Turkiyada COVID-19 pandemiyasi
COVID-19 koronavirus infeksiyasi ogʻir oʻtkir nafas olish sindromi koronavirusi 2 (SARS-CoV-2) tufayli kelib chiqqan yangi yuqumli kasallik boʻlib, Turkiyada ilk bor 2020-yil 11-mart kunida tarqaldi.
| Turkiyada COVID-19 pandemiyasi | |
|---|---|
.svg) | |
| Kasallik | COVID-19 |
| Virus shtammlari | SARS-CoV-2 |
| Joylashuv | Turkiya |
| Birinchi holati | Xitoy,Yevropa,AQSH, |
| Aniqlangan sanasi | 11-mart 2020-yil |
| Tasdiqlangan holatlar | 219,641 |
| Faol holatlar | 12,140 |
| Ogʻir holatlar | 1,625 |
| Tuzalish | 202,010 |
Oʻlimlar |
5,491 (2,5 %) |
| Rasmiy vebsayt | |
|
Sogʻliqni saqlash vazirligi | |
12-mart kuni hukumat Turkiyadagi maktablar va universitetlar 16-martdan boshlab yopilishini maʼlum qildi.
Epidemiyadan oldingi holat
tahrir
2019-yil 31-dekabr kuni Xitoy Sogʻliqni Saqlash Tashkilotiga nomaʼlum sabablarga koʻra pnevmoniya holatlari toʻgʻrisida xabar berdi. 2020-yil 12-yanvarda Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (JSST), Xubey provinsiyasida, Uxan shahrida yashovchi odamlar guruhida yangi koronavirus nafas olish kasalligi sababi boʻlganligini tasdiqladi[1][2].
COVID-19 uchun oʻlim holatlari 2003-yildagi SARS koʻrsatkichidan ancha past edi, ammo infeksiyaning tarqalishi sezilarli darajada oshdi va oʻlimga olib keldi[3][4][5][3].
Milliy vaksina
tahrirTurkiyalik olimlar yaqin orada koronavirusga qarshi burun spreyi koʻrinishidagi vaksinani klinik sinovdan oʻtkazadi. Uni 2021-yildan qoʻllash rejalashtirilgan. Vazirning soʻzlariga koʻra, burun spreyi shaklidagi preparat ommaviy sinovlardan oldingi tadqiqotlarda muvaffaqiyatli oʻtgan boʻlib, odamlar orasidagi klinik sinovning birinchi bosqichi tez orada boshlanadi. Sinov natijalari ijobiy boʻlsa, aholi vaksina bilan emlanadi.
Olimlar burun spreyi shaklidagi vaksinaning koronavirus infeksiyasiga qarshi kurashda samarali ekanini ta’kidlagan[6].
Vaqt jadvali
tahrirYanvar
tahrir- 2020-yil 10-yanvarda Sogʻliqni saqlash vazirligi Koronavirus ilmiy kengashini tuzdi. U koʻkrak kasalliklari, yuqumli kasalliklar va klinik mikrobiologiya kabi sohalarga ixtisoslashgan 26 aʼzodan iborat[7]. Keyinchalik kengash aʼzolarining soni virusologiya, ichki kasalliklar va reanimatologiya sohasidagi mutaxassislar va akademiklarning qoʻshilishi bilan 31 taga etdi[8]. Kengash tibbiy davolanish boʻyicha koʻrsatmalar va aholining kuzatishi kerak boʻlgan chora-tadbirlarni ishlab chiqadi va mamlakatdagi kasallikning kelib chiqishi nuqtai nazaridan ularni yangilaydi[8][9].
- 24-yanvar kuni Turkiya sogʻliqni saqlash vazirligi aeroportlarga termal kameralarni oʻrnatdi[10]. Vazirlik, shuningdek, Xitoydan kelgan barcha yoʻlovchilarni qoʻshimcha koʻrikdan oʻtkazishga va koronavirus infeksiyasining alomatlarini koʻrsatadigan har qanday karantinga qoʻyishga qaror qildi. Keyinchalik skrining tekshiruvlari koʻplab tasdiqlangan holatlar haqida xabar bergan davlatlarni qamrab olish uchun kengaytirildi. Aeroportlardagi boshqa ehtiyot choralariga infraqizil qurol, barcha bojxona darvozalarida zararsizlantirish va bepul jarrohlik niqoblari va qoʻllanma varaqalari topshirilgan.
