Arab al-Mulk (arabcha: عرب الملك) Suriyaning shimoli-gʻarbidagi qirgʻoqboʻyi qishlogʻi. Maʼmuriy jihatdan Loziqiya muhofazasining Jabla okrugi tarkibiga kiradi, Loziqiya shahri janubida joylashgan. Shimolida Jabla shahri, shimoli-sharqida Ayn ash-Sharqiya shaharchasi, sharqida Qurfays va Duvayr Baabda qishloqlari va janubida Baniyas shahri joylashgan. Suriya markaziy statistika byurosi maʼlumotlariga koʻra, 2004-yilgi aholini roʻyxatga olishda Arab al-Mulk aholisi 3 580 kishi ekanligi qayd etilgan[1]. Qishloqning shimoliy qismida asosan badaviylardan boʻlgan sunniy musulmonlar va Beldi al-Melek nomi bilan mashhur boʻlgan janubiy qismida nusayriylar istiqomat qiladi[2].

Arab al-Mulk

عرب الملك
Qishloq
35°16′2″N 35°55′32″E / 35.26722°N 35.92556°E / 35.26722; 35.92556
Mamlakat Suriya
muhofaza Loziqiya
okrug Loziqiya
Hukumat
Rasmiy til(lar)i arab tili
Aholisi
 (2004)
3,580[1]
Vaqt mintaqasi UTC+3
Arab al-Mulk xaritada
Arab al-Mulk
Arab al-Mulk

Geografiyasi

tahrir

Arab al-Mulk Oʻrta yer dengizi sohilida, Sinn irmogʻining (Nahr as-Sinn) oʻng qirgʻogʻida, dengizga quyilganida joylashgan. Kichik yarim orolni egallaydi. Qishloqning chap qirgʻogʻidagi janubiy qismi Beldi al-Melek nomi bilan mashhur. Qishloqning shimoli-gʻarbiy tomonida uzunligi taxminan 110 metr va kengligi 60 metr boʻlgan kichik soy bor[3].

Tarixi

tahrir

Ellin davri va antik davr

tahrir

Arab al-Mulk qadimgi Finikiyaning Paltos manzilgohi sanaladi[4]. Qadimgi shahar miloddan avvalgi 6-5-asrlarda mavjud boʻlgan deb ishoniladi, bu haqda yunon yozuvchisi Keoslik Simonidning difiramblarida eslatib oʻtilgan. Simonidesning aytishicha, Yunon mifologiyasidagi podshoh Memnon Paltos yaqinida dafn etilgan. Miloddan avvalgi 1-asrda salavkiylar nazoratiga oʻtgan[5]. Shahar soʻnggi ellin davrida gullab-yashnagan[6]. 1958-yilda olib borilgan qazishmalar uzoq vaqt, miloddan avvalgi 5—1-asrlar oraligʻida qishloqning shimoliy Arab al-Mulk qismida aholi punktlari faoliyati yoʻqligini koʻrsatadi[7].

Paltos keyinchalik Suriya viloyatining bir qismi boʻlgan davrda Gay Kassiy Longinning harbiy lager boʻlib xizmat qilgan. Bu shahar miloddan avvalgi 1-asrning soʻnggi choragida yunon geografi Strabon tomonidan aradiylarning qirgʻoq boʻyidagi shahri sifatida tilga olingan va keyinchalik Suriya shaharlaridan biri sifatida tilga olingan. Milodiy 194-yilda Suriya viloyati Suriya Prima va Finikiyaga boʻlinganida, Paltos bu ikkisi oʻrtasidagi chegarani belgilab qoʻygan va Suriya Prima tarkibiga kiritilgan[5][8].

