Abu Numay I
Muhammad Abu Numay ibn Abu Saʼd al-Hasan ibn Ali ibn Qatoda al-Hasaniy (arabcha: محمد أبو نمي بن أبي سعد الحسن بن علي بن قتادة الحسني; tax. 1232 – 1301-yil 8-oktyabr) baʼzi manbalarda Abu Numay I (أبو نمي الأول deb ataladi, 1250-yildan 1301-yilga qadar uzilishlar bilan Makka amiri boʻlgan.
| Abu Numay I | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Makka amiri | |||||||||
| 1-hukmronlik | 1250 – 1253-yil oktyabr-noyabr | ||||||||
| Oʻtmishdoshi | Abu Saʼd al-Hasan | ||||||||
| Davomchisi | Jammoz ibn al-Hasan | ||||||||
| Qoʻshma amirlik | Abu Saʼd al-Hasan | ||||||||
| 2-hukmronlik | 1254-yil noyabr-dekabr – 1255-yil 6-yanvar | ||||||||
| Oʻtmishdoshi | Gʻanim ibn Roji | ||||||||
| Davomchisi | Ibn Birtas | ||||||||
| Qoʻshma amirlik | Idris ibn Qatoda | ||||||||
| 3-hukmronlik | 1255-yil 6-mart – 1270-yil noyabr | ||||||||
| Oʻtmishdoshi | Ibn Birtas | ||||||||
| Davomchisi | Idris ibn Qatoda | ||||||||
| Qoʻshma amirlik | Idris ibn Qatoda | ||||||||
| 4-hukmronlik | 1270-yil dekabr – 1271-yil oktyabr | ||||||||
| Oʻtmishdoshi | Idris ibn Qatoda | ||||||||
| Vorislari |
| ||||||||
| 5-hukmronlik | 1271-yil noyabr – 1288 | ||||||||
| Oʻtmishdoshlari |
| ||||||||
| Davomchisi | Jammoz ibn Shiho | ||||||||
| 6-hukmronlik | 1288 – 1301-yil 6-oktyabr | ||||||||
| Oʻtmishdoshi | Jammoz ibn Shiho | ||||||||
| Oʻtmishdoshlari | |||||||||
| |||||||||
| Uy | |||||||||
| Otasi | Abu Saʼd al-Hasan | ||||||||
Hayoti
tahrirOtasi Abu Saʼd al-Hasan bilan birgalikda boshqaruvi
tahrirMuhammad Abu Numay hijriy 630-yilda (milodiy tax. 1232) tugʻilgan[1]. Uning otasi Abu Saʼd al-Hasan hijriy 647-yil (1250-yil fevral) Zulqaʼda oyida Makka amirligini qabul qilgan. Oradan koʻp oʻtmay, Roji ibn Qatoda Madinaga yoʻl olgan va u yerda Abu Saʼdni hokimiyatdan agʻdarish uchun ona tomondan qarindoshlari boʻlmish Banu Husayn urugʻidan yordam olgan. Shundan keyin Madina amiri Iso ibn Shiho boshchiligidagi 700 otliq askarlar bilan Madinaga yurish qilgan. Makkaga ketayotgan chogʻida ularga yoʻlda Abu Numay pistirmadan hujum qilgan. Oʻsha vaqtda Abu Numay Yanbudan atigi 40 ta otliq askarlari bilan yoʻlga chiqqan edi. Shunday boʻlsa-da, Abu Numayning hujumi muvaffaqiyatli amalga oshirilgan hamda Roji va Iso Madinaga chekinishga majbur boʻlgan. Abu Numay ushbu kurashdan gʻalaba qozonib qaytganida Abu Saʼd uni Makka hukmdorligi bilan mukofotlagan[2].
Abu Saʼd Abu Numay bilan hijriy 651-yil Ramazon oyiga qadar (milodiy 1253-yil oktyabr-noyabr) Jammoz ibn al-Hasan Suriya qoʻshinlari bilan Makkani egallab, Abu Saʼdni oʻldirgunga qadar hukmronlik qilgan. Qisqa vaqt ichida Jammoz Roji tomonidan taxtdan agʻdarilgan, uning oʻzini esa hijriy 652-yil Rabiulavval oyida (milodiy 1254-yil aprel-may) oʻgʻli Gʻanim ib Roji taxtdan yiqitgan[2].
