Tuzkon
Tuzkon – Jizzax viloyatidagi koʻl. Jizzax shahridan 56 km shimoli-gʻarbda. Nurota tizmasining tarmogʻi – Pistali togʻdan sharqroqda joylashgan[1].
| Tuzkon | |
| 40°36′0″N 67°29′0″E / 40.60000°N 67.48333°E | |
 | |
| Mamlakat |  Oʻzbekiston |
| Dengiz sathidan balandlik | 237 m |
| Yuzasi | 705 km² |
| Oʻrtacha chuqurligi | 20 m |
| Minerallanish turi | shoʻr |
| Shoʻrlik | 7,4 ‰ |
| Tushuvchi daryo | Kli |
Koʻl suvining temperaturasi yil davomida oʻzgarib turadi. Oʻrtacha temperatura yanvarda 0,2°, aprelda 13,2°, iyulda 27,5°, oktabrda esa 16,4°. Suvi kuchli minerallashgan: shimoliy qismining suvi tarkibida 4,0 g/l, janubiy qismida 4,9 g/l tuz bor[2]. Arnasoyning butunlay chiqindi suvlardan hosil boʻlgan boshqa suv omborlaridan farqli oʻlaroq, Tuzkon koʻli inson faoliyati natijasida sezilarli darajada oʻzgargan boʻlsa-da, qadimgi tabiiy kelib chiqishiga ega.
Geografiyasi
tahrirTuzkon koʻli Jizzax viloyatining Forish tumanida, Jizzax shahridan 56 kilometr shimoli-sharqda, Qizilqum choʻlining oʻta sharqiy qismida joylashgan. Arnasoy tizimida Tuzkon shimoli-gʻarbda Aydarkoʻl bilan tutashib, eng janubiy joyni egallaydi. Koʻl shimoli-gʻarbiy-janubiy-sharqiy yoʻnalishda choʻzilgan va taxminan uchburchak shaklida. Koʻlning hozirgi uzunligi 35 kilometr, kengligi 22–25 km, sharqiy qirgʻoqdagi qoʻltiqlarni hisobga olgan holda – 35 km gacha uzaygan. Tizimdagi boshqa koʻllar singari Tuzkonning ham doimiy konturi yoʻq. Suv sathi 15–20% ga oʻsgan. Shimoli-sharqdagi qirgʻoq chizigʻi koʻplab tor va uzun sayoz qoʻltiqlarni hosil qilib, qattiq chuqurlashgan. Ulardan baʼzilari alohida suv omborlariga bogʻlangan. Suv kengliklari koʻpincha shoʻr botqoq bilan oʻralgan. Koʻlning bu qismi ham orolchalarga toʻla. Unga choʻl tekisligi tutashgan, baʼzi joylarda saksovul oʻsgan, qamishzorlar uchrab turadi. Janubda qirgʻoq konturi tekislangan. Tuzkonga janubiy uchida shoʻr daryo Kli (quyi oqimidagi Sanzara nomi), Oqbuloq va Markaziy Golodnostepin kollektorlari quyiladi. Katta suv omboridan uncha uzoq boʻlmagan joyda Togʻay va Tuzchiquduqkoʻl shoʻr koʻllari joylashgan. Atrofi botqoq. Janubi-gʻarbiy qirgʻogʻi pastroq Pistalitau tizmasi (Nurota tizmasining tirmagi) bilan qoʻshiladi[3].
Tarixi
tahrir1969-yilgacha Tuzkon kichik koʻl boʻlib, suv sathining keskin mavsumiy tebranishlarini boshdan kechirgan, baʼzan butunlay qurib qolgan. Gidrogeolog N. A. Kenesarinning fikricha, bu Orol-Kaspiy davrining yirik havzasidan saqlanib qolgan qoldiq suv havzasi boʻlgan.
1969-yilda Chordara suv omboridan suvning (21 km³) halokatli oqishi natijasida tabiiy koʻl bogʻlangan Aydar chuqurligi toʻldirildi. Keyinchalik intensiv quritish suv tizimining ekologik holatiga salbiy taʼsir koʻrsatganligi sababli, 1980-yilda Aydarkoʻl va Tuzkon oraligʻidagi toʻgʻon sozlanishi drenajli toʻgʻon bilan toʻsilgan. 1994-yilda yangi katta hajmdagi (9,3 km³) oqizishdan soʻng, oʻtish joylari vayron boʻldi, Tuzkonning shimoliy qirgʻogʻi qisman suv ostida qoldi va ikkita koʻl ancha uzunlikda tutashdi[4].
Galereya
tahrir
Manbalar
tahrir- ↑ „O‘zbekistondagi albatta borish kerak bo‘lgan 20 ta ajoyib joy“ (2017-yil 4-iyun). 2023-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-sentyabr.
- ↑ „QOMUS.INFO“. Qaraldi: 2023-yil 6-sentyabr.
- ↑ „Озеро Тузкан, Узбекистан“. Qaraldi: 2023-yil 6-sentyabr.
- ↑ „Чембарисов Э. И., Шамсиев М. К. Многоблочный комплекс метод оценки состояния водных объектов // Проблемы освоения пустынь — Ашхабад, 2008, № 3“. 2016-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 3-aprel.