2-asrda qirgʻoq boʻylab taʼsir markazi shimolga siljiy boshlaganligi sababli, Paltos 3-4-asrlar orasida tanazzul davrini boshdan kechirgan boʻlishi mumkin[6] Rimdagi Severan maʼmuriyati davrida shaharda tangalar zarb qilingan[5]. Daniya ekspeditsiyasi tomonidan 1950-yillarning oxirida qishloqda topilgan bronza tangalar orasida Konstansiy II (336-361), Arkadiy (395-408) va Yustinian I (527-565) davrida zarb qilingan tangalar ham boʻlgan[9]. Paltos yashashda davom etgan butun soʻnggi Rim hukmronligi davrida va Vizantiya davrida (milodiy 5—6-asrlar) gullab-yashnay boshladi[6]. Unda xristianlar jamoasi boʻlgan, ehtimol bazilika cherkovi boʻlgan[6] va Vizantiya hukmronligi davrida yeparxiya (yepiskop oʻrni) boʻlib xizmat qilgan. 528-yilda Paltos Gabla va Laodikiya bilan birga Teodoriya viloyatining bir qismini tashkil qilgan, viloyat markazi Laodikiya boʻlgan[5].

Islom davri va salibchilar davri

tahrir

Musulmonlarning Suriyani bosib olishi paytida, 630-yillarda arab lashkarboshisi Uboda ibn al-Somit Paltosni zabt etdi va koʻp oʻtmay shahar „xarobaga aylandi“[10], deb yozadi bu yerga 1229-yilda tashrif buyurgan oʻrta asr suriyalik geograf Yoqut Hamaviy. Shundan soʻng aholi boshqa joylarga koʻchirildi. Umaviylar sardori Muoviya I Paltosdagi qurilish materiallaridan Jablani yaqinidagi rekonstruksiya qilish uchun foydalangan[5].

Manzilgoh faoliyati musulmonlar istilosi davridan 9—11-asrlargacha toʻxtagan. Qishloqning Beldi al-Melek qismida 11-asrga oid mustahkamlangan minora xarobalari joylashgan boʻlib, bu salibchilarning borligini koʻrsatadi[11]. Suriya tarixi boʻyicha mutaxassis Uorvik Balning soʻzlariga koʻra, salibchilar bu yerda kichik bir qal’a qurgan[4]. Bu qasr 1160-yillarda Gospitaller tomonidan sotib olingan[12]. Ular qasrni Belda yoki Bod deb atashgan[3]. Qal’a Baarin va Qorfeys qal’alari bilan birga Margatdagi Gospitaller qal’asi tarkibiga kirdi[13]. 1271-yilda Sulton Baybars boshchiligidagi mamluklar Krak de Shevalye qal’asidagi salibchilar garnizoni magʻlubiyatga uchraganidan soʻng tez orada Belda va uning hududlarini egallab oldilar[14].

Zamonaviy davr

tahrir

Zamonaviy aholi punkti badaviylar (arablar) tomonidan joylashishi va qishloq turli Usmonli sultonlarining (16-asr — 20-asr boshlari) sulton mulki tarkibiga kirishi ehtimoli tufayli ′Arab al-Mulk nomini oldi. Suriya qirgʻoqlari boʻylab katta hududga egalik qilgan[2]. Arab al-Mulk — „qirollik urugʻidan boʻlgan arablar“, Balda al-Mulk — „qirollik urugʻidagi balda“ deb tarjima qilinadi. Balda yunoncha Paltosning arabcha variantidir[7]. 19-asr oxirida Arab al-Mulkning as-Sinn irmogʻidan janubdagi qismi Paltosning keng xarobalari bilan ajralib turardi, daryoning shimolda esa katta karvonsaroy (xon) joylashgan[15] Balda al-Mulk mahallasidagi kichik oʻrta asr istehkomlari xarobalari sayohatchilar tomonidan qayd etilgan[9].

Manbalar

tahrir
  1. 1,0 1,1 General Census of Population and Housing 2004 (Archive.is saytida 2013-01-12 sanasida arxivlangan). Syria Central Bureau of Statistics (CBS). Latakia Governorate. (arabcha)
  2. 2,0 2,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 15.
  3. 3,0 3,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 14.
  4. 4,0 4,1 Ball, 2007, p. 140.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 47.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 48.
  7. 7,0 7,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 90.
  8. The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 85.
  9. 9,0 9,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 46.
  10. le Strange, 1890, p. 416.
  11. The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 49.
  12. Riley-Smith, 2012, p. 243.
  13. Riley-Smith, 2012, p. 91.
  14. Riley-Smith, 2012, p. 211.
  15. Baedeker, 1876, p. 544.

Adabiyotlar

tahrir