

Scots, who have with Wallace bled,

Scots, whom Bruce has often led,

Welcome to your gory bed

Or to victory.

Shotlandiya gael tilidan tarjima

Fheachd Alba, thug le Uallas buaidh,

'S tric fo Bhrus bha 'n cogadh cruaidh,

Fàilte dhuibh gu fois na h-uaigh,

No gu buaidh is sìth.

Now's the day, an now's the hour:

See the front o battle lour,

See approach proud Edward's power –

Chains and Slaverie.

Now is the day, and now is the hour:

See the front of battle lower (threaten),

See approach proud Edward's power –

Chains and slavery.

Seo an latha – an uair seo tha,

Feuch fo 'n cruaidh a-nuas mar sgàil,

Feachd na h-uaill fo Ionbhar dàn',

Dhèanamh thràillean dinn.

Wha will be a traitor knave?

Wha will fill a coward's grave?

Wha sae base as be a slave?

Let him turn an flee.

Who will be a traitor knave?

Who will fill a coward's grave?

Who's so base as be a slave? –

Let him turn, and flee.

Cò 'na shloightear, feallta, fuar?

Cò 'na ghealtar dh'iarradh uaigh?

Cò 'na thràill fo shail luchd-fuath?

Clis bi bhuam fhir-chlith.

Wha, for Scotland's king and law,

Freedom's sword will strongly draw,

Freeman stand, or Freeman fa,

Let him on wi me.

Who for Scotland's King and Law

Freedom's sword will strongly draw,

Freeman stand or freeman fall,

Let him follow me.

Cò às leth a Thìr, 's a Còir

Thairrneas stàillinn chruaidh 'na dhòrn?

Buaidh an àird, no bàs le glòir!

Lean a dheòin do Rìgh.

By Oppression's woes and pains,

By your sons in servile chains!

We will drain our dearest veins,

But they shall be free.

By oppression's woes and pains,

By your sons in servile chains,

We will drain our dearest veins

But they shall be free.

Air ar bruid fo shluagh neo-chaomh,

Air bhur n-àl an sàs san daors',

Tràighidh sinn ar fuil 's an raon,

Bheir sinn saors' d' ar linn.

Lay the proud usurpers low,

Tyrants fall in every foe,

Liberty's in every blow! –

Let us do or dee.

Lay the proud usurpers low,

Tyrants fall in every foe,

Liberty is in every blow,

Let us do or die!'

Sìos na coimhich bhorb gur bas!

Sreath gun ìochd – gach ceann thig 'bhàin,

Saorsa thig an lorg gach stràic.

Buaidh no bàs man till.

Manbalar

↑ Murray Pittock, Poetry and Jacobite politics in eighteenth-century Britain and Ireland
↑ The Songs of Former Days. The New York Times (1881-yil 6-noyabr).

Havolalar

[1] Murray Pittock, Poetry and Jacobite politics in eighteenth-century Britain and Ireland

[2] The Songs of Former Days. The New York Times (1881-yil 6-noyabr).

[1]

[2]