Idris ibn Qatoda bilan birgalikda hukmronligi
tahrirHijriy 652-yil Shavvol oyida (milodiy 1254-yil noyabr-dekabr) Abu Numay va Idris ibn Qatoda Gʻanim ibn Rojidan amirlikni qon toʻkish yoʻli orqali tortib olganlar (ashraflardan uchtasi oʻldirilgan). Ammo keyingi oyda Yaman qoʻmondoni Mubariziddin Ibn Birtos Makkani egallash va Rasuliylar hukmronligini tiklash maqsadida 100 ta otliq qoʻshin bilan kelgan. Abu Numay va Idris Madina amiri Jammoz ibn Shihodan yordam soʻragan, ammo ularning ittifoqi Zulqaʼda oyining 25-sanasi (milodiy 1255-yil 6-yanvar) chorshanba kuni Makka janubidagi Qavz al-Makkasada magʻlub boʻlgan va Ibn Birtos Makkani egallab olgan[2][3].
Hijriy 653-yil Muharram oyining soʻnggi shanbasida (milodiy 1255-yil 6-mart) Abu Numay va Idris Jammoz ibn Shiho tomonidan qoʻllab-quvvatlangan qoʻshimcha kuchlar bilan qaytib kelishgan va Ibn Birtosni magʻlubiyatga uchratgan. Ularning qoʻshini togʻ choʻqqilaridan oshib, Makkaga zoʻrlik bilan kirib, Yaman qoʻshiniga katta talofatlar yetkazgan. Ibn Birtosning oʻzi qoʻlga olingan, biroq ozod etilishi uchun yetarlicha pul toʻlagandan keyin Yamanga qaytishiga ruxsat berilgan[2][3].
Hijriy 654-yil (milodiy 1256) Idris akasi Rojini ziyorat qilish maqsadida as-Sirraynga yoʻl olgan. Uning yoʻqligida Abu Numay amirlikni bir oʻzi nazorat qilgan. Idris Roji bilan Makkaga qaytib kelgach, uchovi yarashib olishgan va Idris yana Makka boshqaruviga qaytgan[2][3].
Hijriy 655 yoki 656-yil (milodiy 1257 yoki 1258) Abu Numay Saqif qabilasiga qarshi jang qilish uchun Makkani tark etgan. Uning yoʻqligida Hasan ibn Qatodaning bir necha oʻgʻillari Makkani egallab, Idrisni qoʻlga olishgan. Abu Numay bu xabarni eshitgach, Makkaga qaytib kelgan, hujumchilar esa shaharni olti kun davomida ushlab turib, urush olib bormasdan turib qochib ketishgan[2][3].
Hijriy 659-yil (milodiy 1261) al-Muzaffar Yusuf haj amalini bajarish uchun kelgan. U oʻz qoʻshini bilan Makkaga yaqinlashganda Abu Numay va Idris undan qoʻrqib qochib ketishgan. Al-Muzaffar haj amallarini yakuniga yetkazganidan keyin oʻn kun oʻtib, Abu Numay va Idris qaytib kelgan.
Hijriy 667-yil Shaʼbon oyida (milodiy 1269-yil aprel) Abu Numay Idrisni taxtdan agʻdargan va Misrning Mamluk sultoni az-Zohir Baybars nomi bilan xutba oʻqishni buyurgan. U Baybarsga amakisining Rasuliylar tarafdori boʻlganligi sababli taxtdan agʻdarganini maʼlum qilgan va sultondan Madina amiriga Idrisga yordam berishini man etish toʻgʻrisida shoh farmoni chiqarishini soʻragan. Baybars Abu Numayning bay’atini Al-Masjid al-Harom va unga tashrif buyuruvchilar oldidagi majburiyatlarini bajarish, jumladan, qoʻshimcha soliq undirmaslik sharti bilan qabul qilgan. Koʻp oʻtmay, Idris Abu Numay bilan yarashib olgan va Baybars ularning ikkalasini ham Makkaga qoʻshma amir deya tasdiqlagan[3][4]. Oʻsha yili Baybars hajga borib, ularning hukmronligidan mamnun boʻlib qaytgan[4].
