Vikipediya

Xalqaro turizm

Xalqaro turizm deganda milliy chegaralarni kesib oʻtuvchi turizm tushuniladi. Globallashuv sayyohlikni butun dunyo boʻylab ommaviy dam olish mashgʻulotiga aylantirdi. Jahon sayyohlik tashkiloti sayyohlarni quyidagicha ta’riflaydi: ular bir yildan koʻp boʻlmagan vaqt davomida dam olish, ishlash va boshqa maqsadlar uchun odatdagi muhitdan tashqarida sayohat qilishadi va qolishadi. Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (JSST) hisob-kitoblariga koʻra, har qanday vaqtda taxminiy 500 minggacha odam parvoz qiladi[1].

2010-yilda xalqaro turizm hajmi 919 milliard AQSH dollarini tashkil etdi, bu 2009-yilga nisbatan 6,5 foizga oshdi, bu real koʻrsatkichning 4,7 foiz oʻsishiga toʻgʻri keladi[2]. 2010-yilda dunyo boʻylab sayyohlarning umumiy soni 940 milliondan ortiqni tashkil etgan[3]. 2016-yilga kelib, bu raqam 1.235 millionga yetdi va maqsadli xarajatlar 1.220 milliard AQSH dollarini tashkil etdi[4]. COVID-19 inqirozi xalqaro turizmga jiddiy salbiy ta’sir koʻrsatdi, bu umumiy oʻsish tendensiyasini sezilarli darajada sekinlashtirdi. Xalqaro turizm atrof-muhitga katta taʼsir koʻrsatadi. Bu qisman havo qatnovi bilan bogʻliq.

Tarix

tahrir

2000-yillar oxiridagi turgʻunlik natijasida xalqaro sayohatga boʻlgan talab 2008-yilning ikkinchi yarmidan 2009-yil oxirigacha sezilarli darajada sekinlashdi[5]. Bu salbiy tendentsiya 2009-yilda kuchaygan, baʼzi mamlakatlarda H1N1 grippi virusi tarqalishi bilan kuchaygan, oqibatda 2009-yilda dunyo boʻylab xalqaro sayyohlar soni 4,2 foizga, 880 millionga kelgan va xalqaro turizmdan tushgan daromad 5,7 foizga kamaygan[6].

COVID-19

tahrir

COVID-19 pandemiyasi tufayli turizm cheklovlari tufayli turizm sohasiga ta’sir koʻrsatdi. Turizm sanoati koronavirus tarqalishidan qattiq zarar koʻrdi, chunki koʻplab mamlakatlar uning tarqalishini oldini olish maqsadida sayohat cheklovlarini joriy qildi[7]. Birlashgan Millatlar Tashkiloti va Jahon sayyohlik tashkilotining hisob-kitoblariga koʻra, 2020-yilga kelib, dunyodagi xalqaro sayyohlar soni 58-78 foizga kamayishi mumkin, bu esa xalqaro turizm daromadlarining 0,9-1,2 trillion AQSH dollari miqdorida yoʻqotilishiga olib keladi[8].

Dunyoning koʻplab shaharlarida rejalashtirilgan sayohat 80-90 foizga kamaygan[9]. Mintaqaviy darajada ziddiyatli va bir tomonlama sayohat cheklovlari yuzaga keldi, dunyoning koʻplab sayyohlik joylari, masalan, muzeylar, istirohat bogʻlari va sport inshootlari yopildi[10][11]. UNWTO, 2020-yilning birinchi olti oyida xalqaro turistlarning kelishi 65 foizga kamayganini xabar qildi[12]. Havo orqali yoʻlovchi tashish ham xuddi shunday pasayishni koʻrsatdi[13]. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va taraqqiyot konferensiyasi 2021-yil iyun oyida hisobotini e’lon qildi. Unda global iqtisodiyot pandemiya natijasida 4 trillion AQSH dollaridan koʻproq zarar koʻrishi mumkinligi aytilgan[14]. Soʻnggi kunlarda dunyoda, shu jumladan, Yevropa mintaqasida koronavirusga chalinish bilan bogʻliq yangi holatlar soni yana oʻsgan, shuningdek, virusning yuqumlilik darajasi ham oshgan. ayni paytda dunyoning koʻplab mamlakatlarida vaksinalar yetishmovchiligi yuzaga kelgan boʻlib, bu oʻz navbatida, xalqaro sayohatlar tufayli vaziyatning yanada ogʻirlashishiga olib kelishi mumkin[15].

