Arab tilining qashqadaryocha lahjasi
Arab tilining Qashqadaryo shevasi (inglizcha: Qashqadarya Arabic, Uzbeki Arabic) — arab tilining Oʻrta Osiyo turidan biri (ehtimol, aralash til boʻlishi mumkin[1]).
| Arab tilining qashqadaryocha lahjasi | |
|---|---|
| Mamlakatlar | Oʻzbekiston |
| Mintaqalar | Qashqadaryo viloyati, Navoiy viloyati, Buxoro viloyati va Samarqand viloyati |
| Soʻzlashuvchilarning umumiy soni | 700 kishi |
| Yevroosiya tillari | |
| Til oilasi |
|
| Alifbosi | Arab alifbosi |
| Til kodlari | |
| ISO 639-3 | auz |
19-asr oxirida koʻplab arab chorvadorlari Rossiya imperiyasi tasarrufiga oʻtib ketgan hozirgi Oʻzbekiston va Tojikiston hududini tark etib, Afgʻoniston shimoliga koʻchib oʻtgan. Bu arablar hozirda arab tilini bilmaydilar va dari yoki oʻzbek tillarida gaplashadilar. SSSR vujudga kelganidan soʻng Oʻzbekiston va Tojikistonning Oʻrta Osiyo arablari koʻchmanchi turmush tarzidan voz kechishga majbur boʻldilar, ular oʻzbeklar, tojiklar va turkmanlar bilan aralasha boshladilar. Hozirda Surxondaryo, Qashqadaryo va Buxoroning beshta qishlogʻida Markaziy Osiyo arab tilida soʻzlashadi. Oʻzbekistonda Markaziy Osiyo arab tilining ikki bir-biriga tushunarsiz Qashqadaryo va Buxoro shevalari mavjud.
Qashqadaryo shevasi Oʻzbekistonda keng tarqalgan arab tilining ikki turidan biridir. Qashqadaryo va Buxoro shevalari bir-biridan ajralgan holda[2] tafovut paydo boʻlib qoldi. Birinchisiga koʻproq oʻzbek tili, ikkinchisiga tojik tili taʼsir qilgan[3].
1938-yilda Qashqadaryo shevasida soʻzlashuvchilar soni 1 mingga yaqin boʻlsa, Qashqadaryodagi arablarning umumiy soni 1924-yilda 7321 kishini tashkil etgan[3]. Arab tilida soʻzlashuvchi arablarning koʻpchiligi ikki yoki uch tilda gaplashgan: oʻz ona tili va oʻzbek yoki tojik[4]. Etnolog maʼlumotnomasiga koʻra, Oʻzbekistonning Navoiy, Qashqadaryo, Buxoro va Samarqand viloyatlari, Zaravshon vodiysi, shuningdek, Kattaqoʻrgʻon shahrida (bir necha kishi) kichik qishloqlarda 700 ga yaqin Qashqadaryo shevasida soʻzlashuvchilar istiqomat qiladi.
Adabiyotlar
tahrir- Г.Г. Чиковани. Кашкадарьинский арабский диалект Центральной Азии. Тбилиси 2008. — 274 с.
- А. Ильхамов. Этнический атлас Узбекистана. — Институт «Открытое общество», 2002. — 451 с.
Manbalar
tahrir- ↑ Arabic, Uzbeki Spoken. Ethnologue.
- ↑ Труды Института востоковедения Академии наук СССР. Издательство АН СССР, 1941 — 135-bet.
- ↑ 3,0 3,1 А. Ильхамов 2002.
- ↑ C. H. M. Versteegh, Kees Versteegh. The Arabic Language. Edinburgh University Press, 2001 — 215-bet. ISBN 9780748614363.