Vikipediya

Stalingrad jangi

Stalingrad jangi (1942-yil 23-avgust — 1943-yil 2-fevral)[13][14][15] — Ikkinchi jahon urushining Sharqiy frontidagi yirik jang boʻlib, fashistlar Germaniyasi va uning ittifoqchilari shaharni nazorat qilish uchun Sovet Ittifoqi bilan muvaffaqiyatsiz kurash olib borgan. Rossiyaning janubidagi Stalingrad (keyinchalik Volgograd deb oʻzgartirilgan) yaqinida shiddatli janglar va havodan tinch aholiga toʻgʻridan -toʻgʻri hujumlar boʻlgan, bu jang shahar tarixidagi urushining timsoli edi[16][17][18]. Stalingrad jangi Ikkinchi jahon urushi davrida boʻlib oʻtgan eng qonli jang boʻlgan [19][20]. Unda jami 2 million kishi qurbon boʻlgan[21][22][23]. Bugungi kunda Stalingrad jangi Yevropadagi ikkinchi jahon urushida burilish nuqtasi sifatida qabul qilinadi, chunki u Oberkommando der Wehrmachtni (Germaniya Oliy qoʻmondonligi) hududdan katta miqdordagi harbiy kuchlarni olib chiqishga majbur qildi. Butun Yevropani bosib olgan Germaniyaning Sharqiy frontdagi yoʻqotishlari: B armiya guruhining oltita dala armiyasining magʻlubiyati bilan yakunlandi., shu jumladan fashistlar Germaniyasining 6-armiyasi va uning 4-panzer armiyasining butun bir korpusini yoʻq qilindi[24]. Stalingraddagi gʻalaba Qizil Armiyaga kuch berdi va kuchlar muvozanatini Sovetlar foydasiga oʻzgartirdi.

Stalingrad jangi
Ikkinchi jahon urushi Sharqiy frontining bir qismi

Stalingrad jangi tugaganidan keyin vayron qilingan Stalingraddagi Stansiya maydonidagi "Bolalarning aylana raqsi" favvorasi (Sergey Strunnikov surati. 1943-yil).
Sanalar 1942-yil 23-avgust - 1943-yil 2-fevral
Urush yeri Stalingrad, SSSR (hozirgi Volgograd, Rossiya)
Natija Sovet g'alabasi
  • Nemis 6-armiyasining yo'q qilinishi
  • Italiya 8-armiyasining yo'q qilinishi
Hududiy
oʻzgarishlar 		1942-yilgi yozgi hujumdan olingan yutuqlarni o'zgartirib, dushmanni Kavkazdan haydab chiqarish
Raqiblar
Germaniya
Ruminiya
Italiya
Vengriya
Xorvatiya 		Sovet Ittifoqi
Qoʻmondonlar
Adolf Hitler
Maximilian von Weichs
Friedrich Paulus Taslim boʻlish (harbiy)
Hermann Hoth
Erich von Manstein
W. F. von Richthofen
Petre Dumitrescu
C. Constantinescu
Italo Gariboldi
Gusztáv Jány 		Joseph Stalin
Georgy Zhukov
Nikolay Voronov
Aleksandr Vasilevsky
Andrey Yeremenko
Konstantin Rokossovsky
Nikolai Vatutin
Vasily Chuikov
Kuchlar
Boshlangʻich davrda:

270 ming xodim
3000 ta artilleriya
500 tank
600 ta samolyot, sentyabr oyi oʻrtalarida 1600 ta
Sovet qarshi hujumi paytida:
1 040 000 erkak[1]
400 000+ nemislar
220 000 italiyaliklar
200 000 venger
143 296 ruminiyaliklar
40 000 koʻngillilar
640+ tank
732 (402 operatsion) samolyot[2]

Boshlangʻich davrda:

187 ming xodim
2200 ta artilleriya
400 tank
300 ta samolyot[3]
Sovet qarshi hujumi paytida:
1 143 000 erkak[4]
13 451 ta artilleriya
894 tank[4]
1115 ta samolyot[5]

Yoʻqotishlar
747,300-868,374 jangovar qurbonlar[6]:

Germaniya:
300 000+ (6-armiya va 4-chi Panzer armiyasi)[7][8][9] — 400 000 (barcha birliklar)[10]
Italiya
114 000[11]-114,520[8]
Ruminiya
109,000[11]-158,854[8]
Vengriya
143,000[8]
Koʻngillilar: 19,300-52,000

900 ta samolyot yoʻq qilindi
1500 ta tank yoʻq qilindi (100 ta Ruminiya)
6000 qurol yoʻq qilindi
744 samolyot; 1666 tank; 5762 qurol qoʻlga olindi

Sovet Ittifoqi:

1 129 619 (shu jumladan ~ 950 000 jangovar qurbonlar)
478 741 kishi oʻldirilgan yoki bedarak yoʻqolgan
650 878 yarador yoki kasal

2769 ta samolyot
4341 tank (~150 ta Ruminiyaliklar tomonidan) (25-30% jami hisobdan chiqarilgan[12])
15 728 qurol

Stalingrad Volga daryosidagi yirik sanoat va transport markazi sifatida har ikki tomon uchun strategik ahamiyatga ega edi . Stalingradni kim nazorat qilgan boʻlsa, Kavkazdagi neft konlariga kirish imkoni boʻlar edi va Volga ustidan nazoratni qoʻlga kiritardi. Yoqilgʻi taʼminoti kamayib borayotgan Germaniya oʻz saʼy-harakatlarini Sovet davlati hududiga chuqurroq kirib borishga va har qanday holatda ham neft konlarini egallashga qaratadi. 4-avgustda nemislar 6-armiya va 4-panzer armiyasi guruhlaridan foydalangan holda hujum boshladilar. Hujum shaharning katta qismini vayronalarga aylantirgan kuchli Luftwaffe bombardimonchilari bilan olib borildi. Shunisi eʼtiborga loyiqki, jangning dastlabki bosqichlarida Sovet qoʻshinlari nemis pozitsiyalarini bosib olish uchun toʻliq inson  kuchidan foydalanadilar[25][26].  Har ikkala tomon ham shaharga qoʻshimcha kuchlar kiritdi. Noyabr oyining oʻrtalariga kelib, nemislar katta xarajat evaziga sovet himoyachilarini daryoning gʻarbiy qirgʻogʻi boʻylab tor zonalarga itarib yuborishdi.