- 31-yanvar kuni Turkiya hukumati 34 nafar turk fuqarolariga, ettita ozarbayjon, yettita gruzin va bitta albanga Uxandan samolyot yubordi[11]. Xitoy Turkiyadan har yili 150 million niqob ishlab chiqarishga qoʻshimcha ravishda 200 million niqob buyurtma qildi[12].
Fevral 2020
tahrir- 1 fevral kuni Turkiya Xitoydan barcha reyslarni toʻxtatish toʻgʻrisida qaror qabul qildi[13]. Eron rasmiylari Turkiyaning Eronning Qum shahrini karantin boʻyicha koʻrsatmalariga rioya qilmasliklari sababli 23-fevral kuni Eron bilan chegara yopildi[14]. Shu kuni Turkiya Eronga va undan boʻlgan barcha parvozlarni toʻxtatish toʻgʻrisida qaror qabul qildi[15].
- 29-fevral kuni Turkiya Italiya, Janubiy Koreya va Iroqqa boʻlgan barcha reyslar toʻxtatilganini eʼlon qildi. Koʻp oʻtmay, Iroq bilan chegara ham yopildi. Vazirlik, shuningdek, Iroq va Eron chegaralari yaqinida dala kasalxonalarini tashkil qildi[16].
Mart 2020
tahrir
Turkiya shaharlari jamoat joylarida va ommaviy transport vositalarida ommaviy dezinfeksiya ishlarini olib bordi. Istanbulda munitsipalitet metrobus stantsiyalarida qoʻl sanitariya vositalarini oʻrnatishga qaror qildi.
11-20 mart
tahrir2020-yil 11-martning erta soatlarida (UTC + 03: 00) Sogʻliqni saqlash vaziri Faxrettin Koca Yevropada sayohat paytida virus bilan kasallangan bir turk odamining mamlakatda birinchi tasdiqlangan koronavirus kasalligi ekanligini eʼlon qildi. Bemor shifoxonaga yotqizilgan va bemorning oila aʼzolari kuzatuv ostiga olingan.
13-mart kuni sogʻliqni saqlash vaziri Faxrettin Koja oʻzining rasmiy tvitteri orqali koronavirus bilan kasallangan birinchi odamning qarindoshi kasallikka chalinganini va kuzatuv ostida boʻlganini va zarur choralar koʻrilganligini tasdiqlagan holda eʼlon qildi. Kechqurun, oilaning yana uchta aʼzosi koronavirus uchun ijobiy tekshiruvdan oʻtganligi va shu bilan Turkiyada tasdiqlangan holatlar soni beshtaga yetganligi maʼlum qilindi. Kechqurun Koca, tasdiqlangan holatlar soni oltitaga oshganini eʼlon qildi, yaqinda Umra sinovlaridan qaytgan ziyoratchilar bilan birgalikda.
Yoshlar va sport vazirligi bergan bayonotga koʻra, Umra shahridan qaytgan 10,330 fuqaroning 5392 nafari Anqaradagi davlat yotoqxonalarida karantinada, qolgan 3938 nafari esa Koniyada. 15-mart kuni Koca tasdiqlangan holatlar soni 18 taga koʻpayganligini eʼlon qildi, shundan 7 ta yangi holatlar Yevropada va 3 ta AQShda kelib chiqqan.
16-mart kuni Koca tasdiqlangan holatlar soni 47 taga yetganligini eʼlon qildi, yangi holatlar Yaqin Sharq, Yevropa va AQShda paydo boʻldi. Aloqa direktsiyasi Prezident Erdogʻan chorshanba kuni koronavirusning yangi turiga qarshi kurash rejalarini muhokama qilish uchun keng qamrovli koordinatsion yigʻilish oʻtkazishini va natijalar haqida jamoatchilikni xabardor qilishini maʼlum qildi. 17 mart kuni vazir Koca 89 yoshli bemorda koronavirusdan birinchi oʻlim haqida xabar berdi, tasdiqlangan holatlar soni esa 98 ga yetdi.