Mustaqil qoida
tahrirHijriy 669-yil (milodiy 1270-yil noyabr) Rabiulavval oyida Abu Numayning oʻgʻli oʻldirilgan. Shundan keyin Abu Numay Idris bilan urushgan va Idris uni amirlikdan quvib chiqargan. Bu vaziyatda Abu Numay oʻz amiridan yordam soʻrab Yanbuga qochib ketgan. Qirq kundan keyin u qoʻshimcha kuchlar bilan qaytib kelgan va Xulaysda Idrisni magʻlub etgan. Abu Numay amakisining boshini shaxsan kesib tashlagan va amirlikni mustaqil nazorati ostiga olgan[2].
Hijriy 670-yil (milodiy 1271-yil oktyabr) Safar oyi oxirlarida Madina amiri Jammoz ibn Shiho Yanbu amiri Gʻonim ibn Idris ibn Hasan ibn Qatoda bilan ittifoq tuzgan va ular birgalikda Makkani egallab, Abu Numayni taxtdan agʻdarishgan. Ular shaharni qirq kun davomida (milodiy 1271-yil noyabr) ushlab turgan. Oradan 40 kun oʻtib, Abu Numay ularni jangda magʻlub etib, shaharni qaytarib olgan. Hijriy 675-yil (milodiy 1276-yil 29-sentyabr) Jammoz Yanbu amiri Idris ibn Hasan ibn Qatoda va 215 ta otliq, 600 nafar piyoda askarlar bilan Makka tomon yoʻl olgan, biroq Marr az-Zahronda Abu Numay qoʻshinlari tomonidan magʻlub etilgan. Oʻsha vaqtda Abu Numayning askarlari soni atigi 100 ta otliq va 180 nafar piyoda askaridan iborat boʻlgan. Abu Numayning askarlari Idrisni qoʻlga olishga muvaffaq boʻlgan, ammo Jammoz qochib ketgan[2].
Hijriy 681-yilda (milodiy 1282–1283) misrlik al-Mansur Qalavun Abu Numaydan mutlaq sodiqlik qasamini talab qilgan. Mamluklar bilan tuzilgan ushbu oxirgi shartnoma nafaqat sulton nomidagi xutba va sikka, balki sultonning yillik kisva yetkazib berish monopoliyasiga ham tegishli edi[2].
Hijriy 687-yil (milodiy 1288) Jammoz Abu Numayni taxtdan agʻdarish va Makkani yanada qattiqroq Mamluklar hukmronligi ostiga olish maqsadida Qalavundan qoʻshin soʻragan. Sulton Jammozga qoʻshin yuborgan, shundan keyin Jammoz Abu Numaydan shaharni tortib olishga muvaffaq boʻlgan. Yil oxiriga qadar Jammoz rafiqasi, Abu Numayning qizi tomonidan zaharlagan. Jammozning oʻlimidan keyin Abu Numay Madinaga qaytib kelgan va amirlikda oʻz hokimiyatini qayta tiklagan[2].
Hijriy 691-yil Rabiulavval oyining oxirgi kuni (milodiy 1292-yil 21-mart) Abu Numay xutbada al-Ashraf Xalil ibn Qalavun ismini yamanlik al-Muzaffar nomi bilan almashtirgan[2]. Hijriy 692-yilda mamluk amir al-rakabi Abu Numayga Misrga qaytib borishni buyurgan. Ular hijriy 693-yilning boshlarida yoʻlga chiqqan, biroq Abu Numay Xalilning oʻlimi haqidagi xabarni eshitib, Yanbuga qaytib ketgan[2].
Tashrifdan voz kechishi va oʻlimi
tahrirHijriy 701-yilning Safar oyi 2-sanasi juma kuni (milodiy 1301-yil 6-oktyabr) Abu Numay oʻgʻillari Humayda va Rumaysaga hokimiyatni topshirish uchun taxtdan voz kechgan. Oʻzi esa oradan ikki kun oʻtib, Makka yaqinidagi Vodi Marr az-Zahrondagi al-Jadidada vafot etgan. Uning dafn marosimi Makkada boʻlib, otasi Abu Saʼd va bobosi Qatodaning qubbasi yaqiniga dafn etilgan. Uning ham qabri ustiga qubba qurilgan[2][3][5].
