Tatar masjidlari

Tatar masjidlari tomida minorasi boʻlgan masjidlar boʻlib, Tatariston va boshqa Volga boʻyidagi tatarlar yashovchi boshqa hududlardagi musulmon tatarlar va boshqirdlar orasida keng tarqalgan masjid turi hisoblanadi. Vaqti-vaqti bilan Rossiyaning boshqa hududlarida topilgan zamonaviy tatar diniy meʼmorchiligi XVIII asr oxirida ishlab chiqilgan va XIX asrda Idel-Uralda mashhurlikka erishgan^[1]^[2].

Tarixi

Islom tatar meʼmorchiligining ilk namunalari Bolgʻorda joylashgan. Bugungi kunda ularning hech biri ishlatilmayapti. Ular Markaziy Osiyo islom arxitekturasi bilan yaqin oʻxshashliklarni aks ettiradi, ulardan dizaynlar ham olingan. Biroq, qishloq masjidlarining dizayni poytaxt shaharlardagi Markaziy Osiyoga oʻxshash masjidlarga qarama-qarshi boʻlib, ularning qattiq mahalliy iqlimga bardosh berish qobiliyatidan kelib chiqadi deb ishoniladi. Koʻpgina masjidlar toshdan ham, yogʻochdan ham shu uslubga muvofiq qurilgan. Hali ham faol boʻlgan zamonaviy tatar masjidlarining eng qadimgisi Tatar poytaxti Qozon shahridagi Märcani masjididir. Buyuk Ketrin hukmronligi davridagi masjid minorasi toʻsiqli tomning markazida joylashgan. Konsepsiya anʼanaviy qishloq tatar masjidlaridan qabul qilingan deb ishoniladi. Märcani masjidi tatar diniy arxitekturasining qayta tiklanishining namunasidir, chunki 1742-yilgi nasroniylashtirish toʻgʻrisidagi farmon tufayli aksariyat masjidlar vayron qilingan edi^[3].

1817-yilgi cherkov binolarini birlashtirish toʻgʻrisidagi farmon 1831-yilda masjidlargacha kengaytirildi. Oʻshanda namunaviy loyiha ishlab chiqilib, Qozon, Nijniy Novgorod, Perm va Simbirsk gubernatorliklarining arxitektura idoralariga tarqatildi. Märcani va Apanay kabi tatar masjidlari barokko uslubida qurilgan edi. İske Taş va Pushti masjid klassitsizm uslubiga hissa qoʻshgan.

XIX asrda masjidlar qurilishiga hissa qoʻshgan arxitektorlar orasida Pyatnitskiy, Korinfskiy, Shmidt, Peske, Romanov, Yermolayev, Pavlov, Parensov, Petondi, Texomirov, shuningdek, noprofessional arxitektorlar Mansurov, Foshderebryugson, Yakk va boshqalar bor edi.

1844-yilda yana bir namunali masjid loyihasi joriy etildi. U asosan shahar masjidlari uchun ishlatilgan. Minora binoning shimoliy qismida, eshik ostida joylashgan. Biroq tomida minorali masjidlar bugungi kungacha qurib kelinadi.

Galereya

Märcani masjidi
Yakobson tomonidan Simbirsk gubernatorligidagi Buinskiy uyezd sobori masjidining chizmasi (1876)
İske Taş masjidi
Khan masjidi

Manbalar

↑ Holocaust, Museum of Jewish Heritage-A. Living Memorial to the „The Tatar mosque in Navahrudak“ (en-US). Museum of Jewish Heritage — A Living Memorial to the Holocaust (2015-yil 3-aprel). Qaraldi: 2024-yil 16-may.
↑ „Tatar mosque in Urumqi - the oldest mosque in the city“. www.advantour.com. Qaraldi: 2024-yil 16-may.
↑ „Tatar Mosques: Unique Muslim Places of Worship“ (ru). islam-russia.com. Qaraldi: 2024-yil 16-may.

[1] Holocaust, Museum of Jewish Heritage-A. Living Memorial to the „The Tatar mosque in Navahrudak“ (en-US). Museum of Jewish Heritage — A Living Memorial to the Holocaust (2015-yil 3-aprel). Qaraldi: 2024-yil 16-may.

[2] „Tatar mosque in Urumqi - the oldest mosque in the city“. www.advantour.com. Qaraldi: 2024-yil 16-may.

[3] „Tatar Mosques: Unique Muslim Places of Worship“ (ru). islam-russia.com. Qaraldi: 2024-yil 16-may.

[1]

[2]

[3]