Reyting

tahrir

Turistik sayohatlarning umumiy chegarasi

tahrir

Xalqaro sayyohlar 2012-yilda 1,035 milliardni, 2011-yilda 996 millionni, 2010-yilda 952 millionni tashkil etgan[16].

2011 va 2012-yillarda xalqaro sayohat talabi 2000-yillar oxiridagi turgʻunlik oqibatida yetkazilgan zararni qoplashni davom ettirdi. Turizm 2008-yilning ikkinchi yarmidan 2009-yil oxirigacha keskin pasayib ketgan edi. 2008-yilning ikkinchi yarmida xalqaro sayyohlar sonining oʻsishi salbiy koʻrsatkichga oʻtdi va 2007-yildagi 7 foiz oʻsish bilan solishtirganda yiliga atigi 2 foizni tashkil etdi[17].

Salbiy tendensiya 2009-yil davomida kuchaygan, baʼzi mamlakatlarda H1N1 grippi virusi tarqalishi bilan kuchaygan, natijada 2009-yilda dunyo boʻylab xalqaro sayyohlar soni 4,2 foizga – 880 millionga va xalqaro turizmdan tushgan daromad 5,7 foizga kamaygan[18].

Dunyodagi eng yaxshi sayyohlik joylari

2019-yilda dunyo boʻylab xalqaro sayyohlar soni 1,460 milliardga yetgan, bu 2018-yilga nisbatan 3,7 foizga koʻpdir[19].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „UNWTO technical manual: Collection of Tourism Expenditure Statistics“. World Tourism Organization (1995). 22-sentabr 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-mart 2009-yil.(Wayback Machine saytida 2010-09-22 sanasida arxivlangan)
  2. ↑ „UNWTO World Tourism Barometer June 2009“ (PDF). UNWTO World Tourism Barometer. 7-jild, № 2. World Tourism Organization. June 2011. 19-noyabr 2011-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 3-avgust 2009-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format () (Wayback Machine saytida 2011-11-19 sanasida arxivlangan)
  3. ↑ „2011 Highlights“ (PDF). UNWTO World Tourism Highlights. UNWTO. June 2011. 13-yanvar 2012-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 9-yanvar 2012-yil. {{cite magazine}}: Andozada hech qanday qiymat berilmagan (boʻsh) nomaʼlum parametr mavjud: |seperator= (yordam); More than one of |archivedate= va |archive-date= specified (yordam); More than one of |archiveurl= va |archive-url= specified (yordam)CS1 maint: date format () (Wayback Machine saytida 2012-01-13 sanasida arxivlangan)
  4. ↑ World Tourism Organization (UNWTO). UNWTO Tourism Highlights: 2017 Edition. World Tourism Organization (UNWTO), 2017-07-01. DOI:10.18111/9789284419029. ISBN 978-92-844-1902-9. 
  5. ↑ „International tourism challenged by deteriorating global economy“ (PDF). UNWTO World Tourism Barometer. 7-jild, № 1. World Tourism Organization. January 2009. 2013-10-17da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 17-noyabr 2011-yil. {{cite magazine}}: Andozada hech qanday qiymat berilmagan (boʻsh) nomaʼlum parametr mavjud: |seperator= (yordam); More than one of |archivedate= va |archive-date= specified (yordam); More than one of |archiveurl= va |archive-url= specified (yordam)CS1 maint: date format () (Wayback Machine saytida 2013-10-17 sanasida arxivlangan)
  6. ↑ „UNWTO World Tourism Barometer Interim Update“ (PDF). UNWTO World Tourism Barometer. World Tourism Organization. August 2010. 2013-10-17da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 2021-08-04. {{cite magazine}}: Andozada hech qanday qiymat berilmagan (boʻsh) nomaʼlum parametr mavjud: |seperator= (yordam); More than one of |archivedate= va |archive-date= specified (yordam); More than one of |archiveurl= va |archive-url= specified (yordam) (Wayback Machine saytida 2013-10-17 sanasida arxivlangan)
