Anıtkabir
Anitkabir Turkiyaning poytaxti Anqaraning Chankaya tumanida joylashgan majmua bo'lib, Mustafo Kamol Otaturk maqbarasi joylashgan hudud hisoblanadi. Emin Onat va Orxan Arda tomonidan loyihalashtirilgan Anitkabir qurilishi 1944 yilda boshlangan va 1953 yilda yakun topgan. Turli inshootlar, yodgorliklar, asosan maqbaralar va shuningdek Tinchlik bog‘i deb nomlangan o‘rmonli maydonni o'z ichiga oladi.
| Anıtkabir | |
|---|---|
.jpg) Anitkabir maqbarasi old qismidan ko'rinishi | |
| Umumiy maʼlumot | |
| Koordinatalar | 39°55′32″N 32°50′16″E / 39.92556°N 32.83778°E |
| Anıtkabir | |
1938-yil 10-noyabrda Otaturk vafotidan so‘ng, marhum sobiq prezidentning jasadi Anqarada unga atalgan maqbara qurilguniga qadar shu yerda joylashgan etnografiya muzeyida saqlanishi e’lon qilindi. Hukumat tomonidan maqbara quriladigan joyni aniqlash uchun maxsus komissiya tuzilgan. Bir nechta hisob kitoblar olib borilgach Respublika Xalq partiyasi deputatlar guruhining 1939-yil 17-yanvardagi yig'ilishida binoni Rasattepeda qurishga kelishildi. Ushbu qarordan so'ng, 1941-yil 1-martda bino loyihasini aniqlash uchun xalqaro loyiha tanlovi ochildi va tegishli yerlarda ekspropriatsiya ishlari boshlandi. 1942-yil 2-martdagi yakuniy tanlovdan soʻng qilingan baholashlar natijasida Emin Onat va Orhan Arda loyihalari baʼzi oʻzgarishlar bilan amalga oshirishga qaror qilindi va qurilish ishlari ikki yil o'tib oktabr oyining to'qqizinchi sanasida oʻtkazilgan poydevor qoʻyish marosimi bilan boshlandi. To'rt qismga bo'lingan qurilish 1953 yil-oktyabr oyida, ba'zi muammolar va uzilishlar tufayli rejalashtirilganidan kechroq yakunlangan bo'lsa-da, qurilish jarayonining o'zida ham loyihaga o'zgartirishlar kiritildi. 1953-yil 10-noyabrda bo'lib o'tgan marosimda esa Otaturkning jasadi maqbaraga koʻchirildi. 1973-yildan beri İsmet İnönüning, 1966-yilda shu binoga o'tkazilgan Jemal Gursel va 1960-1963-yillar orasida dafn etilgan 11 kishining qabrlari 1988-yilda Antikabirdan ko'chirildi.
Majmuaning asosiy qismi boʻlgan maqbara binosining Faxr zali deb nomlangan qismida Otaturkning ramziy sarkofagi mavjud ammo Otaturkning jasadi ushbu binoning pastki qavatidagi xonasiga dafn etilgan. Ansamblga kirish Arslon yo'li deb nomlangan allelning boshidan bo'lib, bu yo'l marosimlar o'tkaziladigan maydonga olib boradi. Ayvonlar bilan o'ralgan ushbu maqbara maydonning bir tomonida joylashgan bo'lsa, boshqa tomonida Aslanli yo'li yo'nalishi bo'yicha ketgan chiqish qismi mavjuddir. Binoda o'nta minora, ikkita haykaltaroshlik guruhi, Otaturk va Mustaqillik urushi muzeylari, Arslon yo'lining to'rt burchagi hamda marosimlar maydoniga chiqish burchaklari mavjud. Yodgorlik bloki deb ataladigan bu inshoatlarning barchasi Tinchlik bog'i deb nomlangan o'rmonli maydon bilan o'ralgan.Asosi temir- beton boʻlgan majmuadagi bino qismlarining yuza va pollarida har xil turdagi marmar va travertin ishlatilgan bo'lib, shu bilan birgalikda relyef, mozaika, freska va o'ymakorlik texnikasi asosida yaratilgan bezaklar ham mavjuddir. Ikkinchi Milliy Me'morchilik Harakati uslubida yaratilgan neoklassik boʻlgan binoda bugungi Turkiya tarixi davomida hukmronlik qilgan Xet, Yunon, Saljuqiy va Usmonli davlatlarining madaniyat izlari mavjud.
Anitkabirdagi barcha xizmatlar va ishlarning mas'uliyati Turk Qurolli Kuchlari Bosh shtabiga tegishli va bu hududda o'tkaziladigan har qanday faoliyatlar ma'lum bir qonun asosida tartibga solinadi. Har yili Turkiyada milliy bayramlar va 10-noyabr Otaturk vafotining yilligi munosabati bilan hukumat tomonidan Anitkabirda rasmiy xotirlash marosimlari oʻtkaziladi. Bundan tashqari, marosimlar davlat protokoliga kiritilgan ma'lum jismoniy va yuridik shaxslarning vakillari tomonidan ham tashkil etilishi mumkin. Shu bilan birga, Antikabir chet el hukumat vakillari Turkiyaga qilgan rasmiy tashriflarida ba'zan marosimlar o'tkaziladigan joy ham hisoblanadi.