18-mart kuni vazir Koca koronavirusdan ikkinchi oʻlimni eʼlon qildi, 61 yoshli erkak bemor. Koca qoʻshimcha ravishda tasdiqlangan holatlar soni 191 taga, 93 ta yangi holatga tushgan. Turkiya Tibbiyot birlashmasi, TTB mutaxassislar assotsiatsiyasi, jamoat salomatligi boʻyicha mutaxassislar uyushmasi, turk klinik mikrobiologiya va yuqumli kasalliklar uyushmasi, turk toraks jamiyati va turk reanimatologiya birlashmasi 17-mart kuni COVID-19 tarqalishining rivojlanishini baholash uchun yigʻilish oʻtkazdi. 18-mart kuni nashr etilgan maqolalarida ular pandemiya tibbiyot xodimlari va bemorlar uchun katta xavf tugʻdiradi, degan xulosaga kelishdi va qoʻshimcha maʼlumot va ehtiyot choralari yetishmovchilik chalkashliklarga olib kelganligini, giyohvand moddalarni isteʼmol qilish toʻgʻrisida maʼlumotlarning yetarli emasligi, testlarga kirish imkoni yoʻqligi va boshqa har xil narsalarni taʼkidladilar. Muammolar pandemiyaga qarshi kurashni qiyinlashtirdi.
19-martda xabar qilinishicha, Eron armiyasidan yaqinda qaytgan Turkiya armiyasining sobiq qoʻmondoni Aytach Yalman 2020-yil 15-martda 79 yoshida koronavirus kasalligidan vafot etgan. İzmir viloyatining Çeshme tumanida ishchilar va ularning oila aʼzolari karantindan oʻtkazildi. Oʻzining Twitter-dagi sahifasida Sogʻliqni saqlash vaziri Faxrettin Koja 85 yoshli ayol hayotdan koʻz yumganligini eʼlon qildi va tasdiqlangan 168 ta yangi holat qayd etildi.
20-mart kuni Vazir Koja tasdiqlagan holatlar va oʻlim holatlari soni 670 va 9 ga yetganini maʼlum qildi. Sogʻliqni saqlash vazirligi barcha kasalxonalarni infeksiyalar, pulmonologiya, ichki kasalliklar va klinik mikrobiologiya boʻyicha kamida ikkita mutaxassisga ega boʻlgan kasalxonalarni, shu jumladan xususiy va poydevor kasalxonalarni koronavirus pandemik kasalxonasi deb eʼlon qilish toʻgʻrisida buyruq chiqardi. Inson huquqlari assotsiatsiyasi, Turkiya inson huquqlari jamgʻarmasi, ozodlik uchun advokatlar assotsiatsiyasi, zamonaviy advokatlar assotsiatsiyasi va penitentsiar tizimdagi fuqarolik jamiyatining sogʻliqni saqlash va ijtimoiy xizmat xodimlari kasaba uyushmasi ham COVID-19 ning tarqalishi haqida bayonot eʼlon qildi va zudlik bilan chaqirildi, qamoqxonalarda harakatlar boshlandi. Ular oʻz maqolalarida jamoatchilikni, ayniqsa mahbuslarning oila aʼzolari va advokatlarini, karantin amaliyotlari va mahbuslarning sogʻligʻi haqida xabardor qilishga alohida eʼtibor berishgan.
21-31 mart
tahrir
21-mart kuni Vazir Koca, 12 ta keksa bemorlarning oʻlimidan soʻng, tasdiqlangan holatlar soni 947 ga, 21 kishi vafot etgani haqida xabar berdi. Fenerbahçe Basketbol jamoasi tarkibidagi baʼzi oʻyinchilar va maʼmuriy xodimlarda koronavirus kasalligi alomatlari borligini maʼlum qildi.
