Vikipediya

Yer sammiti

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Atrof-muhit va rivojlanish boʻyicha konferentsiyasi (UNCED), shuningdek, Rio konferensiyasi yoki Yer sammiti (portugalcha: ECO92) 1992-yil 3-iyundan 14-iyungacha Rio-de-Janeyroda boʻlib oʻtgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining yirik konferensiyasi hisoblanadi.

Yer sammiti BMT tadbiri

Yer sammiti aʼzo davlatlar Sovuq urushdan keyin rivojlanish masalalari boʻyicha xalqaro hamkorlikni tashkil etish maqsadida strategik yoʻllar vazifasida oʻtkazilgan. Barqarorlik bilan bogʻliq muammolar alohida aʼzo davlatlar hal qila olmaydigan darajada katta boʻlganligi sababli, Yer sammiti boshqa aʼzo davlatlar hamkorlik qilish uchun platforma sifatida oʻtkazildi. Yaratilganidan beri barqarorlik sohasidagi boshqa koʻplab tashkilotlar ushbu konferensiyalarda muhokama qilingan masalalarga, shu jumladan nodavlat notijorat tashkilotlariga (NNTlar) oʻxshash rivojlanishni koʻrsatmoqda[1].

Koʻrib chiqilgan masalalar

tahrir

Koʻrib chiqilgan masalalarga quyidagilar kiradi:

  • Ishlab chiqarish shakllarini tizimli tekshirish — xususan, benzindagi qoʻrgʻoshin yoki zaharli chiqindilar, shu jumladan radioaktiv kimyoviy moddalar kabi toksik komponentlarni ishlab chiqarish.
  • Global iqlim oʻzgarishi bilan bogʻliq delegatlar qazib olinadigan yoqilgʻidan foydalanishni almashtirish uchun muqobil energiya manbalari
  • Avtomobillar chiqindilarini kamaytirish, shaharlardagi tirbandlik va ifloslangan havo va tutun tufayli kelib chiqadigan inson salomatligi uchun zarar keltiradigan muammolarini kamaytirish uchun jamoat transporti tizimlariga yangi bogʻliqlik va innovatsion yechimlarni yaratish.
  • Ortib borayotgan resurslardan yanada katta miqdorda foydalanish va cheklangan suv taʼminoti.
  • Jahon okeanlarini muhofaza qilishning ahamiyati[2].

Rivojlanish

tahrir

Sammitning muhim yutugʻi iqlim oʻzgarishi boʻyicha konvensiya boʻyicha kelishuv boʻldi, bu esa oʻz navbatida Kioto protokoli va Parij kelishuviga olib keldi. Yana bir kelishuv „mahalliy xalqlar yerlarida atrof-muhitning buzilishiga olib keladigan yoki madaniy jihatdan nooʻrin boʻlgan har qanday faoliyatni amalga oshirmaslik“ muhim tashabbuslardan biri boʻldi.

Biologik xilma-xillik toʻgʻrisidagi konvensiya Yer sammitida imzolanish uchun ochildi va tabiiy ekohududlarning yoʻq qilinishini va iqtisodiy oʻsish deb ataladigan narsalarni ragʻbatlantirmaydigan chora-tadbirlarni qayta belgilashga kirishdi. Jahon okeanlar kuni dastlab ushbu konferensiyada taklif qilingan[3].

AQSh prezidenti Jorj HV Bush Yer sammitining iqlim boʻyicha konvensiyasini imzolagan boʻlsa-da, uning EPA maʼmuri Uilyam K. Reyli konferensiyadagi AQSh maqsadlari muzokaralar olib borish qiyin boʻlganini va agentlikning xalqaro natijalari aralashganligini, shu jumladan AQSh Biologiya boʻyicha taklif qilingan Konvensiyani imzolamaganini tan oldi.

Oʻn ikki shahar, shuningdek, innovatsion mahalliy atrof-muhit dasturlari uchun Mahalliy hukumatning faxriy mukofoti bilan taqdirlandi.

  • Atrof-muhit va rivojlanish boʻyicha Rio deklaratsiyasi[4][5]
  • Kun tartibi 21[6][5]
  • Oʻrmon tamoyillari[5]

Bundan tashqari, muhim qonuniy majburiy shartnomalar (Rio konvensiyasi) imzolanish uchun ochildi:

  • Biologik xilma-xillik toʻgʻrisidagi konvensiya[7]
  • Iqlim oʻzgarishi boʻyicha doiraviy konvensiya (UNFCCC)

Rioda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Choʻllanishga qarshi kurash boʻyicha konvensiyasining uchinchi konvensiyasi uchun Xalqaro muzokaralar qoʻmitasi tuzilishiga kelishib olindi. Ushbu konvensiya Riodan keyin ikki yil ichida muzokaralar olib borildi va keyin imzolash uchun ochiq boʻlib, u 50 ta ratifikatsiyani olgandan keyin 1996-yilda kuchga kirdi.

Riodagi kelishuvlarga (xususan, Atrof-muhit va rivojlanish boʻyicha Rio deklaratsiyasi va kun tartibi 21) rioya etilishini taʼminlash uchun Yer sammiti delegatlari Barqaror rivojlanish boʻyicha Komissiyani (CSD) tuzdilar. 2013-yilda CSD oʻrniga har yili EKOSOS yigʻilishlari doirasida va har toʻrtinchi yilda Bosh Assambleya yigʻilishlari doirasida boʻlib oʻtadigan Barqaror rivojlanish boʻyicha yuqori darajadagi siyosiy forum tashkil etildi.

