Veb qidiruv tizimi foydalanuvchi soʻroviga javoban veb-sahifalarga giperhavolalar va Internetdagi boshqa tegishli maʼlumotlarni taqdim qiluvchi dasturiy tizimdir. Foydalanuvchi veb-brauzer yoki mobil ilova ichida soʻrovni kiritadi va qidiruv natijalari koʻpincha matnli xulosalar va rasmlar bilan birga giperhavolalar roʻyxati boʻladi. Foydalanuvchilar, qidiruvni rasmlar, videolar yoki yangiliklar kabi maʼlum turdagi natijalar bilan cheklash imkoniyatiga ega.

Baʼzi tizimlar foydalanuvchi qidiruv maydoniga kiritayotganda soʻrovlarni taklif qiladi.

Qidiruv provayderi uchun uning mexanizmi butun dunyo boʻylab koʻplab maʼlumotlar markazlarini qamrab oladigan taqsimlangan hisoblash tizimining bir qismidir. Mexanizmning soʻrovga javob tezligi va aniqligi avtomatlashtirilgan veb-brauzerlar tomonidan doimiy ravishda yangilanadigan murakkab indekslash tizimiga asoslanadi. Bunga veb-serverlarda saqlangan fayllar va maʼlumotlar bazalari maʼlumotlarini ishlab chiqarish kiradi.

1990-yillarda Internet paydo boʻlganidan beri koʻplab qidiruv tizimlari ishlab chiqildi, lekin Google Search 2000-yillarda dominant boʻldi va shunday boʻlib qoldi. Hozirda u 91% global bozor ulushiga ega[1][2].

Baʼzi qidiruv tizimlari yangiliklar guruhlari, maʼlumotlar bazalari yoki ochiq kataloglarda mavjud boʻlgan maʼlumotlarni ham ishlab chiqaradi. Inson muharrirlari tomonidan yuritiladigan veb-kataloglardan farqli oʻlaroq, qidiruv tizimlari algoritmik ishlaydi yoki algoritmik va inson maʼlumotlarining aralashmasi sifatida ishlaydi.

Tarixi

tahrir
Veb qidiruv solnomasi (toʻliq roʻyxati)
Yil Tizim Hozirgi holati
1993 W3Catalog Faol emas
ALIWEB Faol emas
JumpStation Faol emas
WWW Worm Faol emas
1994 WebCrawler Faol
Go.com Faol emas, Disneyga yoʻnaltiradi
Lycos Faol
Infoseek Faol emas, Disneyga yoʻnaltiradi
1995 Yahoo! Search Faol, Yahoo! Directory uchun ichki qidiruv funksiyasi
Daum Faol
Search.ch Faol
Magellan Faol emas
Excite Faol
MetaCrawler Faol
AltaVista Faol emas, 2003-yilda Yahoo! tomonidan sotib olingan. 2013-yildan boshlab Yahoo! Deb yuritiladi
1996 RankDex Faol emas, 2000-yilda Baidu kompaniyasiga kiritilgan
Dogpile Faol
HotBot Faol emas
Ask Jeeves Faol (ask.com)
1997 AOL NetFind Faol (1999-yildan beri AOL Search)
goo.ne.jp Faol
Northern Light Andoza:Site inactive
Yandex Faol
1998 Google Faol
Ixquick Faol
MSN Search Faol (Bing)
empas Faol emas (NATE bilan birlashtirilgan)
1999 AlltheWeb Faol emas
GenieKnows Faol emas, Yellowee sifatida rebrend qilingan (justlocalbusiness.com)
Naver Faol
Teoma Faol emas (Ask.com)
2000 Baidu Faol
Exalead Faol emas
Gigablast Faol emas
2001 Kartoo Faol emas
2003 Info.com Faol
2004 A9.com Faol emas
Clusty Faol emas (DuckDuckGo)
Mojeek Faol
Sogou Faol
2005 SearchMe Faol emas
KidzSearch Faol, Google Search
2006 Soso Faol emas, Sogou bilan birlashtirilgan
Quaero Faol emas
Search.com Faol
ChaCha Faol emas
Ask.com Faol
Live Search Faol Bing, MSN Search sifatida rebrend qilingan
2007 wikiseek Faol emas
Sproose Faol emas
Wikia Search Faol emas
Blackle.com Faol, Google Search
2008 Powerset Faol emas (Bingʻga yoʻnaltiradi)
Picollator Faol emas
Viewzi Faol emas
Boogami Faol emas
LeapFish Faol emas
Forestle Faol emas (Ecosiaʼga yoʻnaltiradi)
DuckDuckGo Faol
TinEye Faol
2009 Bing Faol, Live Search sifatida rebrend qilingan
Yebol Faol emas
Scout (Goby) Faol
NATE Faol
Ecosia Faol
Startpage.com Faol, Ixquick
2010 Blekko Faol emas, IBM`ga sotilgan
Cuil Faol emas
Yandex (inglizcha) Faol
Parsijoo Faol
2011 YaCy Faol, P2P
2012 Volunia Faol emas
2013 Qwant Faol
2014 Egerin Faol, Kurdish / Sorani
Swisscows Faol
Searx Faol
2015 Yooz Faol emas
Cliqz Faol emas
2016 Kiddle Faol, Google Search
2017 Presearch Faol
2018 Kagi Faol
2020 Petal Faol
2021 Brave Search Faol
Queye Faol
You.com Faol

