Sen-Marten

Sent-Martin (fransuzcha: Saint-Martin), yoki Sint-Marten (niderlandcha: Sint Maarten) (Sent-Marten oroli) – Karib dengizidagi Kichik Antil tizmasining shimoliy qismida joylashgan orol. Bu dunyodagi eng kichik aholi yashaydigan orol boʻlib, bir vaqtning oʻzida ikki davlatning bir qismidir. Orolning shimoliy qismi Fransiyadagi xorijdagi hamjamiyati Sent-Marten, janubiy qismi – Niderlandiya Qirolligi-Marten shtati muhim avtonomiyaga ega boʻlgan oʻzini oʻzi boshqaradigan davlatdir.

Geografiyasi

Orolning Gollandiya qismining maʼmuriy markazi – Filipsburg shahri, Fransiya qismi – Marigot shahri hisoblanadi87 km² (34 kv mi) er maydoniga ega  , 53 km² (20 kv mi)   Fransiya Respublikasi suvereniteti ostida  va 34 km² (13 kv mi)  Niderlandiya Qirolligining suvereniteti ostida bo‘lgan.Bu Fransiya Respublikasi va Niderlandiya Qirolligi o'rtasidagi yagona quruqlik chegarasi hisoblanadi.Asosiy shaharlari - Gollandiya tomonida Filipsburgva Fransiya tomonida Marigot shaharlari hisoblanadi.Gollandiya tomonida aholi zichroq.Butun oroldagi eng katta aholi punkti Gollandiya tomonida joylashgan Quyi Prins kvartalidir.Eng baland cho'qqisi - Pic Paradis ( 424 metr (1,391 ft) ) fransuz tomonidagi tepalik zanjirining markazida joylashgan.Ikkala tomoni katta tog' cho'qqilari bilan tepalikli.Bu ko'plab uylar joylashgan vodiyni hosil qiladi.Orolda daryolar yo'q, lekin quruq soylar ko'p.Piyoda yurish yo'llari tepalari va yon bag'irlarini qoplaydigan quruq o'rmonga kirish imkonini beradi.Orol Anguilla janubida joylashgan va Britaniyaning chet el hududidan Anguilla kanali orqali ajratilgan.Sent-Martin Sent-Bartelemining shimoli-g'arbiy qismida joylashgan bo'lib, Fransiyaning xorijdagi jamoasidan Sent-Bartelemi kanali orqali ajratilgan.

Qoʻshni orollarga Sent-Bartelemi (Fransuz), Anguilla (Britaniya), Saba (Gollandiya), Sint Eustatius "Statia" (Gollandiya), Sent-Kitts va Nevis(mustaqil, ilgari Britaniya) kiradi.Nevis bundan mustasno, bu orollarning barchasi Sent-Martindan ochiq kunlarda osongina ko'rinadi.

Etimologiyasi

"Sen-Marten" nomi orolga inglizlar tomonidan Saint Martin of Tours sharafiga berilgan. Mahalliy aholi uni Narikele Jinjira deb atashadi, yaʼni „kokos oroli“.

Iqlimi

Sen-Marten oroli tropik dengiz iqlimiga ega. Apreldan noyabrgacha orol juda nam, tez-tez yomgʻir yogʻadi. Lekin ular odatda qisqa muddatli. Doimiy esib turuvchi shamollari kuchli namlik tuygʻusini kamaytiradi, apreldan noyabrgacha boʻlgan nam va issiq davrni kamroq sezadi. Qishda havo harorati pasayib, oʻrtacha kunduzi 28-29°, kechasi 22-23° issiq boʻladi. Qishda namlik sezilarli darajada kamayadi. Orolda Fransiya va Gollandiya hududlariga tegishli 30 dan ortiq oq qumli plyajlar mavjud.

Tarixi

Amerika yevropaliklar tomonidan kashf etilishidan oldin, orol butunlay Aravaklarga tegishli edi, ular uni Tuz oroli (Sent-Martenning asosiy boyligi sharafiga) yoki Ayollar mamlakati deb atashgan.

1493-yilda Xristofor Kolumb tomonidan orol kashf etilgandan soʻng , Aravaklarning mulki Sen-Martin deb oʻzgartirildi va orol jahon xaritasiga kiritilgan 11-noyabr kuni uning asosiy davlat bayrami hisoblanadi.

1620-yillarda fransuz mustamlakachilari bu yerga kelib, tamaki etishtirishni boshladilar.

