Xushvagʻin qishlogʻi

Xushvagʻin – oʻrta asr musulmon manbalarida islomgacha boʻlgan soʻgʻd ibodatxonasi joylashgan qishlogʻning nomi hisoblanadi.

Musulmon manbalarining Vagni atamasini soʻgʻdcha ibodatxona, maʼbuda soʻzi sifatida birinchi boʻlib qoʻllagan V. B. Xennig boʻlib, u Xushvagʻin qishlogʻining nomini soʻgʻdcha Xuz+ Vagn ekanligini soʻzma-soʻz tarjima qilinganda esa Olti ibodatxona, oltita ibodatxonaga ega deb izoh bergan.

Xushvagʻin qishlogʻi haqidagi maʼlumotlarni manbalardan oʻz davrida V. IN. Bartold izlab topgan. Somoniy va yokutiy tili lugʻatlarida yozilishicha, u Soʻgʻdning eng aholi gavjum va gullab-yashnayotgan qismida, Ishtixon va Kushoniy oraligʻida, iqlimi boʻyicha mintaqada eng yaxshi deb topilgan hududda joylashgan. Uzoq oʻtmishda ruhoniylar tomonidan bu yerlar Oliy iloh tomonidan tanlab olingan degan qarashlar mavjud boʻlgan. Ibodatxonalar uchun joy juda qulay tanlangan boʻlib- Soʻgʻdning eng muhim madaniy markazlarini bogʻlaydigan asosiy darvozalarining biridan kirish mumkin boʻlgan. XII asrda Xushvagʻin qishlogʻi boshqa nom bilan tanilgan, arabcha tavsiflovchi – Ras al-Kantarak, soʻzma-soʻz tarjima qilinganda koʻprik boshligʻi, eng muhimi degan maʼnolarni bildirgan. Olimlarning fikricha, qishloq koʻprik yaqinida joylashgan boʻlib, bir vaqtlar ibodatxonaga tegishli boʻlgan. XII asrga kelib u oʻzining diniy markaz sifatidagi ahamiyatini yoʻqotgan.

Xuddi shu nomdagi qishloq, Ibn Xordadbeh va Kudama xabarlariga qaraganda, Samarqanddan sakkiz farsax (taxminan 60 km) uzoqlikda Zominning Ustrusha shahriga boradigan yoʻlda joylashgan. V. V. Bartold, ular ikki bir xil nomli qishloqlarni adashtiryotganini tahmin qilgan va keyinchalik shuni ustida koʻplab izlanishlar olib borgan.

Adabiyotlar

• Smirnova O. I. Srednyaya i Tsentralnaya Aziya. Geografiya, etnografiya, istoriya. – V: Mesta domusulmanskix kultov v Sredney Azii (po materialam toponimiki) // Strani i narodi Vostoka. – 1971. – Vip. X. – S. 90-108.