Sana
tahrirMaqbara fonini va joylashuvini aniqlash
tahrir
Mustafo Kamol Otaturk 1938-yil 10-noyabrda Istanbuldagi Dolmabahche saroyida vafot etadi va marhum davlat arbobini qayerga dafn etilishi borasida matbuotlar aro turli-tuman muhokamalar boshlandi.[1] Hukumatning 13-noyabr kungi bayonotida marhum uchun atalgan maqbara qurib bitkazilguniga qadar Anqara Etnografiya muzeyida saqlanishi maqsadga muvofiq deya kelishilgan mayit[1] 19-noyabrga tashkillashtirilgan dafn marosimida Anqaraga olib borildi va oradan ikki kun o'tgach ma'lum turdagi marosimlar o'tkazilib muzeyga qoʻyildi.[1]
Maqbaraning joylashuvini aniqlash uchun tuzilgan komissiya xorijlik arxitektorlar qo‘mitasining fikrini o‘rganib hisobot tayyorladi.[1] [2][3] Hisobot 24-dekabr kuni Vazirlar Kengashi tomonidan o'rganilish uchun Respublika Xalq partiyasi deputatlar guruhiga yuborilishi toʻgʻrisidagi qaror qabul qilindi.[4][5] 1939-yilning 3-yanvar sanasida boʻlib oʻtgan parlament guruhi yigʻilishida hisobotni tekshirish vazifasi yuklangan 15 kishilik CHP Anitkabir partiya guruhi qoʻmitasi tuzildi.[1] Turli joylarda davomiy tadqiqotlar olib borgan komissiya guruhi 17-yanvardagi yigʻilishida maqbara quriladigan joyni Rasattepe deb belgiladi.[3] [1] Birinchi bosqichda, maqbara quriladigan maydonning bir qismi xususiy yerlar boʻlgani sababli, 1939-yil iyun oyida ekspropriatsiya ishlari boshlandi.[6]
Loyiha bosqichi
tahrirJumhuriyat Xalq partiyasi deputatlari va Anitkabir binosi quriladigan yerni oʻzlashtirish vazifasi yuklangan komissiya 1939-yil 6-oktabrda Anitkabir qurilish loyihasini tanlash uchun xalqaro tanlov loyihasini tashkil etishga qaror qildi.[6] Komissiyaning 1941-yil 18-fevraldagi kommyunikesi bilan 1941-yil 31-oktabrda yakunlanadigan loyiha tanlovi oʻtkazilishi eʼlon qilindi.[6] Musobaqa 1941-yil 1-martda, oʻzgartirilgan bandlar tufayli spetsifikatsiyasining qayta tashkil etilishi munosabati bilan boshlandi. Spetsifikatsiyaga ko'ra, kamida uch kishidan iborat hakamlar hay'ati birinchi o'rin uchun hukumatga uchta loyiha taklif qiladi va hukumat shu loyihalardan birini tanlaydi.[6] Tanlov hakamlar hay'ati a'zolarini 1941-yil oktyabr oyining rejalashtirilgan tugash sanasigacha aniqlash mumkin bo'lmaganligi sababli, 25 oktyabrdagi tanlov muddati kelasi yili 2-mart sanasiga uzaytirildi. [6] Raqobat davom etar ekan, Ivar Tengbom, Karoli Veychinger va Pol Bonatz; Musobaqa yakunlangach, Arif Hikmet Holtay, Muammer Chavushog'lu va Muhlis Sertel hakamlar hay'ati a'zosi etib belgilandi.[6] Tanlovga Turkiyadan 25 nafar; Germaniyadan 11; Italiyadan 9; Avstriya, Chexoslovakiya, Fransiya va Shveytsariyadan jami 49 ta loyiha yuborildi. Turli sabablarga ko'ra diskvalifikatsiya qilingan loyihalardan so'ng, 1942-yil 11-martda baholanishi kerak boʻlgan 47 ta loyiha taqdim etildi. [6] 21-mart kuni hakamlatr hay'ati oʻz ishini yakunladi va baholar qo'yilgan hisobotni Bosh vazirlikka taqdim etdi.[6] Berilgan hisobotda Yoxannes Krüger, Arnaldo Foschini va Emin Onat va Orxan Ardaning loyihalari tanlandi. [6] Ammo har uchala loyiha ham toʻgʻridan-toʻgʻri amalga oshirish uchun mos emasligi, ularni qayta koʻrib chiqish va baʼzi oʻzgartirishlar kiritish zarurligi taʼkidlandi. [6] Shuningdek, hisobotda Hamit Kemali Söylemezog'lu, Kamol Ahmet Aru va Recai Akchay, Mehmet Ali Handan va Feridun Akozan, Giovanni Muzio, Roland Rohn va Juzeppe Vakkaro va Gino Franzi tomonidan yaratilgan loyihalarni o'rganib chiqish taklifi ham oldga surildi.[6] Tayyorlangan hisobotning qisqacha mazmuni Bosh vazirlik tomonidan 23-mart kuni jamoatchilik fikrini hisobga olgan holda ommaga ochiqlandi.[6]
Prezident İsmet İnönü boshchiligida 7-may kuni yig'ilgan Vazirlar Kengashida Onat va Ardalarning loyihalari g'olib loyihalar sifatida aniqlandii. Hakamlar hay’ati tomonidan taklif etilgan qolgan ikkita loyiha ikkinchi o‘ringa loyiq deb topilgan bo‘lsa, yana beshtasi faxriy yorliq bilan taqdirlandi. Dastlab hech qaysi loyihani, jumladan, birinchilikda tanlanganlarini ham amalga oshirmaslikka qaror qilgan hukumat, 9 -iyun bayonotida, Onat va Ardaning loyihalariga ba'zi o'zgartirishlar kiritish shartni bilangina qarorini o'zgartirdi. Ushbu tadbirlar loyiha egalarining ham ishtirokini ta'minlagan holda qo'mita tomonidan amalga oshirildi. 1943-yil 5-aprelda hakamlarning ba'zi tanqidlaridan keyin Bosh vazirlik Onat va Ardaga yangi loyiha tayyorlashlari kerakligini ma'lum qildi.[6] Ikkinchi loyiha taqdim etilgach 1943-yil 18-noyabrda arxitektorlar tomonidan toʻgʻri deb topilgan tartiblardan soʻng amalga oshirilishi eʼlon qildi. Qurilish ishlarini olib borish vazifasi 20-noyabr kuni Jamoat ishlari vazirligiga berilgan edi. [6] Ushbu qarordan keyin Onat va Arda tomonidan kiritilgan o'zgartirishlar bilan yaratilgan uchinchi loyiha, 1944 yil 4 iyulda me'morlar va vazirlik o'rtasida imzolangan shartnoma bilan amalga oshirish bosqichini boshladi. [6]
Birinchi va ikkinchi qismlar
tahrir
Anitkabir qurilgunga qadar Rasattepa daraxti bo‘lmagan yaroqsiz yer edi. Poydevor qo'yilmasidan oldin, 1944-yil avgust oyida mintaqani o'rmonzorlashtirish maqsadida 80 ming liralik suv bilan ta'minlash ishlari amalga oshirildi. Anitkabir va uning atrofini landshaft rejalashtirish ishlari 1946 yilda Sadri Aran rahbarligida boshlangan. [6] [7] Aran tomonidan tayyorlangan reja asosida olib borilgan koʻkalamzorlashtirish va koʻkalamzorlashtirish ishlari doirasida oʻrmon oʻstirish, tuproqni tekislash va koʻchat oʻtqazish ishlari olib borilib, 1953-yilda ochilganidan keyin oʻrmon va koʻkalamzorlashtirish ishlari muntazam davom ettirildi. [6]
Xayri Kayadelenga tegishli boʻlgan Nurhayr kompaniyasi 1944 yil 4 sentyabrda Jamoat ishlari vazirligi tomonidan amalga oshirilgan va qurilish maydonchasidagi tuproq tekislash ishlarini va saqlovchi qurilishni o'z ichiga olgan qurilishning birinchi qismi uchun tenderda g'olib chiqdi. allen devorlari . 1944-yil 9-oktabrda oʻtkazilgan Anitkabirning poydevor qoʻyish marosimida bosh vazir, vazirlar, fuqarolik va harbiy byurokratlar ishtirok etdi. [6] 12 oktyabrda hukumat Anitkabir qurilishi uchun mablagʻ ajratishga ruxsat soʻrab qonun loyihasini tayyorladi. Bosh vazirlik tomonidan 1-noyabr kuni parlamentga taqdim etilgan qonun loyihasiga ko'ra, Jamoat ishlari vazirligiga ushbu davr uchun har yili 2.500.000 liradan oshmasligi sharti bilan 10.000.000 liragacha boʻlgan vaqtinchalik majburiyatlar olishga ruxsat berildi. 1945-1949 yillar orasida. [6] 18-noyabrda Parlament Byudjet qoʻmitasida muhokama qilingan va qabul qilingan qonun loyihasi 22-noyabrda Parlamentning Bosh Assambleyasida qabul qilingan va 1944-yil 4-dekabrdagi TR Rasmiy Gazetasida eʼlon ' keyin kuchga kirdi. [6]
Milliy pakt minorasi
tahrirManbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Boran 2011a.
- ↑ Anıt-Kabir yerini tespit hazırlığı. Ulus (8 aralık 1938), s. 1.
- ↑ 3,0 3,1 "Representing National Identity and Memory in the Mausoleum of Mustafa Kemal Atatürk" (İngilizce). Journal of the Society of Architectural Historians (Berkeley, Kaliforniya: University of California Press) 68 (2): 224-253. Haziran 2009.
- ↑ Atatürk Anıt-Kabri. Kurun. Anadolu Ajansı (25 aralık 1938), s. 2.
- ↑ Atatürk kabrı. Akşam. Anadolu Ajansı (25 aralık 1938), s. 2.
- ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 Boran 2011b.
- ↑ Wilson 2015.