Agʻdam

Agʻdam
Agʻdam; Ağdam
	Shahar
	39°59′35″N 46°55′50″E / 39.99306°N 46.93056°E
Mamlakat	Ozarbayjon
Tuman	Agʻdam
Hukumat
Markazi balandligi	369 m
Rasmiy til(lar)i	ozarbayjon tili
Aholisi (1989)	Hozirda kimsasiz; Birinchi Togʻli Qorabogʻ urushigacha boʻlgan aholi soni 28 031 kishini tashkil qilgan
Vaqt mintaqasi	UTC+4:00
	Agʻdam

Agʻdam (ozarbayjoncha: Ağdam) — Ozarbayjon Respublikasidagi arvoh shahar va Agʻdam tumanining nominal markazi^[2]. Agʻdamga 1741-yil asos solingan va 1828-yil shahar maqomi berilgan. Sovet davrida ancha oʻsgan. Agʻdam Stepanakertdan 26 km (16 milya) uzoqlikda, Qorabogʻ tizmasining sharqiy etagida, Qorabogʻ tekisligining chekkasida joylashgan. Aholisi 39,8 ming kishi (1999).

Birinchi Togʻli Qorabogʻ urushigacha bu yerda sariyogʻ, vino va brendi, mashinasozlik va ipak zavodlari, aeroport va ikkita temir yoʻl vokzali faoliyat yuritgan. 1989-yilga kelib Agʻdam 28031 nafar aholiga ega edi. Ozarbayjon qoʻshinlari urush paytida mamlakatdagi siyosiy notinchliklar ortidan Qorabogʻdan chiqib ketar ekan^[3], arman qoʻshinlari 1993-yil iyulida Agʻdamni egallab oldilar. Shiddatli janglar shahar aholisini sharqqa qochishga majbur qildi. Hujum qilgandan soʻng, arman kuchlari shaharni egallab olishdi. 2020-yilgacha u de facto Togʻli Qorabogʻ respublikasining bir qismi boʻlgan va deyarli butunlay vayron boʻlgan hamda aholi yashamagan^[4]^[5]^[6].

2020-yildagi Togʻli Qorabogʻ urushiga yakun yasagan kelishuv doirasida shahar va uning atrofidagi tumanlar 2020-yil 20-noyabrda Ozarbayjon nazoratiga oʻtdi.

Ozarbayjon hukumati 2022-yil yanvar oyida shaharchani ozarbayjonlik sayyohlar uchun ochdi^[7]^[8].

Etimologiyasi

Shahar nomi ozarbayjonchadan tarjima qilinganda, „oq uy“ degan maʼnoni anglatadi, bu yerda ağ „oq“, dam „uy“ yoki „tom“ degan maʼnoni anglatadi, shuning uchun Qorabogʻ xoni Panoh Alixondan iqtibos keltirgan holda „yorqin quyoshli oq uy“ deya taʼrif beriladi^[9]^[10]^[11]. Ozarbayjon mualliflari tomonidan taqdim etilgan yana bir taxmin, u „kichik qalʼa“ degan maʼnoni anglatuvchi qadimgi turkiy lugʻatdan olingan^[12].

2010-yil noyabr oyida Togʻli Qorabogʻ respublikasi hukumati^[13]^[14] tomonidan nomi Akna (arabcha: Ակնա) deb oʻzgartirilgan va bu nom armanlar shaharni nazorat qilib turgan 2020-yilgacha saqlanib qolgan.

Tarixi

Dastlabki davri

Agʻdam miloddan avvalgi 2-1-asrlarga oid qadimgi arman shahri boʻlgan Artsaxning Tigranakert shahri yaqinida joylashgan^[15].

