Toshdagi Madonna

Toshdagi Madonna (inglizcha: Madonna of the Rocks) — Italiya uygʻonish davrining buyuk rassomi Leonardo da Vinci tomonidan chizilgan rasm. Ushbu surat ikkita asosiy versiyada chizilgan boʻlib, ulardan biri Luvr muzeyida, ikkinchisi esa London Milliy Galereyasida saqlanadi.

Toshdagi Madonna (inglizcha: Madonna of the Rocks)

Leonardo da Vinci, 1483–1486

Moybo'yoq

199 × 122 sm

Luvr muzeyi, Parij, Fransiya

Leonardo da Vinci

Leonardo da Vincining avtoportreti

Jahon madaniyati, sanʼati va ilm-fani tarixida Leonardo da Vinci (1452 — 1519) nafaqat Uyg’onish davrining buyuk rassomi, haykaltaroshi, meʼmori, balki isteʼdodli ixtirochi muhandis, matematik, anatom sifatida ham yorqin iz qoldirgan. Leonardo da Vinci uncha katta boʻlmagan Vinchi shahri yaqinida dunyoga keldi. U 14 yoshga toʻlganda otasi uni Florensiyaga olib keladi va Uygʻonish davrining koʻpgina maʼrifatli kishilari qatori har tomonlama iqtidor sohibi, oʻz davrining taniqli rassomi, haykaltaroshi va meʼmori Andrea Verrokioning badiiy ustaxonasiga shogirdlikka beradi. Tez orada Leonardo nafaqat tengqurlari, balki ustozini ham ortda qoldirib, mohir rassom boʻlib yetishadi. Rassomning bu qadar tez kamol topishida uning tabiatga, atrof muhitdagi voqea va hodisalarga nisbatan oʻta sinchkovligi sabab boʻldi. U yoshligidan boshlab xotira daftari tutib, unda uylar va koʻchalar, qir-adirlar va bogʻlar, gullar va daraxtlar, goʻzal qizlarning yuz tuzilishi, yuzini yuvayotgan mushuk, otning tuyoqlari, matoning buklamalari kabi detallarni sinchkovlik va sabot bilan tasvirlab bordi. Undan oʻz hayoti davomida bitilgan 7 ming sahifaga yaqin xotira daftari qolgan. Uning qoʻlyozmalari orasida uchish apparatlari, parashyut, suv osti kemasi, avtomat toʻquv stanogi kabi ajoyib narsalarning loyihalarini topdilar. Bir necha yuz yillardan soʻng bularning barchasi qaytadan ixtiro etildi. Samolyot paydo boʻlmasdan yuz yillar avval Leonardo da Vinci qushni eslatuvchi uchish apparatini yaratdi. Lekin rassom — Leonardoning asarlariga anchagina baxtli taqdir nasib etdi. U yaratgan asarlardan uning zamondoshlari ham, ularning avlodlari ham zavqlanishgan.Leonardo da Vinci hayotining oxirgi ikki oʻn yilligini darbadarlikda, joydan joyga koʻchib yurib oʻtkazishga majbur boʻldi. Shu davrda yaratgan eng mashhur asari „Mona Liza“ portretidir (bu asarni yana „Jokonda“ deb ham atashadi). Unda shaharlik badavlat ayol biroz jilmaygan, xayolga choʻmgan, gʻamginroq holatda tasvirlangan. Bu goʻzal qiyofaga qarab ayolning boy va murakkab ichki dunyosini, uning oʻtkir aqlini his etish mumkin. Mona Liza tabiat manzarasi fonida tasvirlangan. Olisdagi togʻlar, osmon, daryo va daraxtlar — bularning hammasi yengilgina tuman bilan qoplangan.Darbadarlikda hayot kechirgan rassom umrining soʻnggi yillarini Fransiyada oʻtkazdi va Ambauza shahri yaqinida vafot etdi. Buyuk rassomning oʻlmas asarlari hamon kelajak avlodlarga zavq bagʻishlamoqda. Rassom ijodiy merosini oʻrganishga boʻlgan qiziqish bugun ham soʻngan emas. Rassomning hech boʻlmaganda birgina asarini tomosha qilish uchun kishilar soatlab navbat kutishadi.

Asarlarda Madonna obrazi

Gʻarbiy Yevropa sanʼatida diniy janrdagi rasmlarda Madonna obrazi juda keng tarqalgan. Madonna — Iso Masihning onasi Bibi Maryamning anʼanaviy katolik madaniyatidagi unvoni. Tasviriy sanʼat tarixida anʼanaviy ikonografiya Madonna obrazini aks ettiradi, koʻpincha Chaqaloq Iso bilan birga.

Oʻrta asr Italiya rassomlari Madonnalarni yaratishda uzoq vaqt davomida Vizantiya modellari — Bokira qiz tasvirlangan piktogrammalarga ergashgan. Shimoliy Yevropada yaratilgan Madonnaning birinchi haykaltaroshlik tasviri 10-asrning oxiriga toʻgʻri keladi — " Essenlik Oltin Madonna ". Salib yurishlari boshlanishi bilan qora yuzli Madonnalar janubiy Evropada keng tarqaldi. Uygʻonish davrida tabiat fonida zamonaviy liboslar kiygan tipik yosh italyan ayollari timsolida Madonna va Bola tasvirlangan dastgoh rasmlari paydo boʻla boshladi (" Yashillardagi Madonna ", " Tilla finchli Madonna ", " Goʻzal bogʻbon ""). „Madonnalar“ ning katta tsikllari Giovanni Bellini , Mantegna , Perugino va Rafael Santi tomonidan talabalari bilan birga yaratilgan.

