Turkiston (shahar)

Turkiston
Turkiston; qozoqcha: Түркістан
	shahar
	43°18′00″N 68°14′37″E / 43.30000°N 68.24361°E
Mamlakat	Qozogʻiston
shahar	Janubiy Qozogʻiston viloyati
Hukumat
• Akim	Ashirbekov Baqitjan Aydarxanovich
Avvalgi nomlari	Shavgar, Yassi
Qachondan beri shahar	500
Aholisi (2012)	150,595
Milliy tarkib	qozoqlar 52,5 % ; oʻzbeklar 45,2 % ; boshqalar 2,3%
Vaqt mintaqasi	UTC+6
Telefon kodi	+7 72533
Pochta indeks(lar)i	161200—161205
Avtomobil kodi	X, 13
	Turkiston

Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Turkiston (maʼnolari).

Turkiston (qozoqcha: Түркістан, Türkıstan, تۇركىستان) — Qozogʻiston Respublikasi Turkiston viloyatining maʼmuriy markazi. Sirdaryoning oʻrta oqimida. Chimkentdan 160 km (100 mi) shimoli-gʻarbda, shimolda Qiziloʻrda va janubda Toshkent oʻrtasidagi Toshkent temir yoʻli yoqasida joylashgan. Aholisi oʻn yil ichida 102 505 kishidan (1999-yilgi aholini roʻyxatga olish)^[5] 142 899 kishiga (2009-yilgi aholini roʻyxatga olish)^[6] koʻpaydi. Hozirda aholisi 220 133 kishi^[7]. Shaharda 46 millat vakillari yashashadi. Shahar tarkibiga 12 qishloq va 5 mikrarayon kiradi. Turkistonning eng koʻzga koʻringan tarixiy va madaniy boyligi YuNESKOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan Xoʻja Ahmad Yassaviy maqbarasidir^[8]. Shaharga Hazrati Sulton xalqaro aeroporti xizmat koʻrsatadi.

2021-yilda Turkiston Turkiy davlatlar tashkiloti tomonidan „Turk dunyosining maʼnaviy poytaxti“ deb eʼlon qilindi^[9]. Oʻsha yili Turkiston Qozogʻistonning eng yaxshi sayyohlik yoʻnalishlari oʻntaligiga kirdi^[10].

Aholisi

1999-yilgacha shahar aholisi oʻzgarishi quyidagicha^[5]:
1979-yil — 65,443
1989-yil — 77,692
1999-yil — 85,613
2009-yilgacha shahar aholisi oʻzgarishi quyidagicha^[6]:
1999-yil — 102 505
2009-yil — 142 899
Turkiston aholisi 2013-yilgi statistika boʻyicha 246,521 kishini tashkil qildi, shulardan shahar aholisi — 62,4 %, qishloq aholisi − 37,6 %^[11].

Geografiyasi

Turkiston shahri eng yaqin yirik shahar sanaladigan Chimkent shahridan 170 km. uzoqlikda joylashgan. Turkistonga Olmaotadan poezdda, qariyb 20 soatlik yoʻlda yetib borish mumkin. Shaharning sharqiy tomoni Otirar tumani, shimol tomoni Kentov shahri va Sozaq tumani, gʻarb tomonidan Qiziloʻrda viloyatining Yangiqoʻrgʻon tumani bilan chegaradosh.

Iqlimi

Turkiston qishi qisqa, sovuq va yozi uzoq, quruq, juda issiq boʻlgan salqin yarim qurgʻoqchil iqlimga ega (Köppen BSk). Yillik yogʻingarchilikning katta qismi kech kuz va kech bahor oraligʻiga toʻgʻri keladi.

Tarixi

Turkistondagi Hoja Ahmad Yassaviy maqbarasi

Turkiston qadimgi shahar. Muhim hunarmandchilik va savdo markazlaridan biri. Arab geograflari asarlarida keltirilgan maʼlumotlarga koʻra, 4—10-asrlarda Turkiston oʻrnida Shavgar (Shovajar) shahar mavjud boʻlgan. 12—16-asrlarda esa Yassi deb atalgan. Sharafuddin Ali Yazdiyning „Zafarnoma“sida Turkiston qishloq (qarʼyat) tarzida berilgan. „Turkiston“ nomi 16-asrdan maʼlum. Oʻsha davrda shahar Hazrati Turkiston nomi bilan ham mashhur boʻlgan. XVI—XVII asrlarda Qozoq xonligining poytaxti boʻlgan. Turkiston shahrida Abilayxon, Abulxayrxon, Ishimxon va boshqa qozoq xonlarining maqbaralari joylashgan. Qozoq xonligi Xitoy va Jungʻor xonliklari bilan urushi paytida Amir Umarxon Turkistonni Qoʻqon xonligi tarkibiga kiritgan. 1864-yilda Rossiya bosib olgan (Chimkent uyezdidagi shahar, 1867-yildan Sirdaryo viloyatidagi shahar).

Sanoati

Turkistonda temirchilik presslash jihozlari, „Sana“, „Texosnastka“ sanoat korxonalari, paxta tozalash, qurilish materiallari, chorva mollariga beriladigan antibiotiklar zavodlari bor.

Ijtimoiy soha

Turkistonda 4 universitet, 72 umumiy taʼlim maktabi va kollejlar faoliyat koʻrsatadi. Shaharda Amir Temur qurdirgan Yassaviy maqbarasi majmuasi (14-asr oxiri) saqlanib qolgan. 2000-yil oktabrda Turkistonning 1500 yillik yubileyi nishonlandi.

