Sharifiy xalifaligi
Sharifiy xalifaligi (arabcha: الخلافة الشريفية) — Tugatilgan Usmonli xalifaligi oʻrniga 1924-yilda Hijoz Hoshimiylar podsholigining sharifiy hukmdorlari tomonidan eʼlon qilingan xalifalik.
| Sharifiy xalifaligi arabcha: الخلافة الشريفية Tan olinmagan xalifalik | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
 Yashil rangda qirollik va qizil rangda joriy mintaqa koʻrsatilgan xarita. | |||||||||
| Poytaxti | Makka (de-fakto) | ||||||||
| Til(lar)i | Arabcha | ||||||||
| Dini | Islom (Sunniylik) | ||||||||
| Pul birligi | Hijoz riyoli | ||||||||
| Tarixiy davr | Urushlararo davr | ||||||||
| Boshqaruv shakli | Xalifalik | ||||||||
| Sharifiy xalifa | |||||||||
| - 1924-yil | Husayn ibn Ali | ||||||||
| Tarix | |||||||||
| - Tashkil topgan | 1924-yil 3-mart | ||||||||
| - Tugatilgan | 1925-yil 19-dekabr | ||||||||
.svg){kind=small}
Tarixi
tahrirSharifiy xalifalik tushunchasi kamida XV asrda o‘ylab topilgan[1]:42. XIX asrning oxiriga kelib, 1877–1878-yillardagi Rossiya-Turkiya urushida qattiq magʻlubiyatga uchragan Usmonli imperiyasining tanazzulga uchrashi tufayli potentsial Sharifiy xalifaligining istiqbollari yanada realroq boʻldi. Biroq, Sharifiy xalifaligi g‘oyasi Yaqin Sharqda yoki boshqa joylarda keng omma tomonidan qo‘llab-quvvatlangani haqida juda kam dalillar mavjud[1]:43–44.
Usmonli saltanati 1922-yil 1-noyabrda Turkiyaning mistaqillik urushi paytida tugatildi. Ammo xalifalik lavozimi qo‘shimcha o‘n olti oy davomida saqlanib qoldi, bu vaqt davomida uni Abdulmajid II boshqargan. U 1924-yil 3-martgacha yangi tashkil etilgan Turkiya Respublikasi homiyligida xalifalik qilgan[1]:241. Biroq Turkiya Buyuk Millatlar Majlisi qarorida xalifalik tugatildi. Husayn ibn Ali bundan xabar topgach, oʻzining paygʻambarlik nasl-nasabiga va Islomning ikki muqaddas masjidi – Makka masjidi va Madinadagi Paygʻambarimiz masjidini nazorat qilishiga asoslanib oʻzini xalifa deb eʼlon qildi (birgalikda Haramayn sifatida tanilgan, arabcha: الحرمين, "ikki ziyoratgoh" egasi)[1]. Haramaynga egalik qilish har qanday xalifa uchun ajralmas shart edi. The Times nashriga ko‘ra, Usmonlilarning so‘nggi sultoni va so‘nggidan oldingi Usmonli xalifasi Mehmed VI o‘zini xalifa deb e’lon qilganidan so‘ng Husaynga qo‘llab-quvvatlash telegrafi yuborgan[1]:240. Shunga qaramay, podshoh Husaynning xalifaligi hali mustamlaka boʻlgan arab dunyosi tomonidan keng eʼtirof etila olmadi va Hoshimiylar oilasi Ibn Saudning (hozirgi Arabistonning asoschisi) 1924—1925-yillarda Najdiy Ixvon qoʻshinlari tomonidan bosib olingandan soʻng Hijoz hududini tark etishga majbur boʻlgach, tugatildi[1]:248.
Xalifalik mavqei va uslubini ekumenik eʼtirof bilan tiklashga so‘nggi urinish Hijoz shohi va Makka sharifi al-Husayn ibn Ali al-Hoshimiy tomonidan qilingan. U 1924-yil 11-martda ikkalasini ham oʻz zimmasiga oldi va 1924-yil 3-oktabrgacha shohlikni oʻgʻli Ali ibn al-Husayn al-Hoshimiyga topshirgunga qadar, xalifalik lavozimi va uslubini qabul qilmadi[2]:118Andoza:Request quotation.
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Teitelbaum, Joshua. The Rise and Fall of the Hashimite Kingdom of Arabia. C. Hurst & Co. Publishers, 2001. ISBN 9781850654605. „Ochsenwald has written that the vilayet of Hijaz was perhaps 'the Arab province most valuable to the Ottoman Sultan.' Possession of the Haramayan was a sine qua non for any sultan-caliph, and to be seen as the defender and benefactor of Islam's two holies cities was fundamental to the legitimacy and prestige of the ruler.“
- ↑ Bosworth, Clifford Edmund. The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press, 2004. ISBN 978-0-7486-2137-8.