Ahmad Posho shartnomasi
Ahmad Posho shartnomasi (forscha: عهدنامه احمد پاشا turkcha: Ahmet Paşa Antlaşması — Usmonlilar imperiyasi va Eron Safaviylari oʻrtasida 1732-yil 10-yanvarda imzolangan shartnoma.
Urush
tahrir1723-1730-yillarda Usmonlilar Tbilisidan tashqari Yerevan va Ganjani ham egallab, Janubiy Kavkazni nazorat qilib oldilar. Janub yoʻnalishida (Gʻarbiy Eron), Tabriz, Urmiya, Xurramobod[1], Kirmonshoh va Hamedon qoʻlga kiritildi. 1724-yilda ruslar va turklar oʻrtasida Konstantinopol shartnomasi imzolandi, unda yuqorida qayd etilgan Eron hududlarini ikki imperiya oʻrtasida boʻlish belgilandi. Ammo Tahmasp II hokimiyat tepasiga kelgach, Usmonli qoʻshinining hujumi toʻxtatildi. Urushdan charchagan tomonlar mojaroga barham berishga qaror qilishdi. Turk tomondan Ahmad posho va fors tomondan Mehmet Rizo Qulu tinchlik shartnomasini imzoladilar.[2][3]
Tarixga nazar
tahrirSerava va Zuhob shartnomalari XVII asrda Safaviylar bilan Usmonlilar oʻrtasidagi adovatga chek qoʻydi. Biroq afgʻon Xotakilar sulolasi hukmronligining qisqa davrida Eronda tartibsizliklar boshlandi, bu esa frontlarda janglarga sabab boʻldi. Qarama-qarshilik ayniqsa Kavkazda shiddatli edi. Bu orada Pyotr I Shimoliy va Janubiy Kavkazdagi Eron hududlarini egallashga kirishdi. Keyinchalik uning bosib olishlari 1723-yildagi Peterburg tinchlik shartnomasi bilan taʼminlandi. Rossiyaning Kavkazda kuchayishidan xavotirlangan Usmonlilar ruslarning yurishini toʻxtatish uchun Tbilisini egallashga qaror qilishdi, ammo shaharni qoʻlga kiritish uzoq davom etgan Usmonli-Safaviy urushiga olib keldi.
Lavozim
tahrirShartnoma shartlari quyidagicha edi:
- Usmonlilar urush paytida minalangan Kavkaz hududlarini saqlab qolishdi[4].
- Usmonlilar imperiyasi Gʻarbiy Erondagi hududlarni qaytarib berdi, Kermonshoh va Hamadan shaharlari bundan mustasno, Safaviylar Eroni[5][6].
- Bundan buyon chegara Araks daryosi boʻylab oʻtdi.
Natijasi
tahrirShartnomaning imzolanishi uzoq muddatli tinchlikdan koʻra koʻproq sulhni anglatardi, chunki na Sulton Mahmud I, na Fors qoʻshinlarining oʻsha paytdagi bosh qoʻmondoni Nodirshoh hududlarni yoʻqotish bilan kelisha olmadilar. Keyinchalik Nodirshoh davrida Afshoriy Eron boy berilgan hududlarni qaytarib olishga muvaffaq boʻldi.
Manbalar
tahrir- ↑ Somel, Selcuk Aksin. Historical Dictionary of the Ottoman Empire. Scarecrow Press — xlvi-bet. ISBN 978-0810866065.
- ↑ Professora. Yaşar Yücel-Prof Ali Sevim: „Türkiye tarihi vol.III“, AKDTYKTTK Yayınları, 1991, pp. 282—290
- ↑ Professora. Yaşar Yücel-Prof Ali Sevim: „Türkiye tarihi vol.IV“, AKDTYKTTK Yayınları, 1991, gg. 3-4
- ↑ „On line document (in Turkish)“. 2012-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-yanvar.
- ↑ Erewants'i, Abraham; Bournoutian, George. History of the wars: (1721-1736). Mazda Publishers, 1999 — 2-bet. ISBN 978-1568590851. . — „(…) Ne posledovav sovetu Nadira, Shax Taxmasp vistupil v poxod s selyu izgnat turok s Yujnogo Kavkaza. Osmani razbili persidskie voyska v 1731, a v yanvare 1732 Shax zaklyuchil dogovor, soglasno kotoromu, Armeniya, Shirvan i Xamadan okazalis v rukax Turok.“.
- ↑ Encyclopedia of the Ottoman Empire. Andoza:Нп3. ISBN 978-1438110257. . — „No v to vremya, kak Nadir stremilsya poluchit territorii na Vostoke, Shax Taxmasp snova initsiiroval stolknovenie, pitayas vernut utrachennie territorii. On bil pobejden i vinujden podpisat dogovor, soglasno kotoromu vozvraщal Tebriz, no ostavilo Kermanshax i Xamadan v rukax Turok. Nadir bil razgnevan usloviyami dogovora… (…)“.
Havolalar
tahrir- Somel, Selcuk Aksin. The A to Z of the Ottoman Empire. Rowman & Littlefield, 2010 — liii-bet. ISBN 978-0810875791.
- Somel, Selcuk Aksin (2010). The A to Z of the Ottoman Empire. Rowman & Littlefield. p. liii. ISBN 978-0-8108-7579-1.
- Məktəblinin tarix lüğəti. Bakı,2011.