Vengriya — Buyuk Britaniya munosabatlari

Buyuk Britaniya — Vengriya munosabatlari deganda Vengriya va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi tashqi va diplomatik aloqalar tushuniladi. Vengriya 1918-yilgacha mustaqillikka erishgunga qadar Avstriya imperiyasining bir qismi edi. Ikki davlat 1920-yilda diplomatik munosabatlar oʻrnatgan.

Tarix

XIX asr

XVIII asr boshlarida Vengriya Britaniyada unchalik mashhur emas edi va uning obroʻsi salbiy boʻlgan. Sayohatchilar oʻsha uzoq mamlakatdagi taraqqiyot toʻgʻrisida xabar berishar ekan, bu fikrlar doimiy ravishda oʻzgarib turgan^[1]. Britaniyalik kuzatuvchilar Vengriyani ham mamlakat, ham viloyat sifatida koʻrganlar. Biroq, 1849-yilgi rus istilosi Vengriyaga qurbon sifatida hamdardlik bildirishga sabab boʻldi. 1900-yilga kelib ingliz kuzatuvchilari Vengriyani Avstriya-Vengriya imperiyasining ajralmas qismi sifatida koʻrishgan^[2].

1848-yildan 1914-yilgacha Vengriya maqomi Britaniya diplomatiyasida ahamiyatsiz rol oʻynagan^[3]. Londonning asosiy maqsadi kuchlar muvozanatini tinch yoʻl bilan saqlash edi. U Rossiya va Gabsburg imperiyasida yashovchi slavyanlarni muvozanatlash uchun qoniqarli va barqaror Vengriyani kurash maydonda koʻrdi. Britaniyaning Vengriyaga xayrixohligi Vengriya mustaqilligini Gabsburglar hukmronligidan tan olishgacha davom etmadi. Lajos Kossuth boshchiligidagi 1848-yilgi Vengriya inqilobi 1848-1851-yillarda butun Britaniyada kuchli qoʻllab-quvvatlandi^[4]. Biroq Kossuthning Avstriya imperiyasidan mustaqil boʻlishga chaqiruvlariga Britaniya siyosati eʼtibor bermadi. Tashqi ishlar vaziri Lord Palmerston parlamentga, agar Vengriya mustaqillikka erishsa, Britaniya Yevropa uchun katta baxtsizlik deb hisoblashini aytdi. U birlashgan Avstriya imperiyasi Yevropa zarurati va Britaniyaning tabiiy ittifoqchisi ekanligini taʼkidladi^[5]. Vengriyadagi liberal islohotchilar Britaniyani oʻzlari izlayotgan parlament hukumati namunasi sifatida diqqat bilan kuzatganlar. Ular, ayniqsa, inglizlarning erkin savdo harakati tomonidan jalb qilingan. Vengrlar reaksion senzurani ayyorlik bilan chetlab oʻtishdi. Ingliz siyosatini tanqid qilish bahonasida ular feodal Vengriyani oʻzgartirish tarafdori boʻldilar^[6]^[7].

XX asr

1924-yilda Angliya banki Vengriya qirollik banknot instituti bilan kelishuvga erishdi. Buyuk Britaniya Vengriyani qayta qurish va Yevropa savdosiga qayta kirishini moliyalashtirdi. Bu har ikki xalqning tashqi aloqalarining katta kengayishini koʻrsatdi va Britaniyaning Nyu-York banklarini Yevropaga kirib kelishini oldini olishga qaratilgan harakatlarining bir qismi boʻlgan^[8].

Ikkinchi jahon urushi paytida Buyuk Britaniya 1941-yil 5-dekabrgacha Vengriyaga urush eʼlon qilmagan^[9].

1984-yil 2-4-fevral kunlari^[10]^[11]^[12] Bosh vazir Margaret Tetcher Sharqiy blokga birinchi rasmiy tashrifi bilan Vengriyaga tashrif buyurgan^[13]. Tetcher bosh vazir Dyordj Lazar va birinchi kotib Yanos Kadar bilan uchrashishi rejaga kiritilgan, ammo oxirgi daqiqada ularning uchrashuvi bekor qilindi. Tetcher Hősök tere va Solymardagi Hamdoʻstlik urushi qabristoniga gulchambar qoʻydi^[14].

Doimiy diplomatik vakolatxonalar

Vengriyaning Londonda elchixonasi va Manchesterda bosh konsulligi bor.
Buyuk Britaniyaning Budapeshtda elchixonasi bor.

Vengriyaning Londondagi elchixonasi
Buyuk Britaniyaning Budapeshtdagi elchixonasi

Manbalar

↑ G. F. Cushing, "Eighteenth century Hungary through British eyes, " New Hungarian Quarterly (1979) 20#74 pp 151-165.
↑ Evans, (2003).
↑ G. Jeszenszky, „The Hungarian Question In British-Politics, 1848-1914.“ New Hungarian Quarterly 26#100 (1985): 162-170.
↑ Zsuzsanna Lada, „The Invention of a Hero: Lajos Kossuth in England (1851).“ European History Quarterly 43.1 (2013): 5-26.
↑ Klari Kingston, "Gunboat liberalism: Palmerston, Europe and 1848 " History Today 47.2 (1997): 37-43 at p 41
↑ Urbán, (1980)
↑ Haraszti, (1961).
↑ Péteri, (1984):
↑ „BBC - WW2 People's War - Timeline“.
↑ „British Prime Minister Margaret Thatcher arrived in Hungary Thursday...“ (en). UPI. Qaraldi: 2021-yil 23-may.
↑ „Kádár és a Vaslady 1. rész - Magyar Szemle“. www.magyarszemle.hu. 2021-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-oktyabr.
↑ „A politika, a tudomány és a művészet 1984-ben“. artpool.hu. Qaraldi: 2021-yil 23-may.
↑ „Baroness Thatcher And The Transformation Of Hungary - Hungarian Review“. www.hungarianreview.com. Qaraldi: 2021-yil 23-may.
↑ „A visit to Budapest, 2-4 February 1984 | Margaret Thatcher Foundation“. www.margaretthatcher.org. Qaraldi: 2021-yil 23-may.