Vorislari
tahrirIbn Unbaning yozishicha, Abu Numayning jami 30 nafar oʻgʻli boʻlgan. Oʻgʻillaridan baʼzilari Abu Numay hayotligida vafot etgan. Nuvayriy tomonidan berilgan maʼlumotlarga koʻra, Abu Numay vafot etganida 21 nafar oʻgʻli, 12 nafar qizi va 4 nafar xotini boʻlgan. Izzaddin Ibn Fahd Abu Numayning oʻgʻillari roʻyxatini tuzgan. Ular:
- Hasan
- Hamza
- Humayza – Makka amiri
- Roji
- Rumaysa – Makka amiri
- Zayd al-Akbar
- Zayd al-Asgʻar – Suakin sultoni, keyinchalik Iroqdagi Tolibiylarning noqib al-ashrafi.
- Sayf
- Shumayla ash-Shoir (shoir)
- Abdulloh
- Abdulkarim
- Atif
- Attof
- Utayfa – Makka amiri
- Muqbil
- Lubayda
- Mansur
- Mahdiy
- Numay
- Abu Daʼij
- Abu Saʼd
- Abu Suvayd
- Abulgʻays – Makka amiri
Abu Numayning kunyasi Abu Mahdiy boʻlib, toʻngʻich oʻgʻliga Mahdiy deb ism qoʻyilgan.
Qizi:
- Xuzayma – Madina amiri Jammoz ibn Shihoga hijriy 682-yilda (milodiy 1283)[2] turmushga chiqqan.
Manbalar
tahrirAdabiyotlar
tahrir- al-Zirkīlī, Khayr al-Dīn. al-A'lām qāmūs tarājim, 15th (ar), Bayrūt: Dār al-‘Ilm li-al-Malāyīn, 2002.
- al-Ghāzī, ‘Abd Allāh ibn Muḥammad. Ifādat al-anām, 1st (ar) ‘Abd al-Malik ibn ‘Abd Allāh ibn Duhaysh: , Makkah: Maktabat al-Asadī, 2009.
- Ibn Fahd, ‘Izz al-Dīn ‘Abd al-‘Azīz ibn ‘Umar ibn Muḥammad. Ghāyat al-marām bi-akhbār salṭanat al-Balad al-Ḥarām, 1st (ar) Shaltūt: , Makkah: Jāmi‘at Umm al-Qurá, Markaz al-Baḥth al-‘Ilmī wa-Iḥyā’ al-Turāth al-Islāmī, Kullīyat al-Sharīʻah wa-al-Dirāsāt al-Islāmīyah, 1988.
- Ibn Fahd, al-Najm ‘Umar. Itḥāf al-wará bi-akhbār Umm al-Qurá (ar) Shaltūt: . Makkah: Jāmi‘at Umm al-Qurá, Markaz al-Baḥth al-‘Ilmī wa-Iḥyā’ al-Turāth al-Islāmī, Kullīyat al-Sharīʻah wa-al-Dirāsāt al-Islāmīyah [Composed before 1482], 1983.
- al-Maqrīzī, Taqī al-Dīn Abū al-‘Abbās Aḥmad ibn ‘Alī ibn ‘Abd al-Qādir. al-Sulūk li-maʻrifat duwal al-mulūk (ar) Muḥammad ‘Abd al-Qādir ‘Aṭā: . Bayrūt: Dār al-Kutub al-‘Ilmīyah [Composed before 1443], 1997.
Abu Numay I
| ||
| Humkdorlik unvoni | ||
|---|---|---|
| Oldingisi | Makka amiri 1250 – 1253-yil oktyabr-noyabr |
Keyingisi |
| Oldingisi | Makka amiri 1254-yil noyabr-dekabr – 1255-yil 6-yanvar |
Keyingisi Ibn Birtos
|
| Oldingisi Ibn Birtos
|
Makka amiri 1255-yil 6-mart – 1270-yil noyabr |
Keyingisi Idris ibn Qatoda
|
| Oldingisi Idris ibn Qatoda
|
Makka amiri 1270-yil dekabr – 1271-yil oktyabr |
Keyingisi Jammoz ibn Shiho
|
| Keyingisi Gʻanim ibn Idris
| ||
| Oldingisi Jammoz ibn Shiho
|
Makka amiri 1271-yil noyabr – 1288 |
Keyingisi Jammoz ibn Shiho
|
| Oldingisi Gʻanim ibn Idris
| ||
| Oldingisi Jammoz ibn Shiho
|
Makka amiri 1288 – 1301-yil 6-oktyabr |
Keyingisi |
| Keyingisi | ||