  7. ↑ „BBC Business News“ (en-GB). BBC News. Qaraldi: 25-may 2020-yil.
  8. ↑ „International Tourist Numbers Could Fall 60–80% in 2020“. unwto.org. Qaraldi: 16-sentabr 2020-yil.
  9. ↑ Team, The Visual and Data Journalism „Coronavirus: A visual guide to the pandemic“. BBC News (28-mart 2020-yil). 27-mart 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ „EU's Politics-Oriented Approach To Border Reopening Is Risking Recovery“. Schengen Visa Info (13-iyul 2020-yil). 13-iyul 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  11. ↑ „Airlines and Airports Warn European PMs on Inconsistent Approach to Travel Restrictions“. Schengen Visa Info (4-avgust 2020-yil). 16-avgust 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  12. ↑ „International Tourist Numbers Down 65% in First Half of 2020“. unwto.org. Qaraldi: 16-sentabr 2020-yil.
  13. ↑ „Airlines may need to retool routes with decline in business travel“ (en-US). Marketplace (26-avgust 2020-yil). Qaraldi: 6-noyabr 2020-yil.
  14. ↑ United Nations Conference on Trade and Development. „COVID-19 and Tourism: An Update“ (30-iyun 2021-yil). Qaraldi: 30-iyun 2021-yil.
  15. ↑ „ЖССТ Халқаро туризмнинг қачон тикланиши ҳақида маълумот берди“. Bugun.uz. 2021-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021 йил 21 март. (Wayback Machine saytida 2021-08-04 sanasida arxivlangan)
  16. ↑ „UNWTO World Tourism Barometer“ (PDF). UNWTO World Tourism Barometer. 11-jild, № 1. January 2013. 28-fevral 2013-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 9-aprel 2013-yil. {{cite magazine}}: Andozada hech qanday qiymat berilmagan (boʻsh) nomaʼlum parametr mavjud: |seperator= (yordam); More than one of |archivedate= va |archive-date= specified (yordam); More than one of |archiveurl= va |archive-url= specified (yordam)CS1 maint: date format () (Wayback Machine saytida 2013-02-28 sanasida arxivlangan)
  17. ↑ „International tourism challenged by deteriorating global economy“ (PDF). UNWTO World Tourism Barometer. 7-jild, № 1. January 2009. 17-oktabr 2013-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 17-noyabr 2011-yil. {{cite magazine}}: Andozada hech qanday qiymat berilmagan (boʻsh) nomaʼlum parametr mavjud: |seperator= (yordam); More than one of |archivedate= va |archive-date= specified (yordam); More than one of |archiveurl= va |archive-url= specified (yordam)CS1 maint: date format () (Wayback Machine saytida 2013-10-17 sanasida arxivlangan)
  18. ↑ „UNWTO World Tourism Barometer Interim Update“ (PDF). UNWTO World Tourism Barometer. August 2010. 17-oktabr 2013-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 17-noyabr 2011-yil. {{cite magazine}}: Andozada hech qanday qiymat berilmagan (boʻsh) nomaʼlum parametr mavjud: |seperator= (yordam); More than one of |archivedate= va |archive-date= specified (yordam); More than one of |archiveurl= va |archive-url= specified (yordam)CS1 maint: date format () (Wayback Machine saytida 2013-10-17 sanasida arxivlangan)
  19. ↑ „International Tourism Highlights, 2020 Edition“. World Tourism Organization. Qaraldi: 2021-yil 27-yanvar. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xalqaro_turizm&oldid=3780259" dan olindi