19-noyabr kuni Qizil Armiya 6-armiya qanotlarini himoya qiluvchi Ruminiya qoʻshinlariga qarshi ikki tomonlama hujumni rejalashtirgan Uran operatsiyasini boshladi[27]. Axis qanotlari bosib olindi va 6-armiya yoʻli toʻsilib, Stalingrad hududida qurshab olindi. Adolf Gitler shaharni har qanday holatda ushlab turishga qatʼiy qaror qildi va 6-armiyaga chekinishni taqiqladi; aksincha, guruh havo orqali olgʻa yurishga va tashqaridan qurshovni buzishga harakat qildi. Sovet qoʻshinlari nemislarni havo orqali taʼminot imkoniyatini yoʻqqa chiqarishdi, bu esa nemis qoʻshinlarini tushkunlik nuqtasiga olib keldi. Shunga qaramay, nemis qoʻshinlari oldinga siljishni davom ettirishga qaror qilishdi va ogʻir janglar yana ikki oy davom etdi. 1943-yil 2-fevralda Germaniyaning 6-armiyasi oʻz oʻq-dorilari va oziq-ovqatlarini tugatib, besh oydan ortiq davom etgan janglardan soʻng nihoyat taslim boʻldi. Bu Ikkinchi jahon urushida Gitlerning dala qoʻshinlari orasida birinchi taslim boʻlishi edi[28].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Glantz & House 1995, s. 346.
  2. ↑ Hayward 1998, s. 225; Bergström 2006, s. 87.
  3. ↑ Bergström 2007, s. 72.
  4. ↑ 4,0 4,1 Glantz & House 1995, s. 134
  5. ↑ Hayward 1998, s. 224.
  6. ↑ {{{title}}} (ru). Кучково поле, 2012 — 421-bet. ISBN 978-5-9950-0269-7. 
  7. ↑ Walter Scott Dunn, Kursk: Hitler’s Gamble, 1943, p. 1
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Walsh 2000, s. 165.
  9. ↑ Jochen Hellbeck, Stalingrad: The City That Defeated the Third Reich, p. 12
  10. ↑ DiMarco 2012, s. 39.
  11. ↑ 11,0 11,1 Frieser et al. 2017, s. 14.
  12. ↑ Hill, Alexander. The Red Army and the Second World War, 2016-12-24. ISBN 9781107020795. 
  13. ↑ Roberts 2006, s. 143.
  14. ↑ Biesinger (2006: 699): „On August 23, 1942, the Germans began their attack.“
  15. ↑ „Battle of Stalingrad“, Encyclopædia Britannica. „By the end of August, ... Gen. Friedrich Paulus, with 330,000 of the German Army's finest troops ... approached Stalingrad. On 23 August a German spearhead penetrated the city's northern suburbs, and the Luftwaffe rained incendiary bombs that destroyed most of the city's wooden housing.“ 
  16. ↑ Sieff, Martin „Analysis: Stalingrad defines urban war“ (en). UPI (2005-yil 27-aprel). Qaraldi: 2022-yil 5-aprel.
  17. ↑ Spencer, John; Geroux, Jayson „Urban Warfare Project Case Study #1: Battle of Stalingrad“ (en-US). Modern War Institute (2021-yil 28-iyun). Qaraldi: 2022-yil 5-aprel.
  18. ↑ DiMarco 2012, s. 27.
  19. ↑ Davis, Daniel L. „Why Stalingrad Was the Bloodiest Battle of World War II (and Perhaps of All Time)“ (en). The National Interest (2016-yil 28-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 17-mart.
  20. ↑ Deadliest Battle in History: Stalingrad | Animated History (inglizcha), qaraldi: 2022-01-26
  21. ↑ Luhn, Alec. „Stalingrad name may return to city in wave of second world war patriotism“. The Guardian (2014-yil 8-iyun). Qaraldi: 2022-yil 5-aprel.
  22. ↑ Correll, John. „Turning Point at Stalingrad“. Air Force Magazine (2017-yil 29-avgust). Qaraldi: 2022-yil 5-aprel.
  23. ↑ „The battle of Stalingrad: a German officer's account of WW2's bloodiest battle“ (en). HistoryExtra (2022-yil 1-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 27-dekabr.
  24. ↑ Bellamy 2007
  25. ↑ „Stalingrad Press Coverage“. research.calvin.edu. Qaraldi: 2022-yil 27-dekabr.
  26. ↑ Capurro, Daniel. „Moscow's reliance on human wave tactics is a catastrophe for Russia's working-age men“ (en-GB). The Telegraph (2022-yil 27-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 26-dekabr.
  27. ↑ Beevor 1998, s. 239.
  28. ↑ Shirer 1990, s. 932. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Stalingrad_jangi&oldid=4422542" dan olindi