1631-yilda Gollandiya orolni qulay baza deb topib, mumkin boʻlgan hujumlardan himoya qilish uchun Fort Amsterdamni qurib, bir necha mustamlakachilar bilan bu yerda turar-joy qurdilar. Yan Klasson van Kampen birinchi gubernator boʻldi.

Ispanlar 1633-yilda orolni egallab, unga tayanch oʻrnatdilar.

1644-yilda ispanlar Piter Stuyvesant boshchiligida Gollandiyaning koʻp sonli hujumini qaytardilar.

Sakson yillik urush tugagach, bu orol Ispaniya uchun strategik ahamiyatga ega emas edi, shuning uchun ular Myunster shartnomasiga binoan undan voz kechishga rozi boʻlishdi.

Ispanlar ketganidan soʻng, gollandlar va fransuzlar oʻz turar-joylarini tiklashga qaror qilishdi, ammo yuzaga kelgan mojaro tufayli va toʻliq harbiy harakatlarni oldini olish uchun tomonlar Договор Договор Конкордии[fr] imzoladilar, bu orolni ikkiga boʻldi. Fransiya Qirolligi va Birlashgan viloyatlar Respublikasi oʻrtasidagi qismlar.

1651-1665 yillarda orol Malta ordeni egaliklaridan biri boʻlgan.

1690-yilda Golland orolning fransuzlar qismini egallab oldilar.

1699-1702 va 1779-1881-yillarda. orol Fransiya tomonidan toʻliq bosib olindi, ammo shundan keyin Konkordiya shartnomasi tiklandi.

1795-1801-yillardagi fransuz istilosi Buyuk Britaniya bilan almashtirildi.

Vena kongressining qarori bilan 1816-yilda Konkordiya shartnomasi tiklandi. Bugungi kunda ushbu shartnoma hali ham amalda boʻlgan eng qadimgi shartnomalardan biri boʻlib, orol hududi Fransiya va Niderlandiya oʻrtasidagi chegara joylashgan yagona joydir.

Tili

Orolning ikkala qismidagi ogʻzaki til – Sen-Marten, Sharqiy Karib dengizi ingliz-kreol tilining dialekti.

Orolning Gollandiya qismining rasmiy tili golland tilidir. Bu yerda ingliz va ispan tillari, shuningdek, papiamento lahjasida ham soʻzlashadi.

Fransuz tomonida rasmiy til fransuz tilidir.

Iqtisodiyoti

Cessna 208B Grand Caravan, DHL (Air Sent-Kitts va Nevis) malika Juliana aeroportiga qoʻndi Iqtisodiyotining asosini turizm tashkil etadi.

Gollandiya tomonida rasmiy pul birligi Gollandiya Antil gulderi, fransuz tomonida esa boshqa fransuz xorijdagi barcha mulklarida boʻlgani kabi evro hisoblanadi. Amerika dollari hamma joyda qabul qilinadi. Oroldagi doʻkonlardagi narxlarning aksariyati shu valyutada koʻrsatilgan. Yashash narxi Evropanikiga oʻxshash yoki biroz yuqoriroq. Kredit kartalar hamma joyda qabul qilinadi.

Orolning janubiy, Gollandiya qismi offshor zona hisoblanadi. Orolning Gollandiya qismida roʻyxatdan oʻtgan va orolda biznes yuritmayotgan kompaniyalar soliqdan ozod qilingan. Shu bilan birga, koʻchmas mulk va uni sotishdan tushgan daromadga soliq olinmaydi.

Malika Juliana aeroporti ushbu orolda joylashgan. U erga qoʻnish eng qiyinlaridan biri hisoblanadi, chunki uchish-qoʻnish yoʻlagining oxiri dengiz qirgʻogʻiga tutashgan va samolyotlar Maho plyajida dam olayotgan sayyohlarning boshi ustiga tom maʼnoda qoʻnishga majbur boʻladi, uchish-qoʻnish yoʻlagining uzunligi esa atigi 2300 metr.

The new section will be added here once you complete the translation

Adabiyotlar

Ensiklopediya regionalnoy geologii mira. Zapadnoe polusharie (vklyuchaya Antarktidu i Avstraliyu) / Pod red. R. U. Feyrbridja. Per. s angl. S. S. Filatova. – L.: Nedra, 1980. – 511 s.

Havolalar

MEMBRANA | Jannat orolida sayyohlarning boʻyniga samolyotlar qoʻnadi (Wayback Machine saytida 2020-09-29 sanasida arxivlangan).