Toshdagi Madonna kartinasining versiyalari

Luvr muzeyidagi versiyasi

Luvrdagi ,,Toshdagi Madonna" kartinasi Londondagiga nisbatan oldinroq chizilgan. Shuningdek bu surat 8 smga balandroq ham. San’atshunoslar bu rasm toʻligʻicha Leonardo da Vinci tomonidan chizilgan deb hisoblashadi. Rasm 1483-yilda maxsus topshiriq bilan Milanda chizilgan degan xulosaga kelingan

Londondagi versiyasi

,,Toshdagi Madonna" kartinasining Londondagi versiyasi

Londondagi Milliy galereyadagi juda oʻxshash rasm ham Leonardo da Vinchiga tegishli boʻlib, u 1508-yildan oldingi sanaga tegishli. Dastlab qisman Leonardoning yordamchilari tomonidan chizilgan deb oʻylangan, yaqinda restavratsiya paytida rasmni diqqat bilan tekshirish. 2008 va 2010-yillar orasida Milliy galereyadagi konservatorlar ishning katta qismi Leonardo qoʻlida ekanligi haqidagi xulosaga kelishdi.

Rasm tarixi

Begʻubor kontseptsiya cherkovi

Begʻubor kontseptsiya cherkoviga 1335-yilgacha Milan gertsogi Jan Galeazzo Viskontining rafiqasi Beatris d’Este tomonidan asos solingan. SHundan soʻng, ibodat uchun keluvchilar tomonidan ushbu cherkovga eʼtibor ortdi va uni turli xilda bezash ishlari olib boriladi.

Rasm shartnomasi

1483-yil 25-aprelda Bartolomeo Skorlione cherkovni bezash uchun da Vinci va aka-uka Predislar bilan shartnoma tuzadi. Shartnomada kim qanday vazifa bajarishi yozilmagan boʻlsada, da Vinci bosh usta deya belgilanadi. Boʻyash va bezash ishlari shartnomada keltirilgan. Ularga ishni yakunlash uchun 7 oy vaqt beriladi.

Toʻlov

1483-yil 1-mayda 100 lira miqdorida dastlabki toʻlov amalga oshirildi. Shundan soʻng 1483-yil iyulidan 1485-yil fevraligacha oyiga 40 liradan jami 800 lira toʻlovlar amalga oshirildi. Yakuniy toʻlov 1483-yil dekabrida ish tugatilib, yetkazib berilgandan soʻng kelishib olinishi kerak edi.

1490-1495-yillar orasida Ambrojio va Leonardo birlashmaga xat yozib, markaziy qism butun 800 liraga tushganini va shartnomaga koʻra, ular yana 1200 lira soʻrashganini aytishdi. Qardoshlik ularga petitsiya natijasida atigi 100 lira taklif qildi. Keyin Leonardo va Ambrojio Milan gertsogi Lyudoviko Sforzadan ularning nomidan aralashishni soʻrashdi. Qurbongoh mutaxassislari tomonidan baholanishi va yakuniy toʻlov uchun baholanishi kerakligi taklif qilindi. Rassomlar, shuningdek, agar narx boʻyicha kelishuvga erishilmasa, sanʼat asarini olib tashlashni taklif qilishdi.

1503-yilda Ambrojio yana oʻz nomidan va hozirda vafot etgan ukasi Evangelistaning merosxoʻrlari nomidan toʻlovni talab qildi. 1503-yil 9-martda 1499-yilda Lombardiyaga bostirib kirgan fransiyalik Lyudovik XII Milan qoʻmondoniga maktub yoʻllab, sanʼatkorlar nomidan aralashishni soʻradi. 1506-yil 27-aprelda baholash oʻtkazildi. Ish hali tugallanmagan deb topildi. Leonardodan buni tugatish soʻralgan, ammo u hali ham „Milan“da yoʻq edi. 1508-yil 18-avgustda rasm yetkazib berildi va oʻrnatildi. 1507-yil 7-avgust va 1508-yil 23-oktabr kunlari Ambrojio jami 200 liralik ikkita toʻlov oldi. Ushbu toʻlovni qabul qilish Leonardo tomonidan yozishmalarda tan olingan.

Tavsif

Hozirda Londondagi Milliy galereyaga tegishli boʻlgan va Parijdagi Luvr muzeyiga tegishli boʻlgan "Qoyalar bokirasining " ikkita surati mavzu va umumiy kompozitsiyada bir xil boʻlib, ulardan biri ikkinchisining hosilasi ekanligini koʻrsatadi. Ikkita rasm kompozitsion tafsilotlari, rangi, yorugʻligi va boʻyoq bilan ishlov berishda farqlanadi.

Farqlar

Kompozitsiyaga koʻra, London rasmidagi barcha raqamlar Luvr kartinasiga qaraganda biroz kattaroqdir. Ikki rasm oʻrtasidagi asosiy kompozitsion farq shundaki, London rasmida farishtaning oʻng qoʻli tizzasiga qoʻyilgan boʻlsa, Luvr rasmida qoʻl koʻtarilib, koʻrsatkich barmogʻi Jonga ishora qiladi. London rasmida farishtaning koʻzlari oʻychan tarzda pastga qaragan, ammo Luvr rasmida tomoshabinning umumiy yoʻnalishiga qaragan.
Yana bir farq — bu liboslarning, xususan, farishtaning rangida. London rasmida qizil rang yoʻq, Luvr rasmida esa farishta yorqin qizil va yashil rangda kiyingan, liboslar Londondagi farishtanikidan farqli ravishda joylashtirilgan.