Hozirgi Agʻdam joylashgan hudud Qorabogʻ xonligi tashkil etilgunga qadar aholi yashamagan. Agʻdam 18-asr oʻrtalarida Shushani oʻz nazoratiga olib, bu hududda ov kurorti qurishga buyruq berganidan soʻng Panoh Alixon Jovonshir tomonidan asos solingan. Agʻdamning birinchi aholisi Panoh Alixonning ragʻbatiga kirgan ozarbayjon turklari edi; keyinroq Forsdan boshqa turli turkiy qabilalar koʻchib kelib, bu yerga oʻrnashib qolgan^[16]. Qolaversa, bu yerda Panoh Alixonning yozgi saroyi va Jovonshirlar oilasi qabristoni joylashgan edi^[17]. 1805-yilga kelib Agʻdam allaqachon katta qishloq sifatida tanilgan edi. 1828-yilda Kavkazning ruslar tomonidan bosib olinishidan keyin u Yelizavetpol gubernatorligining Shusha uyezdi tarkibida shahar maqomini oldi. 1868-yilda shaharda 458 nafar aholi istiqomat qilganda, Agʻdamda mahalliy yakshanba yarmarkasi ochildi va Agʻdam masjidi qurildi^[16]. Sovet davrida Agʻdam maʼmuriy markazga aylandi va 1930-yilda shahar tipidagi aholi punktiga aylantirildi^[16]. Agʻdamda sariyogʻ, vino, konyak va ipak zavodlari kabi koʻplab sanoat tarmoqlari, shuningdek, apparat va asbob-uskunalar zavodlari mavjud edi^[18]^[19]. U yerda aeroport va ikkita temir yoʻl vokzali ishlagan. Agʻdamda texnika, qishloq xoʻjaligi, tibbiyot va musiqa maktablari boʻlgan^[20].

Manbalar

↑ „Демографические показатели по 15 новым независимым государствам“ [Demographic indicators for 15 newly independent states]. Demoscope Weekly (2014-yil 23-fevral). 2014-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 3-iyun.
↑ Gai︠a︡nė Novikova. The Nagorno Karabakh Conflict: In Search of the Way Out : To the Question of the Readiness of Azerbaijani and Armenian Societies to a Compromise Resolution of the Conflict. Amrots Group, 2004 — 138-bet. ISBN 9789994131273.
↑ De Waal, Thomas. Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press, 2003 — 213-bet. ISBN 0-8147-1944-9.
↑ Specter, Michael. „Azerbaijan, Potentially Rich, Is Impoverished by Warfare“. The New York Times (1994-yil 2-iyun). „Cities like Agdam have been emptied of people.“.
↑ „The story of FK Qarabag: How a team born from war now prepares to host Chelsea in the Champions League“. Independent.co.uk (2017-yil 22-noyabr). 2017-yil 22-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ Musayelyan, Lusine „Life Among Ruins of Caucasus' Hiroshima“. Institute for War and Peace Reporting.
↑ „Azerbaijan to Launch Bus Tours to Liberated Territories“.
↑ Isayev, Heydar „Azerbaijan launches multi-day tours of Shusha“. eurasianet.org (2023-yil 21-mart).
↑ „Agdam city“. Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat vazirligi. 2012-yil 20-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 26-iyul.
↑ Gan, Karl Fedorovich. объяснения кавказских географических названий. Printing house of the office of His Imperial Majesty's Vicar in the Caucasus, 1909 — 3-bet.
↑ Soviet Azerbaijan. Baku: Publishing house of the Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR, 1958 — 693–762-bet.
↑ „Ağdam: məşhur çay evindən məscidinə qədər hər tərəfi tarix olan şəhər“ (az). BBC News Azərbaycanca (2020-yil 19-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 27-iyun.
↑ „Armenian separatists rename Azeri town“. azernews.az (2010-yil 3-noyabr).
↑ „July 23 marks 21st anniv.Aghdam liberation“. PanARMENIAN.Net (2014-yil 23-iyul).
↑ Hewsen, Robert H.. Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press, 2001 — 58, 73, map 62-bet. ISBN 0-226-33228-4.
↑ ^16,0 ^16,1 ^16,2 „Aghdam“, Armenian Cultural Monuments in the Region of Karabakh, RAA Scientific Researches. "Gitutiun" Publishing House of NAS RA, 2001 — 209-210-bet. ISBN 9785808004689. (Wayback Machine saytida 2021-10-19 sanasida arxivlangan)
↑ Abdulvahab Salamzadeh. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв.. Boku: Издательство Академии Наук Азербайджанской ССР, 1964 — 84-bet.
↑ „ru:Агдам (Азербайджан)“ [Agdam (Azerbaijan)] (ru). Landmarkers.ru. 2012-yil 9-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 26-iyul.
↑ Girchenko, Yuriy „Юрий Гирченко. В Союзе все спокойно...“ [Yuri Girchenko. All quiet in the Union] (ru). Qaraldi: 2010-yil 26-iyul.
↑ "Agdam". Katta sovet ensiklopediyasi. http://bse.sci-lib.com/article107063.html.

Adabiyotlar

OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Havolalar

Agʻdamni bosib olishdan oldingi videolavhalar
Euronews - No Comment. Aghdam (Aghdam). 27.11.2020
Agʻdam: Bu Xirosima emas
Agʻdamdan qochib. Qochqinlar haqida sheʼr
Pictures of the deserted town: "Abandoned War-Torn City of Aghdam, Azerbaijan"
Pictures of the deserted town: "Aghdam"
„Clashes Intensify Between Armenia and Azerbaijan Over Disputed Land“. The New York Times (2015-yil 31-yanvar).

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

[Demoscope-2014-1] „Демографические показатели по 15 новым независимым государствам“ [Demographic indicators for 15 newly independent states]. Demoscope Weekly (2014-yil 23-fevral). 2014-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 3-iyun.

[2] Gai︠a︡nė Novikova. The Nagorno Karabakh Conflict: In Search of the Way Out : To the Question of the Readiness of Azerbaijani and Armenian Societies to a Compromise Resolution of the Conflict. Amrots Group, 2004 — 138-bet. ISBN 9789994131273.

[3] De Waal, Thomas. Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press, 2003 — 213-bet. ISBN 0-8147-1944-9.

[4] Specter, Michael. „Azerbaijan, Potentially Rich, Is Impoverished by Warfare“. The New York Times (1994-yil 2-iyun). „Cities like Agdam have been emptied of people.“.

[fk-5] „The story of FK Qarabag: How a team born from war now prepares to host Chelsea in the Champions League“. Independent.co.uk (2017-yil 22-noyabr). 2017-yil 22-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[Musayelyan-6] Musayelyan, Lusine „Life Among Ruins of Caucasus' Hiroshima“. Institute for War and Peace Reporting.

[7] „Azerbaijan to Launch Bus Tours to Liberated Territories“.

[8] Isayev, Heydar „Azerbaijan launches multi-day tours of Shusha“. eurasianet.org (2023-yil 21-mart).

[orig-9] „Agdam city“. Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat vazirligi. 2012-yil 20-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 26-iyul.

[10] Gan, Karl Fedorovich. объяснения кавказских географических названий. Printing house of the office of His Imperial Majesty's Vicar in the Caucasus, 1909 — 3-bet.

[11] Soviet Azerbaijan. Baku: Publishing house of the Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR, 1958 — 693–762-bet.

[12] „Ağdam: məşhur çay evindən məscidinə qədər hər tərəfi tarix olan şəhər“ (az). BBC News Azərbaycanca (2020-yil 19-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 27-iyun.

[13] „Armenian separatists rename Azeri town“. azernews.az (2010-yil 3-noyabr).

[14] „July 23 marks 21st anniv.Aghdam liberation“. PanARMENIAN.Net (2014-yil 23-iyul).

[15] Hewsen, Robert H.. Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press, 2001 — 58, 73, map 62-bet. ISBN 0-226-33228-4.

[Samvel-16] 16,0 ^16,1 ^16,2 „Aghdam“, Armenian Cultural Monuments in the Region of Karabakh, RAA Scientific Researches. "Gitutiun" Publishing House of NAS RA, 2001 — 209-210-bet. ISBN 9785808004689. (Wayback Machine saytida 2021-10-19 sanasida arxivlangan)

[17] Abdulvahab Salamzadeh. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв.. Boku: Издательство Академии Наук Азербайджанской ССР, 1964 — 84-bet.

[landmarkers-18] „ru:Агдам (Азербайджан)“ [Agdam (Azerbaijan)] (ru). Landmarkers.ru. 2012-yil 9-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 26-iyul.

[Girchenko-2001-19] Girchenko, Yuriy „Юрий Гирченко. В Союзе все спокойно...“ [Yuri Girchenko. All quiet in the Union] (ru). Qaraldi: 2010-yil 26-iyul.

[gse-20] "Agdam". Katta sovet ensiklopediyasi. http://bse.sci-lib.com/article107063.html.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]