Pre-1990s

tahrir

1945-yilda Vannevar Bush foydalanuvchiga bir stolda katta hajmdagi maʼlumotlarga kirish imkonini beradigan axborot qidirish tizimini tasvirlab berdi[3] va buni memeks deb nomladi. Bush The Atlantic Monthly jurnalida chop etilgan „Biz oʻylagandek“ sarlavhali maqolasida tizimni tasvirlab bergan[4]. Memeks foydalanuvchiga ilmiy ishlarning doimiy oʻsib borayotgan markazlashtirilgan indekslarida maʼlumotni topishning tobora ortib borayotgan qiyinchiliklarini yengish qobiliyatini berish uchun moʻljallangan edi. Vannevar Bush zamonaviy giperhavolalarga oʻxshash bogʻlangan izohli tadqiqot kutubxonalarini nazarda tutgan[5].

Havola tahlili oxir-oqibat Hyper Search va PageRank kabi algoritmlar orqali qidiruv tizimlarining muhim tarkibiy qismiga aylandi[6][7]

1990-yillar: Qidiruv tizimlarining paydo boʻlishi

tahrir

Birinchi internet qidiruv tizimlari 1990-yil dekabrida Internet debyutidan oldin paydo boʻlgan: WHOIS foydalanuvchi qidiruvi 1982-yilga borib taqaladi[8] va Knowbot Information Service koʻp tarmoqli foydalanuvchi qidiruvi birinchi marta 1989-yilda amalga oshirilgan[9]. Kontent fayllarini, yaʼni FTP fayllarini qidiradigan birinchi yaxshi hujjatlashtirilgan qidiruv tizimi Archie boʻlib, u 1990-yil 10-sentyabrda debyut qilgan[10].

Manbalar

tahrir
  1. „Search Engine Market Share Worldwide | StatCounter Global Stats“. StatCounter. Qaraldi: 2024-yil 19-fevral.
  2. „Search Engine Market Share Worldwide“. Similarweb Top search engines. Qaraldi: 2024-yil 19-fevral.
  3. Bush, Vannevar „As We May Think“ (en). The Atlantic (1945-yil 1-iyul). 2012-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 22-fevral.
  4. „Search Engine History.com“. www.searchenginehistory.com. Qaraldi: 2020-yil 2-iyul.
  5. „Penn State WebAccess Secure Login“. webaccess.psu.edu. 2022-yil 22-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-iyul.
  6. Marchiori, Massimo „The Quest for Correct Information on the Web: Hyper Search Engines“. Proceedings of the Sixth International World Wide Web Conference (WWW6) (1997). Qaraldi: 2021-yil 10-yanvar.
  7. Brin, Sergey; Page, Larry „The Anatomy of a Large-Scale Hypertextual Web Search Engine“. Proceedings of the Seventh International World Wide Web Conference (WWW7) (1998). 2017-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 10-yanvar.
  8. Harrenstien, K.; White, V. (1982). RFC 812 - NICNAME/WHOIS. doi:10.17487/RFC0812. https://tools.ietf.org/html/rfc812. 
  9. „Knowbot programming: System support for mobile agents“. cnri.reston.va.us.
  10. Deutsch, Peter „[next An Internet archive server server (was about Lisp)“]. groups.google.com (1990-yil 11-sentyabr). Qaraldi: 2017-yil 29-dekabr.