Abdidarun majmuasi
Abdidarun majmuasi – Samarqand qal’a devorining sharqiy tomoni (darun – ichkari)da joylashgan qadimgi ziyoratgoh. IX asrda yashagan alloma Abd Maʼziddin qabri atrofida turli binolar paydo boʻlib, meʼmoriy ziyoratgohga aylandi. Markazida eng yirik bino – xonaqoh (XV asr) koʻzga tashlanadi. Uning peshtoqi, gumbazi va devoriy bezaklari Ulugʻbek davri meʼmorligi mahsuli ekanligidan darak beradi. Ziyoratxona – jamoatxona masjid vazifasida ishlagan. Xonaqohning ichida avliyoning maqbarasi bor. Ta’mirlash natijasida maqbara binosining dastlabki qiyofasi oʻzgarib ketgan. Hovli oʻrtasidagi sarhovuz chashmabuloq ustida boʻlgani uchun ham uning suvi qishin-yozin bir xilda saqlangan, aholi orasida shifobaxsh hisoblangan. Hovli atrofi-dagi hujralar va gʻarb tomondagi jome masjid XIX asrga oid. Masjid bezaklari orasida ustalar nomi yozilgan[1].
| Abdidarun majmuasi | |
|---|---|
 Abdidarun majmuasining umumiy koʻrinishi | |
| Joylashuvi | Samarqand, Oʻzbekiston |
| Koordinatalar | 39°38′31″N 66°59′29″E / 39.64183062013838°N 66.9914865465794°E |
| Arxitektura uslubi | Markaziy Osiyo meʼmorchiligi |
| Qurilish boshlanishi | XII asrnnig birinchi yarmi |
| Qurilish yakunlanishi | XXI asr |
| Qurilish materiali | pishgan gʻisht |
 Abdudarun majmuasi xaritada | |
 Abdidarun majmuasi Vikiomborda | |
Tarixi
tahrirMajmua muvaffaqiyatiga Xoja Abdi nomi bilan mashhur boʻlgan islom huquqshunosi Abd-al Maʼziddin (baʼzi manbalarda Mui’ziddin) sabab boʻlgan. U Samarqanddagi hurmatli qozilardan boʻlgan[2]. Taxminan 861-yilda vafot etgan va musulmon odatiga koʻra Samarqandning janubi-sharqiy qismida, tashqi shahar qal’a devori yaqinida joylashgan bogʻda dafn etilgan. Bu bogʻ Xoja Abdining shaxsiy mulki boʻlgan. Abd al Maziddinning kelib chiqishi haqida manbalar turlicha. Abu Tohirxoʻja „Samariya“ kitobida uni Xoja Muhammad Yoqubning oʻgʻli va Xoja Abu ibn Usmonning nabirasi deb ataydi[3]. Shu bilan birga, islom ilohiyotchisi Abu Hafsa Najmiddin Umar „Kandiya“ asarida oʻz nasabnomasini xalifa Usmonga, shunga mos ravishda Muhammad (SAV) ning oʻziga bogʻlaydi.
XII asrning birinchi yarmida Sulton Sanjar buyrugʻi bilan Abdal Mazeddin qabri ustida sakkiz burchakli kub shaklida kichik maqbara qad koʻtardi. Bu vaqtga kelib, mozor atrofida boshqa qabrlar paydo boʻlgan boʻlishi ehtimoli bor. Maqbara shunchalik kichkina boʻlib chiqdiki, uning deyarli barcha ichki maydoni avliyoning qabri bilan toʻldirilgan. Shu bois XV asrning birinchi yarmida, Ulugʻbek davrida qoʻshni hudud tozalangach, koshinkor imorat tarzida barpo etildi. Maqbaraning old tomoniga xonaqoh hujralar solindi[4]. Biroz vaqt oʻtgach, xonaqoh va maqbara yon tomonlariga qoʻshimcha maishiy xonalar qoʻshildi. XV asrda mazorda birinchi masjid va bir qator boshqa binolar barpo etilgan. Ular bugungi kungacha saqlanib qolgan. XIX asrning birinchi yarmida majmuaning gʻarbiy tomonida qadimiy poydevor ustiga yangi masjid qurilgan, ammo u XX asr boshidagi rekonstruksiyadan keyin saqlanmagan. Shu bilan birga, masjidning shimoli-gʻarbiy burchagida darvoza qurilgan boʻlib, unga tashqaridan qabriston orqali oʻralgan yoʻlak yotqizilgan. 1905-yilda majmuaning shimoliy qismida kichik madrasa, 1909-yilda uning gʻarbiy qismida eski masjid oʻrnida L shaklidagi kengroq bino qad rostlagan edi. Masjid rasmlari orasida XX asr ustalari Sobir Nadjara, Siddiq, Abduzohid va Abdugʻani Hasanxon Tayloqiylarning nomlari saqlanib qolgan. Xuddi shu davrda hovuzga sakkizburchak shakli berilgan. XX asr boshlarida olib borilgan restavratsiya ishlari tufayli Abdidarun ansambli bugungi kungacha yaxshi saqlanib qolgan. XX—XXI asrlar boʻsagʻasida oʻrta asrlarda yoʻq boʻlib ketgan tashqi dekoratsiya elementlari, jumladan, xonaqoh gumbazining skufiyasi tiklandi. Majmua sharqiy tomondan yogʻoch ustunlar oʻrnatilgan ayvon bilan oʻralgan. Ansamblning sharqiy tomonida Eski qabriston hududida yangi minora, majmuaning shimoli-gʻarbidagi Sadriddin Ayniy koʻchasi tomonida yangi kirish eshigi qurilgan.
„Darun“ (tojik tilidan tarjima qilganda – ichki, yaʼni shahar devori ichida joylashgan) soʻzi Abdiberun xonaqohidan (birun – tashqi, yaʼni tashqarida joylashgan) farqli oʻlaroq paydo boʻlgan. Maqbara maydoni ayni paytda 15 gektarni tashkil etadi. Samarqand shahri Sadriddin Ayniy koʻchasida joylashgan[5].
-
Qabriston -
Maqbara -
Masjid -
Majmuaning umumiy koʻrinishi
Manbalar
tahrir- ↑ "Abdidarun majmuasi" OʻzME. A-harfi Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ Самарканд Справочник - путеводитель. Tashkent Uzbekistan 1967 — 82-bet.
- ↑ Abu Tohirxo'ja. Samariya — 29-bet.
- ↑ Qulmatov Sh, Berdimurodov A. Samarqand yodgorliklari. Самарканд: Имом Бухорий халкаро маркази, 2017 — 95-bet. ISBN 978-9943-4783-8-1.
- ↑ „Самарканд. Часть 8: мечети, медресе, мавзолеи“ (2016-yil 16-fevral). Qaraldi: 2023-yil 15-sentyabr.
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |