Vikipediya

Akrofobiya

Akrofobiya—ekstremal yoki mantiqsiz qoʻrquv yoki balandlikdan fobiya, ayniqsa baland boʻlmaganda. Bu kosmik va harakatdagi noqulaylik deb ataladigan oʻziga xos fobiyalar toifasiga tegishli boʻlib, oʻxshash sabablar va davolash usullarini birlashtiradi.

Akrofobiya

Ba'zi ishlar balandlikda ishlashni talab qiladi.
Psixologik

Koʻpchilik balandliklarga duch kelganida, yiqilish qoʻrquvi deb nomlanuvchi tabiiy qoʻrquv darajasini boshdan kechiradi. Boshqa tomondan, bunday taʼsir qilishdan qoʻrqmaydiganlar balandlikka intilishadi. Togʻli yerlarda piyoda yoki toqqa chiqayotganlar, shuningdek, toʻsiqlar yoki shamol turbinasi mexanikasi kabi baʼzi ishlarda balandlikka koʻtarilish foydalidir.

Akrofobiya bilan ogʻrigan odamlar baland joylarda vahima hujumini boshdan kechirishlari va oʻzlarini xavfsiz pastga tushirish uchun juda hayajonlanishlari mumkin. Umumiy aholining taxminan 2-5 % akrofobiyaga ega, erkaklarnikiga qaraganda ikki baravar koʻp ayollar taʼsir qiladi[1]. Bu atama yunoncha : ἄkrón, ákron, yaʼni choʻqqi, chekka va φόβος, phóbos, „qoʻrquv“ degan maʼnoni anglatadi.

Vertigo bilan adashtrishlik

tahrir

Vertigo koʻpincha balandlikdan qoʻrqishni tasvirlash uchun ishlatiladi, lekin aniqrogʻi bu odam aylanmay qolganda paydo boʻladigan aylanish hissi. Bu baland joydan pastga qarash, baland joyga yoki baland narsaga toʻgʻri qarash yoki hatto biror narsaning (yaʼni mashina yoki qushning) yuqori tezlikda oʻtib ketishini kuzatish orqali ham paydo boʻlishi mumkin, ammo buning oʻzi bosh aylanishini tasvirlamaydi. Haqiqiy vertigo deyarli har qanday harakat turi (masalan, turish, oʻtirish, yurish) yoki koʻrish nuqtai nazarini oʻzgartirish (masalan, choʻkkalab ketish, zinapoyaga chiqish yoki tushish, harakatlanayotgan mashina yoki poezd oynasidan tashqariga qarash) bilan qoʻzgʻatilishi mumkin. Vertigo, bosh aylanishi hissi balandliklar tomonidan qoʻzgʻatilganda, balandlik vertigo deb ataladi.

Balandlik vertigosi koʻrish, vestibulyar va somatosensor sezgilar oʻrtasidagi ziddiyat tufayli yuzaga keladi[2]. Bu vestibulyar va somatosensor tizimlar koʻzlar tomonidan sezilmaydigan tana harakatini sezganda sodir boʻladi. Koʻproq tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, bu mojaro ham harakat kasalligiga, ham tashvishga olib keladi[3][4].

Sabablari

tahrir

Anʼanaga koʻra, akrofobiya, boshqa fobiyalar kabi, konditsionerlik yoki travmatik shikastlanish bilan bogʻliq. Soʻnggi tadqiqotlar bu tushunchalarga shubha tugʻdirdi[5][6]. Akrofobiya bilan ogʻrigan odamlarda travmatik tajribalar etishmaydi. Shunga qaramay, bu tajribalarni eslay olmaslik bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, chunki vaqt oʻtishi bilan xotira yoʻqoladi[7]. Oʻz-oʻzidan hisobot va xotira muammolarini hal qilish uchun tugʻilishdan boshlab 1000 ishtirokchi bilan katta kohort tadqiqoti oʻtkazildi; Natijalar shuni koʻrsatdiki, balandlikdan qoʻrqish kamroq boʻlgan ishtirokchilar yiqilish tufayli koʻproq jarohat olishgan[8][6]. Koʻproq tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, akrofobiyaning mumkin boʻlgan izohi shundaki, u unutilmas, ammo kelajakdagi xatti-harakatlarga taʼsir qilishi mumkin boʻlgan yiqilishning shikast boʻlmagan tajribalarini toʻplash orqali paydo boʻladi. Bundan tashqari, balandlikdan qoʻrqish chaqaloqlar emaklashni oʻrganganda paydo boʻlishi mumkin. Agar ular yiqilsa, ular yuzalar, turish, muvozanat va harakat haqidagi tushunchalarni oʻrganishadi[6]. Kognitiv omillar ham akrofobiya rivojlanishiga yordam berishi mumkin. Odamlar vizuo-vestibulyar nomuvofiqlikni bosh aylanishi va koʻngil aynish sifatida notoʻgʻri talqin qilishadi va ularni yaqinlashib kelayotgan tushish bilan bogʻlashadi[9]. Ayni paytda yiqilishning travmatik shartli hodisasi zarur boʻlmasligi mumkin.

Yiqilish qoʻrquvi, baland tovushlardan qoʻrqish bilan birga, eng koʻp tavsiya etilgan tugʻma yoki assotsiativ boʻlmagan qoʻrquvlardan biridir. Yangi assotsiatsiya boʻlmagan nazariya shundan iboratki, balandlikdan qoʻrqish — bu yiqilish katta xavf tugʻdiradigan dunyoga rivojlangan moslashishdir. Agar bu qoʻrquv meros boʻlib oʻtgan boʻlsa, odamlar odatdagidek balandlikka tez-tez taʼsir qilish orqali undan qutulishlari mumkin. Boshqacha qilib aytganda, akrofobiya erta davrlarda taʼsir qilishning yetishmasligi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin[10]. Qoʻrquv darajasi oʻzgarib turadi va fobiya atamasi spektrning oʻta oxirida boʻlganlar uchun ajratilgan. Tadqiqotchilarning taʼkidlashicha, balandlikdan qoʻrqish koʻplab sutemizuvchilar, jumladan uy hayvonlari va odamlarda uchraydigan instinktdir. Vizual qoyalardan foydalangan holda tajribalar inson goʻdaklari va yosh bolalari, shuningdek, turli yoshdagi boshqa hayvonlar, uning ostidan bir necha metr koʻrinadigan tub boʻshligʻi koʻrinadigan shisha polga tushishni istamasliklarini koʻrsatdilar[11]. Inson goʻdaklari dastlab vizual qoyada sudralayotganda qoʻrquvni boshdan kechirgan boʻlsalar ham, ularning aksariyati qoʻrquvni amaliyot, taʼsir qilish va mahorat orqali yengib, sogʻlom ehtiyotkorlik darajasini saqlab qolgan[12]. Balandlik atrofida tugʻma ehtiyotkorlik omon qolish uchun foydali boʻlsa-da, haddan tashqari qoʻrquv zinapoyada yoki stulda turish yoki hatto zinapoyada yurish kabi kundalik hayot faoliyatiga xalaqit berishi mumkin.. Shunga qaramay, akrofobiya maʼlum bir rivojlanish bosqichiga erisha olmaslik bilan bogʻliqmi yoki yoʻqmi, noaniq. Assotsiativ hisoblardan tashqari, diatetik stress modeli ham oʻzgaruvchan oʻrganishni, ham shaxsiy xususiyatlar (yaʼni, nevrotizm) kabi irsiy omillarni hisobga olish uchun juda jozibali.

Yana bir mumkin boʻlgan omil — bu muvozanatni saqlashning buzilishi. Bunday holda, tashvish ham asosli, ham ikkinchi darajali. Insonning muvozanat tizimi pozitsiya va harakatni hisoblash uchun proprioseptiv, vestibulyar va yaqin atrofdagi vizual signallarni birlashtiradi[13]. Boʻy oshgani sayin koʻrish belgilari pasayadi va hatto oddiy odamlarda ham muvozanat yomonlashadi[14]. Biroq, koʻpchilik odamlar muvozanat tizimining proprioseptiv va vestibulyar shoxlariga koʻproq tayanishga oʻtish orqali javob berishadi.

Baʼzi odamlar boshqalarga qaraganda vizual signallarga koʻproq bogʻliqligi maʼlum[15]. Tana harakatlarini boshqarishda koʻproq vizual belgilarga tayanadigan odamlar jismoniy jihatdan barqaror emas[16][6]. Ammo akrofobik vestibulyar funksiyaning etarli emasligi yoki notoʻgʻri strategiya tufayli vizual signallarga haddan tashqari ishonishda davom etadi. Yuqori balandlikda harakatlanish odatdagidan koʻra koʻproq vizual ishlov berishni talab qiladi. Vizual korteks ortiqcha yuklanadi, natijada chalkashlik paydo boʻladi. Akrofobiyaga muqobil qarashning baʼzi tarafdorlari akrofobiyalarni vestibulyar muammolarni hal qilmasdan turib, oʻzlarini balandlikka koʻrsatishga undash notoʻgʻri boʻlishi mumkinligi haqida ogohlantiradilar. Bir qancha klinikalarda tadqiqotlar olib borilmoqda[17]. Yaqinda oʻtkazilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, ishtirokchilar nafaqat balandlikda koʻtarilish paytida, balki ular qattiq balandlikda yon tomonga harakat qilishlari kerak boʻlganda ham tashvishlanishni boshdan kechirdilar[18].

Akrofobiya rivojlanishining rekombinant modeli juda mumkin, unda oʻrganish omillari, kognitiv omillar (masalan, talqinlar), pertseptiv omillar (masalan, vizual qaramlik) va biologik omillar (masalan, irsiyat) qoʻrquv yoki odatiylikni qoʻzgʻatish uchun oʻzaro taʼsir qiladi[6].

Baholash

tahrir
 
Torontodagi CN minorasining shisha polidan ko'rishi

ICD-10 va DSM-5 akrofobiyani tashxislash uchun ishlatiladi[19]. Akrofobiya soʻrovnomasi (AQ) 0-6 ball shkala boʻyicha tashvish darajasini va 0-2 ball shkalada qochish darajasini baholovchi 40 ta elementni oʻz ichiga olgan shaxsiy hisobotdir[20][21]. Balandlikka munosabat anketalari (ATHQ)[22] va xulq-atvordan qochish testlari (BAT) ham qoʻllanadi[6].

Biroq, akrofobik odamlar oʻz-oʻzidan hisobot berishda notoʻgʻri fikrga ega. Ular koʻpincha xavfni haddan tashqari oshirib yuborishadi va balandlik bilan bogʻliq muammolarni hal qilish qobiliyatlariga shubha qilishadi[23]. Boʻyni talqin qilish soʻrovi (HIQ) bu balandlikka oid mulohazalar va talqinlarni oʻlchash uchun oʻz-oʻzidan hisobotdir[21]. Depressiya tashvishli stress oʻlchovining depressiya shkalasi qisqa shakli (DASS21-DS) HIQning haqiqiyligini tekshirish uchun foydalaniladigan oʻz-oʻzidan hisobotdir[21].

Davolash

tahrir

Fobiyalarni anʼanaviy davolash bugungi kunda ham qoʻllanilmoqda. Uning asosiy nazariyasi fobik tashvish shartli va shartli stimul tomonidan qoʻzgʻatilganligini bildiradi. Fobik vaziyatdan qochish orqali tashvish kamayadi. Biroq, qochish xatti-harakatlari salbiy mustahkamlash orqali mustahkamlanadi[6][24][25]. Wolpe ishtirokchilarga qochishdan qochishga yordam berish uchun tizimli desensitizatsiya deb nomlangan texnikani ishlab chiqdi[26]. Tadqiqot natijalari shuni koʻrsatdiki, hatto terapevtik kontaktli densensitizatsiya kamaygan taqdirda ham juda samarali[27]. Biroq, boshqa tadqiqotlar terapevtlar akrofobiyani davolashda muhim rol oʻynashini koʻrsatdi[28]. Kuchaytirilgan amaliyot kabi muolajalar vaoʻz-oʻzini davolash usullari ham paydo boʻldi[6].

Akrofobiya uchun virtual haqiqat terapiyasidan foydalanish boʻyicha bir qator tadqiqotlar oʻtkazildi[29][30]. Botella va uning hamkasblari[31] va Shnayder[31] davolashda VR dan birinchi boʻlib foydalanganlar[6]. Xususan, Schneider voqelikni „oʻzgartirish“ uchun durbinda teskari linzalardan foydalangan. 1990-yillarning oʻrtalarida VR kompyuterga asoslangan boʻlib, terapevtlar uchun keng foydalanish mumkin edi. Arzon VR uskunasi boshga oʻrnatilgan displeyli (HMD) oddiy shaxsiy kompyuterdan foydalanadi. Bundan farqli oʻlaroq, VRET rivojlangan kompyuter avtomatik virtual muhitidan (CAVE) foydalanadi[32]. VR in vivo davolashga nisbatan bir qancha afzalliklarga ega[6]: (1) terapevt stimullarni[33] sifati, intensivligi, davomiyligi va chastotasi boʻyichamanipulyatsiya qilish orqali vaziyatni yaxshiroq nazorat qilishi mumkin[34] (2) VR ishtirokchilarga ommaviy sharmandalikdan qochishga va ularning maxfiyligini himoya qilishga yordam beradi; (3) terapevtning ofisini yaxshi saqlash mumkin; (4) VR koʻproq odamlarni davolanishga undaydi; (5) VR vaqt va pulni tejaydi, chunki ishtirokchilar maslahat xonasini tark etishlari shart emas[32].

Fobiyalarni davolashda balandlikdan qoʻrqish kabi koʻplab dori-darmonlar qoʻllanadi, jumladan benzodiazepinlar kabi anʼanaviy tashvishga qarshi dorilar va antidepressantlar va beta-blokerlar kabi yangi variantlar[35].

Prognoz

tahrir

Baʼzi desensitizatsiya muolajalari simptomlarning qisqa muddatli yaxshilanishiga olib keladi[36]. Uzoq muddatli davolanish muvaffaqiyati qiyin boʻldi[36].

Epidemiologiya

tahrir

Umumiy aholining taxminan 2-5 % akrofobiyaga ega, erkaklarnikiga qaraganda ikki baravar koʻp ayollar taʼsir qiladi[37].

Vizual ravishda qoʻzgʻatilgan qoʻrquv yoki tashvishning tegishli, engilroq shakli vizual balandlikka nisbatan murosasizlik (VBM) deb ataladi[38]. Odamlarning uchdan bir qismida vizual balandlikning baʼzi darajadagi intoleransiyasi boʻlishi mumkin[38]. Sof VBM odatda akrofobiya bilan solishtirganda, simptomlar yukining intensivligi, ijtimoiy hayot va umumiy hayot sifati nuqtai nazaridan odamlarga kamroq taʼsir qiladi. Biroq, koʻrish balandligi intoleransi boʻlgan kam sonli odamlar professional yordamga murojaat qilishadi[39].

Jamiyat va madaniyat

tahrir

Alfred Xitkokning Vertigo filmida Jeyms Styuart rolini oʻynagan Jon Skotti Fergyuson akrofobiya va vertigo rivojlanishiga sabab boʻlgan voqeadan keyin politsiyadan isteʼfoga chiqishi kerak. Vertigo soʻzi faqat bir marta, akrofobiya esa bir necha marta tilga olinadi. Filmning boshida Fergyuson zinapoyaga koʻtarilayotganda hushidan ketadi. Film davomida balandlikdan va yiqilishdan qoʻrqish haqida koʻplab havolalar mavjud.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Juan, M. C.; et al. (2005). „An Augmented Reality system for the treatment of acrophobia“ (PDF). Presence. 15-jild, № 4. 315–318-bet. doi:10.1162/pres.15.4.393. S2CID 797073. Qaraldi: 12-sentabr 2015-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  2. ↑ Bles, Willem; Kapteyn, Theo S.; Brandt, Thomas; Arnold, Friedrich (1-yanvar 1980-yil). „The Mechanism of Physiological Height Vertigo: II. Posturography“. Acta Oto-Laryngologica. 89-jild, № 3–6. 534–540-bet. doi:10.3109/00016488009127171. ISSN 0001-6489. PMID 6969517.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  3. ↑ Whitney, Susan L.; Jacob, Rolf G.; Sparto, Patrick J.; Olshansky, Ellen F.; Detweiler-Shostak, Gail; Brown, Emily L.; Furman, Joseph M. (2005-yil may). „Acrophobia and pathological height vertigo: indications for vestibular physical therapy?“. Physical Therapy. 85-jild, № 5. 443–458-bet. doi:10.1093/ptj/85.5.443. ISSN 0031-9023. PMID 15842192. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  4. ↑ Redfern, M. S.; Yardley, L.; Bronstein, A. M. (2001-yil yanvar). „Visual influences on balance“. Journal of Anxiety Disorders. 15-jild, № 1–2. 81–94-bet. doi:10.1016/s0887-6185 (00)00043-8. ISSN 0887-6185. PMID 11388359. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  5. ↑ Menzies, RG; Clarke, JC (1995). „The etiology of acrophobia and its relationship to severity and individual response patterns“. Behaviour Research and Therapy. 33-jild, № 31. 499–501-bet. doi:10.1016/0005-7967 (95)00023-Q. PMID 7677717. 7677717. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 Coelho, Carlos M.; Waters, Allison M.; Hine, Trevor J.; Wallis, Guy (2009). „The use of virtual reality in acrophobia research and treatment“. Journal of Anxiety Disorders. 23-jild, № 5. 563–574-bet. doi:10.1016/j.janxdis.2009.01.014. ISSN 0887-6185. PMID 19282142.
  7. ↑ Loftus, Elizabeth F. (2016). „Memories of Things Unseen“. Current Directions in Psychological Science. 13-jild, № 4. 145–147-bet. doi:10.1111/j.0963-7214.2004.00294.x. ISSN 0963-7214. S2CID 37717355.
  8. ↑ Poulton, Richie; Davies, Simon; Menzies, Ross G.; Langley, John D.; Silva, Phil A. (1998). „Evidence for a non-associative model of the acquisition of a fear of heights“. Behaviour Research and Therapy. 36-jild, № 5. 537–544-bet. doi:10.1016/S0005-7967 (97)10037-7. ISSN 0005-7967. PMID 9648329. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)
  9. ↑ Davey, Graham C.L.; Menzies, Ross; Gallardo, Barbara (1997). „Height phobia and biases in the interpretation of bodily sensations: Some links between acrophobia and agoraphobia“. Behaviour Research and Therapy. 35-jild, № 11. Elsevier BV. 997–1001-bet. doi:10.1016/s0005-7967 (97)10004-3. ISSN 0005-7967. PMID 9431729. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)
  10. ↑ Poulton, Richie; Waldie, Karen E; Menzies, Ross G; Craske, Michelle G; Silva, Phil A (1-yanvar 2001-yil). „Failure to overcome 'innate' fear: a developmental test of the non-associative model of fear acquisition“. Behaviour Research and Therapy (inglizcha). 39-jild, № 1. 29–43-bet. doi:10.1016/S0005-7967 (99)00156-4. ISSN 0005-7967. PMID 11125722. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)CS1 maint: date format ()
  11. ↑ Gibson, Eleanor J.; Walk, Richard D. (1960). „The "Visual Cliff"“. Scientific American. № 202. 67–71-bet. 6-aprel 2019-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 13-may 2013-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  12. ↑ Campos, Joseph J.; Anderson, David I.; Barbu-Roth, Marianne A.; Hubbard, Edward M.; Hertenstein, Matthew J.; Witherington, David (1-aprel 2000-yil). „Travel Broadens the Mind“. Infancy (inglizcha). 1-jild, № 2. 149–219-bet. doi:10.1207/S15327078IN0102_1. PMID 32680291. S2CID 704084.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  13. ↑ Furman, Joseph M (2005-yil may). „Acrophobia and pathological height vertigo: indications for vestibular physical therapy?“. Physical Therapy. 85-jild, № 5. 443–58-bet. doi:10.1093/ptj/85.5.443. PMID 15842192. 26-sentabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 10-sentabr 2007-yil. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  14. ↑ Brandt, T; F Arnold; W Bles; T S Kapteyn (1980). „The mechanism of physiological height vertigo. I. Theoretical approach and psychophysics“. Acta Otolaryngol. 89-jild, № 5–6. 513–523-bet. doi:10.3109/00016488009127169. PMID 6969515.
  15. ↑ Kitamura, Fumiaki; Matsunaga, Katsuya (1990-yil dekabr). „Field Dependence and Body Balance“. Perceptual and Motor Skills (inglizcha). 71-jild, № 3. 723–734-bet. doi:10.2466/pms.1990.71.3.723. ISSN 0031-5125. PMID 2293175. S2CID 46272261. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  16. ↑ Isableu, Brice; Ohlmann, Théophile; Crémieux, Jacques; Amblard, Bernard (2003-yil may). „Differential approach to strategies of segmental stabilisation in postural control“. Experimental Brain Research. 150-jild, № 2. 208–221-bet. doi:10.1007/s00221-003-1446-0. ISSN 0014-4819. PMID 12677318. S2CID 32279602. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  17. ↑ Whitney, SL; Jacob, Rolf G; Sparto, BG (2005-yil may). „Acrophobia and pathological height vertigo: indications for vestibular physical therapy?“. Physical Therapy. 85-jild, № 5. 443–458-bet. doi:10.1093/ptj/85.5.443. ISSN 0031-9023. PMID 15842192. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  18. ↑ Coelho, Carlos M.; Santos, Jorge A.; Silva, Carlos; Wallis, Guy; Tichon, Jennifer; Hine, Trevor J. (9-noyabr 2008-yil). „The Role of Self-Motion in Acrophobia Treatment“. CyberPsychology & Behavior. 11-jild, № 6. 723–725-bet. doi:10.1089/cpb.2008.0023. hdl:10072/23304. ISSN 1094-9313. PMID 18991529.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  19. ↑ Huppert, Doreen; Grill, Eva; Brandt, Thomas (2017). „A New Questionnaire for Estimating the Severity of Visual Height Intolerance and Acrophobia by a Metric Interval Scale“. Frontiers in Neurology (inglizcha). 8-jild. 211-bet. doi:10.3389/fneur.2017.00211. ISSN 1664-2295. PMC 5451500. PMID 28620340.
  20. ↑ Cohen, David Chestney (1-yanvar 1977-yil). „Comparison of self-report and overt-behavioral procedures for assessing acrophobia“. Behavior Therapy (inglizcha). 8-jild, № 1. 17–23-bet. doi:10.1016/S0005-7894 (77)80116-0. ISSN 0005-7894. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)CS1 maint: date format ()
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Steinman, Shari A.; Teachman, Bethany A. (1-oktabr 2011-yil). „Cognitive processing and acrophobia: Validating the Heights Interpretation Questionnaire“. Journal of Anxiety Disorders (inglizcha). 25-jild, № 7. 896–902-bet. doi:10.1016/j.janxdis.2011.05.001. ISSN 0887-6185. PMC 3152668. PMID 21641766.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  22. ↑ Abelson, James L.; Curtis, George C. (1-yanvar 1989-yil). „Cardiac and neuroendocrine responses to exposure therapy in height phobics: Desynchrony within the 'physiological response system'“. Behaviour Research and Therapy (inglizcha). 27-jild, № 5. 561–567-bet. doi:10.1016/0005-7967 (89)90091-0. hdl:2027.42/28207. ISSN 0005-7967. PMID 2573337. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)CS1 maint: date format ()
  23. ↑ Menzies, Ross G.; Clarke, J. Christopher (1-fevral 1995-yil). „Danger expectancies and insight in acrophobia“. Behaviour Research and Therapy (inglizcha). 33-jild, № 2. 215–221-bet. doi:10.1016/0005-7967 (94)P4443-X. ISSN 0005-7967. PMID 7887882. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)CS1 maint: date format ()
  24. ↑ „APA PsycNet“ (inglizcha). psycnet.apa.org. Qaraldi: 15-aprel 2020-yil.
  25. ↑ Wolpe, Joseph (1-oktabr 1968-yil). „Psychotherapy by reciprocal inhibition“. Conditional Reflex (inglizcha). 3-jild, № 4. 234–240-bet. doi:10.1007/BF03000093. ISSN 1936-3567. PMID 5712667. S2CID 46015274.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  26. ↑ Baker, Bruce L.; Cohen, David C.; Saunders, Jon Terry (1973-yil fevral). „Self-directed desensitization for acrophobia“. Behaviour Research and Therapy (inglizcha). 11-jild, № 1. 79–89-bet. doi:10.1016/0005-7967 (73)90071-5. PMID 4781961. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  27. ↑ Williams, S. Lloyd; Dooseman, Grace; Kleifield, Erin (1984). „Comparative effectiveness of guided mastery and exposure treatments for intractable phobias“. Journal of Consulting and Clinical Psychology (inglizcha). 52-jild, № 4. 505–518-bet. doi:10.1037/0022-006X.52.4.505. ISSN 1939-2117. PMID 6147365.
  28. ↑ Williams, S. Lloyd; Dooseman, Grace; Kleifield, Erin (1984). „Comparative effectiveness of guided mastery and exposure treatments for intractable phobias“. Journal of Consulting and Clinical Psychology (inglizcha). 52-jild, № 4. 505–518-bet. doi:10.1037/0022-006X.52.4.505. ISSN 1939-2117. PMID 6147365.
  29. ↑ Coelho, Carlos; Alison Waters; Trevor Hine; Guy Wallis (2009). „The use of virtual reality in acrophobia research and treatment“. Journal of Anxiety Disorders. 23-jild, № 5. 563–574-bet. doi:10.1016/j.janxdis.2009.01.014. PMID 19282142.
  30. ↑ Emmelkamp, Paul; Mary Bruynzeel; Leonie Drost; Charles A. P. G. van der Mast (1-iyun 2001-yil). „Virtual Reality Treatment in Acrophobia: A Comparison with Exposure in Vivo“. CyberPsychology & Behavior. 4-jild, № 3. 335–339-bet. doi:10.1089/109493101300210222. PMID 11710257.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  31. ↑ 31,0 31,1 Botella, C.; Baños, R. M.; Perpiñá, C.; Villa, H.; Alcañiz, M.; Rey, A. (1-fevral 1998-yil). „Virtual reality treatment of claustrophobia: a case report“. Behaviour Research and Therapy (inglizcha). 36-jild, № 2. 239–246-bet. doi:10.1016/S0005-7967 (97)10006-7. ISSN 0005-7967. PMID 9613029. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)CS1 maint: date format ()
  32. ↑ 32,0 32,1 Krijn, Merel; Emmelkamp, Paul M. G.; Biemond, Roeline; de Wilde de Ligny, Claudius; Schuemie, Martijn J.; van der Mast, Charles A. P. G. (1-fevral 2004-yil). „Treatment of acrophobia in virtual reality: The role of immersion and presence“. Behaviour Research and Therapy (inglizcha). 42-jild, № 2. 229–239-bet. doi:10.1016/S0005-7967 (03)00139-6. ISSN 0005-7967. PMID 14975783. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)CS1 maint: date format ()
  33. ↑ Choi, Young H.; Jang, Dong P.; Ku, Jeong H.; Shin, Min B.; Kim, Sun I. (1-iyun 2001-yil). „Short-Term Treatment of Acrophobia with Virtual Reality Therapy (VRT): A Case Report“. CyberPsychology & Behavior. 4-jild, № 3. 349–354-bet. doi:10.1089/109493101300210240. ISSN 1094-9313. PMID 11710259.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  34. ↑ Morina, Nexhmedin; Ijntema, Hiske; Meyerbröker, Katharina; Emmelkamp, Paul M. G. (1-noyabr 2015-yil). „Can virtual reality exposure therapy gains be generalized to real-life? A meta-analysis of studies applying behavioral assessments“. Behaviour Research and Therapy (inglizcha). 74-jild. 18–24-bet. doi:10.1016/j.brat.2015.08.010. ISSN 0005-7967. PMID 26355646.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  35. ↑ A Dictionary of Biomedicine, 2010. DOI:10.1093/acref/9780199549351.001.0001. ISBN 9780199549351. 
  36. ↑ 36,0 36,1 Arroll, Bruce; Wallace, Henry B.; Mount, Vicki; Humm, Stephen P.; Kingsford, Douglas W. (3-aprel 2017-yil). „A systematic review and meta-analysis of treatments for acrophobia“. The Medical Journal of Australia. 206-jild, № 6. 263–267-bet. doi:10.5694/mja16.00540. ISSN 1326-5377. PMID 28359010. S2CID 9559825.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  37. ↑ Juan, M. C.; et al. (2005). „An Augmented Reality system for the treatment of acrophobia“ (PDF). Presence. 15-jild, № 4. 315–318-bet. doi:10.1162/pres.15.4.393. S2CID 797073. Qaraldi: 12-sentabr 2015-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  38. ↑ 38,0 38,1 Huppert, Doreen; Grill, Eva; Brandt, Thomas (1-fevral 2013-yil). „Down on heights? One in three has visual height intolerance“. Journal of Neurology. 260-jild, № 2. 597–604-bet. doi:10.1007/s00415-012-6685-1. ISSN 1432-1459. PMID 23070463. S2CID 21302997.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  39. ↑ Kapfhammer, Hans-Peter; Fitz, Werner; Huppert, Doreen; Grill, Eva; Brandt, Thomas (2016). „Visual height intolerance and acrophobia: distressing partners for life“. Journal of Neurology. 263-jild, № 10. 1946–1953-bet. doi:10.1007/s00415-016-8218-9. ISSN 0340-5354. PMC 5037147. PMID 27383642.

Adabiyotlar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Akrofobiya&oldid=5188021" dan olindi