22-mart kuni Koca, qurbonlar soni 30 taga yetganligini va jami 1136 ta tasdiqlangan holatlar qayd etilganligini eʼlon qildi.
23-mart kuni Koca, qurbonlar soni 37 taga yetganligini va jami 1529 ta tasdiqlangan holatlar haqida xabar berdi. Matbuot anjumanida Koca, Xitoy hukumati tomonidan kasallikni davolashda samarali ekanligi haqida xabar berilgan Favipiravir nomli dori olib kelinganini va reanimatsiya bilan kasallangan bemorlarga berila boshlanganini maʼlum qildi.Shuningdek, Koca tibbiyot xodimlariga 3 oy davomida oylik maoshlari uchun qoʻshimcha haq toʻlashini maʼlum qildi. Shu kuni taniqli turk futbol assotsiatsiyasi menejeri va sobiq oʻyinchi Fotih Terimga COVID-19 tashxisi qoʻyildi.
24-mart kuni Koca, tasdiqlangan holatlar soni 1872 ga oshganini, vafot etganlarning soni 44 taga yetganligini eʼlon qildi. 25-mart kuni tasdiqlangan holatlar soni 2433 taga, oʻlim soni 59 taga yetdi.Sogʻliqni saqlash vaziri va Xalq taʼlimi vaziri bilan hamkorlikda tashkil etilgan matbuot anjumanida reanimatsiya boʻlimidagi bemorlar soni 136 va 60 yoshdan oshgan ikkita bemor shifoxonadan chiqarilishi maʼlum qilindi. Turkiyada tasdiqlangan yangi holatlar toʻgʻrisidagi maʼlumotlar raqamli formatda eʼlon qilinadi.
26-mart kuni oʻz twitterida eʼlon qilgan xabarida vazir Koca 1166 yangi tashhis qoʻyilganligini va yana 16 kishi oʻlganini maʼlum qildi. Tasdiqlangan holatlarning umumiy soni 3,629 ga yetdi, vafot etganlar soni 75 tani tashkil etdi. 27-mart kuni 2069 ta yangi holatlar tasdiqlandi va yana 17 ta oʻlim qayd etildi. Sogʻliqni saqlash vaziri shu paytgacha 42 bemor kasallikdan tiklanganini maʼlum qildi.
28-mart kuni vazir Koca 1,704 yangi holatni tasdiqladi va oxirgi 24 soat ichida 16 kishi vafot etganligini qoʻshimcha qildi. Tasdiqlangan holatlarning umumiy soni 7402 dan oshdi, vafot etganlar soni 108 tani tashkil etdi. Oʻsha paytgacha oʻtkazilgan sinovlarning umumiy soni 55464 tani tashkil qildi. 29-mart kuni vazir Koca 1815 ta yangi holatlar va yana 23 ta oʻlim holatlari mavjudligini maʼlum qildi. Holatlarning umumiy soni 9 217 taga yetdi, vafot etganlar soni 131 taga yetdi. Hozirgacha oʻtkazilgan sinovlarning umumiy soni 65 446 tani tashkil etdi. 30-martda 1610 ta yangi holat tasdiqlandi va yana 37 ta oʻlim qayd etildi. Umumiy soni 10 827 ga etdi va 168 kishi vafot etdi.
