Toj Mahal

Toj Mahal – Hindistondagi boburiylar sulolasining vakili Shoh Jahon davriga oid meʼmoriy yodgorlik. Toj Mahal 1631 —yil boshlanib 1652-yil qurilishi tugatilgan.

Agra sh. yaqinidagi Jamna daryosi boʻyida Shoh Jahon suyukli xotini Arjumandga(Mumtoz Mahal begim,Mumtoz Bibika Rauza nomlari bilan mashhur boʻlgan) atab vafotidan (1631-yil 7 iyul) soʻng qurdirgan.Keyinchalik oʻzi ham shu yerga dafn qilingan.Maqbara (loyiha meʼmori Us to Ahmad Lahori) turk meʼmori Muhammad Isoxon afandi boshchiligida bunyod etilgan. Toj Mahal murabba tarhli, 3 qavatli, 5 gumbazli. Marmar supa (104x|04x7 m) ustiga qurilgan. 4 burchagidagi ingichka minoralar (bal. 45 m) maqbaraga oʻzgacha husn bagʻishlagan. Devorlari oq marmar bilan qoplangan, turli rangdagi qimmatbaho toshlar (haqiq, marvarid, sadaf, qahrabo, zumrad, yoqut, fil suyagi va boshqalar)dan qadama naqshlar ishlangan.Bosh tarzi(eni 56,7 m) peshtoq ravoqli. Maqbaraning old tomoniga 2 qator daraxtlar ekilgan, favvorali hovuz, gulzorlashtirilgan uzun yoʻlka bor.Zinapoyalar bilan marmar supaga chiqib, oʻyma naqshli eshikdan maqbaraga kiriladi. Oʻrtadagi katta gumbazli xonada qora marmarli sagʻana (Shri Lankadan keltirilgan) qoʻyilgan. Toj Mahalning beqiyos husni bogʻning janubiy darvozasi orqali koʻzga yaqqol tashlanadi. Mahobatli bino qurilishida na faqat Hindiston, balki Oʻrta Osiyo, Eron, Vizantiya meʼmorlarining oʻziga xos uslublari oʻz ifodasini topgan. Maqbara qurilishida gʻisht teruvchi qandahorlik Muhammad Xanif, multonlik Muhammad Sayid, minorada mahalliy usta Ismoilxon Rumiy, samarqandlik Muhammad Sharif, lahorlik Kozimxonlar hamda koʻpgina naqqosh va xattotlar qatorida buxorolik ota Muhammad va Shukur naqqoshlar qatnashgan. Binonig asosiy zinapoyasi o'rta osiyolik Bekzod hunarmand tomonidan loyihalashtirilgan.

Etimologiya

Abdul Hamid Lahoriy 1636 yildagi “Padshahnoma” kitobida Toj Mahalni rauza-i munavvara (fors-arabcha: rwḶh mnwạrh, rawdah-i munavvara) deb ataydi, ya’ni nurli yoki nurli qabr. Toj Mahalning hozirgi nomi urdu tilidan kelib chiqqan boʻlib, arab va fors tillaridan olingan boʻlib, tāj mahall soʻzlari “toj” (tāj) “saroy” (mahall) maʼnosini bildiradi. "Toj" nomi "Mumtoz"ning ikkinchi bo'g'inining buzilishidan kelib chiqqan.

Turizm

Toj Mahal ko'plab sayyohlarni jalb qiladi. YUNESKO 2001-yilda 2 milliondan ortiq tashrif buyuruvchilarni hujjatlashtirgan, 2014-yilda ularning soni 7–8 millionga oshgan. Hindiston fuqarolari uchun kirish to‘lovi ancha past, xorijliklar uchun esa qimmatroq bo‘lgan uch bosqichli narxlar tizimi joriy qilingan. 2022 yil holatiga koʻra, Hindiston fuqarolari uchun toʻlov ₹50, SAARC va BIMSTEC mamlakatlari fuqarolari uchun ₹540 va boshqa xorijiy sayyohlar uchun ₹1100 edi. Aksariyat sayyohlar oktyabr, noyabr va fevral oylarining sovuq oylarida tashrif buyurishadi. Majmua yaqinida ifloslantiruvchi transport harakatiga yo'l qo'yilmaydi va sayyohlar to'xtash joylaridan piyoda yurishlari yoki elektr avtobusiga tushishlari kerak. Xavasspuralar (shimoliy hovlilar) hozirda yangi tashrif buyuruvchilar markazi sifatida foydalanish uchun tiklanmoqda. 2019-yilda overturizmni bartaraf etish uchun sayt uch soatdan ortiq qolgan tashrif buyuruvchilar uchun jarimalar joriy qildi.

Tojning janubida joylashgan Toj Ganji yoki Mumtazobod nomi bilan mashhur boʻlgan kichik shaharcha dastlab karvonsaroylar, bozorlar va bozorlar bilan ziyoratchilar va ishchilar ehtiyojlarini qondirish uchun qurilgan.Tavsiya etilgan sayyohlik yo'nalishlari ro'yxatida ko'pincha Toj Mahal mavjud bo'lib, u zamonaviy dunyoning yetti mo'jizasining bir nechta ro'yxatida, jumladan, yaqinda e'lon qilingan Dunyoning Yangi yetti mo'jizasi, 100 million ovoz bilan yaqinda o'tkazilgan so'rovnomada ham uchraydi.

Maydonlar ish kunlari soat 06:00 dan 19:00 gacha ishlaydi, juma kunidan tashqari, majmua masjidda 12:00 dan 14:00 gacha namoz o'qish uchun ochiq. Majmua juma va Ramazon oyi bundan mustasno, toʻlin oy kuni va ikki kun oldin va keyin tunda tomosha qilish uchun ochiq.

Chet ellik taniqli shaxslar Hindistonga safarlarida Toj Mahalga tez-tez tashrif buyurishadi. Saytga tashrif buyurgan taniqli shaxslar orasida Duayt Eyzenxauer, Jaklin Kennedi, Jimmi Karter, Jorj H.V. Bush, Jorj Xarrison (Wayback Machine saytida 2004-12-08 sanasida arxivlangan), Vladimir Putin, malika Diana, Donald Tramp, Jastin Tryudo, shahzoda Charlz, qirolicha Yelizaveta va shahzoda Filipp bor.