Shumtol arvohkapalagi

Shumtol arvohkapalagi
Ilmiy tasniflash
Olam:	Hayvonlar
Tip:	Boʻgʻimoyoqlilar
Sinf:	Hasharotlar
Turkum:	Arvohkapalak
Oila:	Tungi kapalaklar
Urugʻ:	Dolbina
Turlari:	Shumtol arvohkapalagi
Binar nomi
	Dolbina grisea (Hampson, 1892)

Shumtol arvohkapalagi^[1]^[2](Dolbina grisea) — bu tungi kapalak (Sphingidae) arvohkapalaklar oilasiga mansub. Reliktlar turiga mansub.

Tavsif

O‘rta kattalikdagi kapalak, viqorli, tanasi uchi va kalta qanotlari oldingga chiqqani bilan ajralib turadi. Erkaklarining old qanotining uzunligi 30 mm gacha, urg‘ochilarniki - 34 mm gacha bo‘ladi. Qanotlari kengligi taxminan 50-64 mm. Qanotlarning yuqori tomonining asosiy rangi kulrang-jigarrang. Oldingi qanotlarning ustki tomonida to‘lqinsimon ko‘ndalang bog‘ichlar bor. Orqa qanotlarining tasviri bilinar-bilinmas. Mo‘ylovlari qayrilma, odatda uchli va ilgak shaklida.

Ko‘zlari katta, yumaloq, yuqoridan bir nechta cho‘zilgan tangachlar bilan qoplangan. Xartumi juda uzun, tana uzunligidan bir necha baravar katta^[3].

Tarqalishi

Sharqiy Afg‘oniston, Shimoliy-Gʻarbiy Hindiston, O‘zbekiston, Tojikiston. Tog‘larda dengiz sathidan 1000-2000 m balandlikda yashaydi^[3].

O‘zbekistonda Sangardakdaryoning yuqori oqimida (Hisor tizmasi) yashaydi. Kapalaklar tekislikdagi keng bargli o‘rmonlar va o‘tloq-dasht yon bag‘irlari bo‘lgan tog‘ daralarida uchraydi^[1] .

Yashash tarzi

Yiliga ikki marta to‘liq va bir marta qisman nasl beradi. Ilk uchishi va tuxum qo‘yishi maydan sentyabrgacha (tunda)^[2].

Qurtlari juda yirik, besh juft oyoqlari bo‘ladi. Rangi juda yorqin, och yashil egri yo‘l-yo‘l chiziqlar bilan ifodalangan. Qurtlarning ozuqa o‘simliklari: shumtol^[3]. O‘zbekistonda qurtlar so‘g‘d shumtolida (Fraxinis sogdiana) rivojlanadi^[2]. Ular Soya va nam joylarda tuproqning yuqori qatlamlarida g‘umbakka aylanadi. Birinchi (qism) va ikkinchi nasl g‘umbaklari qishlaydi^[3].

Muhofaza etish

Tur O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan (2009 y.) - 2-toifa - Zaif turlar (soni kamaygan, tabiiy ravishda kam uchraydi)^[2].

Mamlakat hududida ularning soni hamma joyda kam - O‘zbekistonda bir necha topilmalar orqali ma’lum.

Turlarning soni inson xo‘jaligi faoliyati oqibatida tabiiy yashash joylarining vayron bo‘lishi va ozuqa o‘simliklarining yo‘q qilinishi tufayli kamayib bormoqda^[2].

Cheklovchi Omillar

Daraxt va butalar, xususan, ozuqa o‘simligining kesib tashlanishi.

Ko‘payish xolati

Ko‘paytirilmagan.

Muhovaza choralari

Yashash joylarida muhofazasini tashkillashtirish, tabiiy shumtolzorlarni muhofaza ostiga olish lozim.

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 Мирзоян С. А. Батиашвили И. Д. Редкие насекомые. — Москва: Лесная промышленность, 1982. — 165 с.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Красная книга Республики Узбекистан. — Т. II — Животные / Азимов Ж. А., Умаров М. Н., Мирабдуллаев И. М. и др. — Ташкент : Chinor ENK, 2009. — 218 с.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Pittaway, A. R. The hawkmoths of the western Palaearctic. — L.: Harley Books in association with the Natural History Museum, 1993. — 240 p. — ISBN 9780946589210.

[Мирзоян-1] 1,0 ^1,1 Мирзоян С. А. Батиашвили И. Д. Редкие насекомые. — Москва: Лесная промышленность, 1982. — 165 с.

[КК-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Красная книга Республики Узбекистан. — Т. II — Животные / Азимов Ж. А., Умаров М. Н., Мирабдуллаев И. М. и др. — Ташкент : Chinor ENK, 2009. — 218 с.

[Pittaway-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Pittaway, A. R. The hawkmoths of the western Palaearctic. — L.: Harley Books in association with the Natural History Museum, 1993. — 240 p. — ISBN 9780946589210.

[1]

[2]

[3]