2020-yil 31-martda vazir Koca 2,704 yangi holatlar va 46 ta oʻlim hollari mavjudligini tasdiqladi. Holatlarning umumiy soni 13 531 taga yetdi, vafot etganlar soni 214 taga yetdi. Hozirgacha oʻtkazilgan sinovlarning umumiy soni 92 403 tani tashkil etdi. TURK-İŞ rahbari Ergün Atalay, 31-mart kuni yozma bayonot bilan chiqishni taqiqlashni talab qilib, zaruriy mahsulotlar va xizmatlarni taklif qiluvchilar bundan mustasno, barcha ishlarni kamida 15 kunga toʻxtatishni talab qildi. Atalay daromadni yoʻqotish masalasini hal qilish uchun Ishsizlik sugʻurtasi jamgʻarmasini tezkor ravishda ishga tushirish zarurligini taʼkidladi va ishsizlikdan va daromaddan mahrum boʻlgan barcha ishchilar ish beruvchisi, Ishsizlikdan sugʻurtalash jamgʻarmasi va doimiy daromadlarini doimiy qoʻllab-quvvatlashi kerakligini qoʻshimcha qildi. DISK, KESK, TMMOB va TTB 31-mart kuni yettita favqulodda choralarni amalga oshirish uchun imzo kampaniyasini boshladilar. Ushbu davrda ular „Asosiy, majburiy va shoshilinch tovarlar va xizmatlarni taqdim etadiganlardan tashqari barcha sohalarda epidemiya vaqtida ishlarni darhol tugatish kerak“, deb ishonishdi. Epidemiya paytida ishdan boʻshatish taqiqlanishi kerak, kichik biznesmenlar qoʻllab-quvvatlanishi, ishchilarga pullik taʼtil berilishi va ishsizlar uchun ishsizlik yordami koʻrsatilishi kerak deyildi. Isteʼmolchilar, uy-joy va avtoulovlar uchun kreditlar va kredit kartalari boʻyicha qarzlar va elektr energiyasi, suv, tabiiy gaz va aloqa uchun toʻlovlar kelajakda manfaatlarsiz epidemiya vaqtida qoldirilishi kerak deb hisoblandi.
Aprel 2020
tahrirHukumatning munosabati
tahrirTaʼlim
tahrirSayohat va yigʻilish cheklovlari
tahrirIqtisodiyot
tahrirStatistika
tahrirViloyatlar kesimida
tahrir| Covid-19 Turkiya viloyatlari kesimida | ||
|---|---|---|
| Viloyatlar | Holatlar | O'limlar |
| 81 | 38,226 | 812 |
| Istanbul | 12,231 | 117 |
| Izmir | 1,105 | 18 |
| Ankara | 860 | 7 |
| Konya | 601 | 7 |
| Kocaeli | 500 | 8 |
| Sakarya | 337 | 3 |
| Isparta | 289 | 1 |
| Bursa | 259 | 2 |
| Adana | 241 | 3 |
| Zonguldak | 197 | 5 |
| Samsun | 167 | 1 |
| Kayseri | 130 | 1 |
| Tekirdağ | 121 | 0 |
| Eskişehir | 118 | 1 |
| Balıkesir | 106 | 5 |
| Antalya | 102 | 2 |
| Rize | 101 | 3 |
| Manisa | 100 | 1 |
| Edirne | 91 | 2 |
| Tokat | 90 | 3 |
| Ordu | 88 | 0 |
| Trabzon | 87 | 5 |
| Denizli | 86 | 2 |
| Şırnak | 80 | 1 |
| Erzurum | 78 | 0 |
| Giresun | 73 | 1 |
| Malatya | 66 | 1 |
| Yalova | 64 | 0 |
| Mardin | 51 | 0 |
| Gaziantep | 49 | 1 |
| Kırklareli | 49 | 0 |
| Osmaniye | 47 | 1 |
| Diyarbakır | 46 | 2 |
| Muğla | 46 | 1 |
| Siirt | 44 | 0 |
| Uşak | 40 | 1 |
| Amasya | 38 | 1 |
| Çorum | 35 | 1 |
| Sinop | 35 | 1 |
| Adıyaman | 32 | 0 |
| Düzce | 32 | 0 |
| Hatay | 32 | 0 |
| Ağrı | 31 | 0 |
| Çanakkale | 30 | 2 |
| Kahramanmaraş | 28 | 1 |
| Nevşehir | 27 | 0 |
| Iğdır | 26 | 0 |
| Kastamonu | 26 | 0 |
| Çankırı | 25 | 0 |
| Van | 24 | 0 |
| Bayburt | 23 | 0 |
| Kırıkkale | 23 | 1 |
| Bitlis | 22 | 0 |
| Artvin | 20 | 1 |
| Aydın | 20 | 1 |
| Karabük | 20 | 0 |
| Bolu | 19 | 0 |
| Afyonkarahisar | 18 | 0 |
| Kars | 18 | 0 |
| Şanlıurfa | 18 | 0 |
| Kilis | 17 | 0 |
| Mersin | 17 | 0 |
| Bilecik | 16 | 0 |
| Erzincan | 15 | 1 |