Adabiyotlar

Ban, Andras. Vengriya-Britaniya diplomatiyasi, 1938-1941: munosabatlarni saqlab qolishga urinish (Psixologiya matbuoti, 2004).
Batonyi, Gabor. Britaniya va Markaziy Yevropa, 1918-1933 (1999) 240pp
Koʻprik FR Buyuk Britaniya va Avstriya-Vengriya 1906-14 (1972).
Evans, RJW „XIX asrda Gabsburg monarxiyasidagi Vengriya: Britaniya oʻlchami“. Vengriya choraklik 44.171 (2003) p111-121-bet.
Frank, Tibor. Avstriya-Vengriyani tasvirlash: 1865-1870-yillardagi Gabsburg monarxiyasi haqidagi Britaniya tushunchasi (2006)

Haraszti, É. H. „Makkajoʻxori qonunchiligiga qarshi kurashga zamonaviy Vengriya reaksiyalari“. Acta Historica Academiae Scientiarum Hungaricae 8.3/4 (1961): 381-403 onlayn .
Haraszti, Éva X. „Urushdan keyingi Vengriyaning hal qiluvchi yili boʻyicha Britaniyaning mulohazalari: 1948 yil.“ Acta Historica Academiae Scientiarum Hungaricae 27.1/2 (1981): 189-204 onlayn .
Jeszenski, G. „Britaniya-siyosatdagi Vengriya masalasi, 1848-1914“. Yangi Vengriya chorak 26 # 100 (1985): 162-170.
Laszlo, Piter va Martyn Rady, 1848 yildan beri Britaniya-Vengriya munosabatlari (2004), 366pp.
Macartney, CA Vengriya, qisqacha tarix (1962) onlayn
Maks, Stenli M. Qoʻshma Shtatlar, Buyuk Britaniya va Vengriyaning sovetlashtirilishi, 1945-48 (1985), 195-bet.
Meszerics, Tamás. „Buzing yoki ularni olib keling: SOE va OSS 1943 yilda Vengriya uchun rejalari.“ Zamonaviy tarix jurnali 43.2 (2008): 195-216. SOE Britaniya edi va OSS Amerika edi; ular deyarli hamkorlik qilishmadi. onlayn
Péteri, Dyordji. 1924 yildagi Britaniyaning tashqi iqtisodiy strategiyasi: Vengriyaning barqarorlashuvi. Acta Historica Academiae Scientiarum Hungaricae 30#3/4 (1984): 321-351. onlayn^{[sayt ishlamaydi]}
Szenczi, NJ „Britaniyaning Vengriya adabiyotiga taʼsiri“ Slavyan va Sharqiy Yevropa sharhi 24#63 (1946), 172-179-betlar onlayn
Urban, Aladar. „Islohotga urinishlar va tarix saboqlari: konstitutsiyaviy modellar va feodal Vengriyadagi siyosiy jurnalistikaning boshlanishi, 1841-1842“ Etudes Historiques Hongroises (1980) 151#1, 463-492-betlar.

Havolalar

Buyuk Britaniya Tashqi ishlar va Hamdoʻstlik vazirligi Vengriya bilan munosabatlar haqida (Wayback Machine saytida 2009-07-04 sanasida arxivlangan)
Budapeshtdagi Britaniya elchixonasi (Wayback Machine saytida 2013-03-16 sanasida arxivlangan)
Londondagi Vengriya elchixonasi (Wayback Machine saytida 2016-09-30 sanasida arxivlangan)

[1] G. F. Cushing, "Eighteenth century Hungary through British eyes, " New Hungarian Quarterly (1979) 20#74 pp 151-165.

[2] Evans, (2003).

[3] G. Jeszenszky, „The Hungarian Question In British-Politics, 1848-1914.“ New Hungarian Quarterly 26#100 (1985): 162-170.

[4] Zsuzsanna Lada, „The Invention of a Hero: Lajos Kossuth in England (1851).“ European History Quarterly 43.1 (2013): 5-26.

[5] Klari Kingston, "Gunboat liberalism: Palmerston, Europe and 1848 " History Today 47.2 (1997): 37-43 at p 41

[6] Urbán, (1980)

[7] Haraszti, (1961).

[8] Péteri, (1984):

[9] „BBC - WW2 People's War - Timeline“.

[10] „British Prime Minister Margaret Thatcher arrived in Hungary Thursday...“ (en). UPI. Qaraldi: 2021-yil 23-may.

[11] „Kádár és a Vaslady 1. rész - Magyar Szemle“. www.magyarszemle.hu. 2021-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-oktyabr.

[12] „A politika, a tudomány és a művészet 1984-ben“. artpool.hu. Qaraldi: 2021-yil 23-may.

[13] „Baroness Thatcher And The Transformation Of Hungary - Hungarian Review“. www.hungarianreview.com. Qaraldi: 2021-yil 23-may.

[14] „A visit to Budapest, 2-4 February 1984 | Margaret Thatcher Foundation“. www.margaretthatcher.org. Qaraldi: 2021-yil 23-may.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]