Tanqidchilarning taʼkidlashicha, Rioda tuzilgan koʻplab kelishuvlar qashshoqlikka qarshi kurash va atrof- muhitni tozalash kabi fundamental masalalar boʻyicha amalga oshirilmagan, har bir mamlakatning nisbatan oʻzininfg foydasiga olib chiqilib imzolangan shartnomalardan biri sifatida qaralgan.

Yashil Xoch xalqaro tashkiloti sammit ishiga asoslanish uchun tashkil etilgan yirik tashkilotlardan biri hisoblangan.

JSST/Chapman & Hall tomonidan chop etilgan Suv sifatini baholashning birinchi nashri Rio Global Forumida namoyish etildi.

Yoshlar

tahrir

Yoshlar alohida eʼtirof etilmagan boʻlsa-da, UNCEDda yoshlarning faol ishtiroki kuzatildi[8]. Yoshlar Barqaror rivojlanishda bolalar va yoshlar boʻyicha 21-kun tartibining 25-bobi boʻyicha muzokaralarda ishtirok etdilar[9].

"Dunyoning barcha burchaklaridan kelgan yoshlar qaror qabul qilish jarayonlarining barcha tegishli darajalarida faol ishtirok etishlari zarur, chunki bu ularning bugungi hayotiga taʼsir qiladi va kelajagiga taʼsir qiladi"[10].

Ikki yil oldin UNCED yoshlar Yer sammitiga tayyorgarlik koʻrish uchun xalqaro miqyosda tashkil etilgan[11].

"Hozirgi yoshlarning atrof-muhit va rivojlanish boʻyicha qarorlar qabul qilishda ishtirok etishi… Kun tartibi 21ning uzoq muddatli muvaffaqiyati uchun juda muhim qadamlardan biri sanaladi" (UNCED 1992)[12].

UNCED bilan bir qatorda, yoshlar dunyoning turli burchaklaridan kelgan yoshlar ishtirokida Yoshlar 92 konferensiyasini tashkil qilishdi[13][14].

Yana qarang

tahrir
  • Yer sammitlari — Rio 1992 dan oldin va keyin boshqa sammitlar roʻyxati (birinchi 1972-yil)
  • Ekologiya sammiti
  • Global xaritasi
  • Moris Strong
  • Ehtiyot tamoyili
  • Janubi-Sharqiy va Sharqiy Osiyo mamlakatlarida atrof-muhit va salomatlik boʻyicha mintaqaviy forum
  • Severn Suzuki
  • Atrof-muhit instituti
  • Tommi Koh — Birlashgan Millatlar Tashkilotining Atrof-muhit va rivojlanish boʻyicha konferentsiyasi Bosh qoʻmitasi raisiga havola
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining inson muhiti boʻyicha konferentsiyasi 1972-yil
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim oʻzgarishi boʻyicha konferentsiyasi — Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim oʻzgarishi boʻyicha doiraviy konventsiyasi (UNFCCC) doirasida oʻtkaziladigan yillik sammit.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „World Conferences Introduction“. www.un.org. 2018-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 28-aprel.
  2. ↑ „Indus Delta: Bilawal says 2.4m acres of land is eroded by seawater“. Business Recorder. Qaraldi: 2022-yil 12-iyun.
  3. ↑ „This day, that year: What happened on June 7 in history“. News9 Live.
  4. ↑ United Nations Conference on Environment and Development. „Rio Declaration on Environment and Development“. Habitat.igc.org. 2003-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 4-avgust.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Social Science Contemporary India II: Textbook in Geography for class X. New Delhi: NCERT, 2019 — 3-bet. ISBN 978-81-7450-644-3. OCLC 1152150287. 
  6. ↑ United Nations Conference on Environment and Development. „Agenda 21: Table of Bold textContents. Earth Summit, 1992“. Habitat.igc.org. 2014-yil 30-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 4-avgust.
  7. ↑ „CBD Home“. Cbd.int. 2011-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 4-avgust.
  8. ↑ „NON-GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS ACCREDITED TO THE UNITED NATIONS CONFERENCE ON ENVIRONMENT AND DEVELOPMENT“. UNEP.
  9. ↑ Vincelette. „FEDERAL-PROVINCIAL RELATIONS AND THE ENVIRONMENT: ATTAINING SUSTAINABLE DEVELOPMENT THROUGH COOPERATION“. Library and Archives Canada (1998-yil aprel).
  10. ↑ „Agenda 21: STRENGTHENING THE ROLE OF MAJOR GROUPS“. United Nations.
  11. ↑ „Towards a National Sustainable Development Strategy“.
  12. ↑ {{{editor}}}: „Towards meaningful youth participation in science-policy processes: a case study of the Youth in Landscapes Initiative“ (2018-yil 13-noyabr).
  13. ↑ „"Youth Conference on Environment and Development (Youth 92)" held in Costa Rica from 22-29 March 1992“. EU Archives.
  14. ↑ „A Guide to Agenda 21“. International Development Research Centre (IDRC) (1993).

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yer_sammiti&oldid=3771350" dan olindi