Turizm

2021-yilda Turkistonda Markaziy Osiyodagi eng yirik turizm majmuasi Karvonsaroy (qozoqcha: Керуен-сарай ochildi. Bu noyob attraksionda savdogarlar, hunarmandlar, uchar teatr^{[manba kerak]}, ot sporti shoulari uchun amfiteatr, bozor, mehmonxonalar, restoranlar, kurort va fitnes markazi, kinoteatr va oilaviy dam olish markazi mavjud ^[12].

Transport tizimi

Turkistonda shahar transporti avtobus va taksilardan iborat.

Turkistonga Hazrati Sulton xalqaro aeroporti xizmat koʻrsatadi. U shahar markazidan 15 km (9.3 mi) shimolda joylashgan.

Qardosh shaharlari

Yana qarang

Xoja Ahmad Yassaviy maqbarasi

Manbalar

↑ Численность населения РК по областям, городам и районам Республики Казахстан на 1 июля 2013 года, 2013-11-15da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-03-06
↑ Информация о городе Туркестан на официальном сайте Южно-Казахстанской области, 2014-12-05da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2013-11-19
↑ „Janubiy Qozogʻiston viloyatining telefon kodlari“. 2013-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 19-noyabr.
↑ „Почтовые индексы Казахстана“. 2013-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 19-noyabr.
↑ ^5,0 ^5,1 Перепись населения РК 1999 года. Численность и размещение населения в Республике Казахстан (том 1), 2012-06-17da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2013-11-19
↑ ^6,0 ^6,1 Перепись населения РК 2009 года. Численность и размещение населения в Республике Казахстан (том 1), 2011-11-13da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-03-05
↑ „Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023-yil 1-yanvar holatiga)“. 2023-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-iyul.
↑ „World Heritage List“. UNESCO.
↑ „Turkistan Declaration of the Informal Summit of the Cooperation Council of Turkic Speaking States“. Turkic Council.
↑ „Kazakhstan Selects Top 10 Tourist Destinations“ (en). The Astana Times (2021-yil 16-iyun). Qaraldi: 2021-yil 27-sentyabr.
↑ Administrativno-territorialnie edinitsi Yujno-Kazaxstanskoy oblasti na 1 yanvarya 2011 goda^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „Turkistan Opens Keruen-Saray - Central Asia's Largest Tourist Complex“ (en). The Astana Times (2021-yil 12-aprel). Qaraldi: 2021-yil 28-sentyabr.
↑ „Kardeş Şehir Hamm“ (tr). Afyonkarahisar. Qaraldi: 2022-yil 28-avgust.
↑ „Kardeş Belediyeler“ (tr). Keçiören. Qaraldi: 2022-yil 28-avgust.
↑ „Токаев и Алиев подписали декларацию об «укреплении стратегических отношений» между Казахстаном и Азербайджаном“ (ru). Azattyq Radiosy (2022-yil 24-avgust). Qaraldi: 2022-yil 28-avgust.

Havolalar

Gorod Turkestan na sayte unesco.kz
Gorod Turkestan
Turkestan na sayte „Nash Kazaxstan“ (Wayback Machine saytida 2010-03-25 sanasida arxivlangan) ^(rus.)
Istoriya goroda Yasi-Turkestan
Iz istorii goroda Turkestan: shtrixi k istoricheskomu portretu.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

[1] Численность населения РК по областям, городам и районам Республики Казахстан на 1 июля 2013 года, 2013-11-15da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-03-06

[2] Информация о городе Туркестан на официальном сайте Южно-Казахстанской области, 2014-12-05da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2013-11-19

[3] „Janubiy Qozogʻiston viloyatining telefon kodlari“. 2013-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 19-noyabr.

[4] „Почтовые индексы Казахстана“. 2013-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 19-noyabr.

[Perep1999-5] 5,0 ^5,1 Перепись населения РК 1999 года. Численность и размещение населения в Республике Казахстан (том 1), 2012-06-17da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2013-11-19

[Perep2009-6] 6,0 ^6,1 Перепись населения РК 2009 года. Численность и размещение населения в Республике Казахстан (том 1), 2011-11-13da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-03-05

[7] „Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023-yil 1-yanvar holatiga)“. 2023-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-iyul.

[unesco-site-8] „World Heritage List“. UNESCO.

[9] „Turkistan Declaration of the Informal Summit of the Cooperation Council of Turkic Speaking States“. Turkic Council.

[10] „Kazakhstan Selects Top 10 Tourist Destinations“ (en). The Astana Times (2021-yil 16-iyun). Qaraldi: 2021-yil 27-sentyabr.

[ATD2011-11] Administrativno-territorialnie edinitsi Yujno-Kazaxstanskoy oblasti na 1 yanvarya 2011 goda^{[sayt ishlamaydi]}

[12] „Turkistan Opens Keruen-Saray - Central Asia's Largest Tourist Complex“ (en). The Astana Times (2021-yil 12-aprel). Qaraldi: 2021-yil 28-sentyabr.

[13] „Kardeş Şehir Hamm“ (tr). Afyonkarahisar. Qaraldi: 2022-yil 28-avgust.

[14] „Kardeş Belediyeler“ (tr). Keçiören. Qaraldi: 2022-yil 28-avgust.

[15] „Токаев и Алиев подписали декларацию об «укреплении стратегических отношений» между Казахстаном и Азербайджаном“ (ru). Azattyq Radiosy (2022-yil 24-avgust). Qaraldi: 2022-yil 28-avgust.

[5]

[6]

[7]

[8]

[1]

[2]

[3]

[4]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]