| Yozgat | 15 | 2 |
| Karaman | 14 | 0 |
| Muş | 14 | 0 |
| Elazığ | 12 | 1 |
| Gümüşhane | 12 | 0 |
| Niğde | 12 | 0 |
| Bingöl | 10 | 0 |
| Bartın | 9 | 0 |
| Batman | 9 | 0 |
| Sivas | 9 | 0 |
| Kırşehir | 7 | 0 |
| Tunceli | 6 | 0 |
| Aksaray | 5 | 0 |
| Ardahan | 5 | 0 |
| Kütahya | 5 | 0 |
| Burdur | 3 | 0 |
| Hakkâri | 2 | 0 |
| 7-aprel | ||
Vaqt kesimida
tahrirOldini olish choralari va ularga javob choralari
tahrirFederal
tahrirManbalar
tahrir- ↑ Elsevier „Novel Coronavirus Information Center“. Elsevier Connect. 30-yanvar 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-mart 2020-yil.
- ↑ Reynolds, Matt. „What is coronavirus and how close is it to becoming a pandemic?“. Wired UK (4-mart 2020-yil). 5-mart 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-mart 2020-yil.
- ↑ 3,0 3,1 „Crunching the numbers for coronavirus“. Imperial News. 19-mart 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-mart 2020-yil.
- ↑ „High consequence infectious diseases (HCID); Guidance and information about high consequence infectious diseases and their management in England“ (en). GOV.UK. 3-mart 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-mart 2020-yil.
- ↑ „World Federation Of Societies of Anaesthesiologists – Coronavirus“. www.wfsahq.org. 12-mart 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-mart 2020-yil.
- ↑ „Туркия коронавирусга қарши ўз вакцинасини ишлаб чиқади“. Bugun.uz. 2021-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 30-mart.
- ↑ „Bilim Kurulu nedir? Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu üyeleri kimlerdir?“ (tr). Hürriyet (26-mart 2020-yil). Qaraldi: 28-mart 2020-yil.
- ↑ 8,0 8,1 „Koranavirüs Bilim Kurulu ne zaman kuruldu, üyeleri kimlerdir? İşte Bilim Kurulu ile ilgili merak edilenler...“ (tr). Akşam (26-mart 2020-yil). Qaraldi: 26-mart 2020-yil.
- ↑ „Turkey remains firm, calm as first coronavirus case confirmed“. Daily Sabah (11-mart 2020-yil). Qaraldi: 26-mart 2020-yil.
- ↑ „China virus sends shockwaves across travel sector, including in Turkey“. DailySabah (28-yanvar 2020-yil). 29-yanvar 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-fevral 2020-yil.
- ↑ Aksut, Fahri. „Turkish plane en route to China to airlift citizens“. www.aa.com.tr. AA (31-yanvar 2020-yil). 2020-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-mart 2020-yil.
- ↑ „Coronavirus spreads to more countries: All the latest updates“. Al Jazeera. 20-fevral 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-fevral 2020-yil.
- ↑ „Turkey stops all flights from China as part of coronavirus measures – Turkey News“. Hürriyet Daily News. 24-fevral 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-fevral 2020-yil.
- ↑ „Health Minister of Turkey: We advised Iranians to quarantine Qom but they did not listen“. Iran International (5-mart 2020-yil). 2020-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-mart 2020-yil.
- ↑ Wintour, Patrick „Turkey and Pakistan close borders with Iran over coronavirus deaths“ (23-fevral 2020-yil).
- ↑ „Türkiye'nin Güney Kore, İtalya ve Irak ile gidiş-geliş tüm yolcu uçuşları durduruldu“. Sputnik Türkiye (29-fevral 2020-yil). Qaraldi: 12-mart 2020-yil.
.svg){kind=small}