Xalel Dosmuhamedov
Xalel Dosmuhamedov (1883-yil 24-aprel — 1939-yil 19-avgust) — Alash harakati arbobi, shifokor, oʻqituvchi va olim. Garchi kasbi shifokor boʻlsa ham, jamiyat hayotining koʻplab jabhalarida ishtirok etgan va koʻp qirrali isteʼdod egasi: siyosiy va jamoat arbobi, tarixchi, tabiatshunos, tilshunos, yozuvchi, ogʻzaki adabiyot nutqning nodir namunalarini yigʻuvchi, targʻibotchi va mohir tarjimon[1][2] .
| Xalel Dosmuhamedov | |
|---|---|
qozoqcha: Халел Досмұхамедұлы | |
 | |
 | |
|
Mansab davri 1917-yil 13-dekabr – 1920-yil 5-mart | |
| Hukumat boshligʻi | Alixan Bukeyxanov |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi |
1833-yil 24-aprel Gʻarbiy Qozogʻiston viloyati, SSSR |
| Vafoti |
1939-yil 19-avgust Olmaota |
| Fuqaroligi |
 SSSR |
| Siyosiy partiyasi | Alash |
| Taʼlim | S. M. Kirov nomidagi harbiy tibbiyot akademiyasi |
| Kasbi | shifokor, oʻqituvchi, olim |
| Dini | Islom |
Biografiyasi
tahrir1883-yil 24-aprelda sobiq Ural viloyati, Guryev tumani, Taisoygan boʻlisi (hozirgi Atirau viloyati Qizilkoʻgʻa tumani) 4-sonli Taysoygʻan qishlogʻida tugʻilgan. U Bayuli qabilasining Berish urugʻidan boʻlgan[3].
Akasi Dauletumbet Mashaqulining taʼsirida otasi Dosmuhamed qishloq mullasidan xat olib, Xalilni mahalliy rus-qozoq maktabiga yuboradi. Maktabni yaxshi tamomlagan Xalel 1894-yili Tekedagi Ural harbiy-realistik maktabining tayyorlov sinfiga o‘qishga qabul qilinadi va uni aʼlo baholar bilan tugatadi, yana bir yil qo‘shimcha sinfda o‘qishga qoldiriladi.
Keyin Sankt-Peterburg imperatorlik harbiy tibbiyot akademiyasiga oʻqishga kirdi va lotin tilida qoʻshimcha imtihon topshirdi.
Uning talabalik davri imperiyadagi siyosiy notinchliklarga to‘la davrga to‘g‘ri keldi, bu uning siyosiy taʼlimi va Ma taʼsir ko‘rsatdi. Bu yillarda mamlakatda saylovoldi tashviqotini olib bordi, mahalliy „Fikr“, „Uralskiy listok“ gazetalariga maqolalar yozdi, siyosiy notinchliklar faktlarini xalqqa tushuntirdi.
1905-yilda Ural shahrida besh viloyat delegatlarining qurultoyida kadetlar partiyasining mahalliy boʻlimi tashkil etildi. Baqitjan Qaratayev va M.Baqitkereyevlar bilan bitga yana 9 kishidan iborat Qozog‘iston Konstitutsiyaviy-demokratik partiyasi Markaziy qo‘mitasi aʼzoligiga saylandi.
1909-yilda akademiyani oliy darajadagi shifokor unvoni bilan, oltin medal bilan tamomlab, qisqa muddatga ofitser sifatida harbiy burchini bajarishga yuboriladi. Dastlab Perm viloyatida, keyin 2-Turkiston, 2-Ural qozoq-rus piyoda batalyonlarida harbiy kichik shifokor bo‘lib xizmat qilgan.
1912, 1913 va 1915-yillarda vaboga qarshi kurashda qatnashgan. Ushbu ishlari uchun Imperator bronza medali bilan taqdirlangan.
1913-18-yillarda „Qazaq“ gazetasida „Ildiz tabobati haqida“, „Sariq isitma — tif“, „Yuqumli kasalliklar haqida“ kabi kasbiy, ijtimoiy-siyosiy mavzularda maqolalar chop etib, oʻz fikrini bildirgan. „Qirg‘iz xalqi orasida vaboga qarshi qanday kurashish kerak“ (1916) kitobi o‘z davridagi vaboga qarshi kurashning barcha usullarini o‘z ichiga olgan asar edi.
Xotira
tahrir1994-yilda X.Dosmuhamedov nomidagi Atirau davlat universitetiga uning nomi berildi. Universitet oldida uning haykali oʻrnatilgan. Olmaota, Ostona, Sariag‘ash, Atirau, Uralsk, Chimkent va Aqto‘be ko‘chalari Xalel Dosmuhamedov nomi bilan atalgan.
Manbalar
tahrir- ↑ Batis Qazaqstan oblisi. Ensiklopediya. — Almati: „Aris“ baspasi, 2002 jil. ISBN 9965-607-02-8
- ↑ Jantanu ataulariniң tүsіndіrme sөzdіgі. — Almati: „Sөzdіk-Slovar“, 2006. — 384 bet. ISBN 9965-409-98-6
- ↑ http://www.tarih.spring.kz/kk/history/collectivization/figures/dosmuhameduly/ (Wayback Machine saytida 2020-01-28 sanasida arxivlangan)
Adabiyotlar
tahrir- Dosmuxamedov, Xalel // Kazaxstan. Natsionalnaya ensiklopediya. — Almati: Qazaq ensiklopediyasi, 2005. — T. II. — ISBN 9965-9746-3-2. (CC BY-SA 3.0)
- Amanjolova D. A. Partiya Alash: istoriya i istoriografiya, Semipalatinsk, 1993;
- Amanjolova D. A. Kazaxskiy antonomizm i Rossiya, M., 1994;
- Qoygeldiev M. Q. Alash qozgʻalisi, A., 1995;
- Nұrpeyіsov K. N. Alash һәm Alashorda, A., 1995.