Avstraliya Konstitutsiyasi

Avstraliya Konstitutsiyasi — Avstraliyada oliy qonun boʻlgan konstitutsiyaviy hujjatdir. U Avstraliyani konstitutsiyaviy monarxiya ostidagi federatsiya sifatida tashkil etadi va Avstraliya hukumatining uchta tarkibiy qismi — ijro etuvchi, qonun chiqaruvchi va sud hokimiyatining tuzilishi va vakolatlarini belgilaydi.

Toʻliq nomi: Avstraliya Hamdo`stligi Konstitutsiyasi
Turi	1900-yildagi Avstraliya Hamdoʻstligi Konstitutsiyasi toʻgʻrisidagi qonun toʻqqiz boʻlimida o`z shaklini topgan.
Tayyorlangan kuni	1900-yil 6-iyul
Imzolangan sanasi	1900-yil 9-iyul
Kuchga kirishi	1901-yil 1-yanvar
Imzolangan	Buyuk Britaniya monarxi tomonidan imzolangan
Tillari	ingliz tili

Avstraliya Ittifoqi inglizcha: Commonwealth of Australia
Bayroq Gerb
Madhiya: «Advance Australia Fair» «Olg‘a, chiroyli Avstraliya»
Poytaxt	Kanberra
Eng katta shahar	Sidney, Kanberra, Melburn, Brisben, Pert, Adelaida va Nyukasl
Rasmiy til(lar)	Ingliz tili
Hukumat	Konstitutsiyaviy monarxiya
• Qirol	Karl III
• General-gubernator	David Hurley
• Bosh vazir	Anthony Albanese
Mustaqillik (Buyuk Britaniyadan)
• Dominion	1901-yil 1-yanvar
• Vestminster statuti	1931-yil 11-dekabr (1939-yil 9-sentyabrda qabul qilingan)
• Avstraliya farmoni	1983-yil 3-mart
Maydon
• Butun	7,692,024 km2 (6-oʻrin)
• Suv (%)	1.79
Aholi
• 2023-yilgi roʻyxat	26,510,600 kishi (53-oʻrin)
• Zichlik	3.4/km2
YIM (XQT)	2023-yil roʻyxati
• Butun	$1.718 trillion (20-oʻrin)
• Jon boshiga	$65,366
Pul birligi	Avstraliya dollari (AUD)
Vaqt mintaqasi	UTC+8...+10.5
• Yoz (DST)	UTC+8...+11.5
Qisqartma	AU
Telefon prefiksi	+61
Internet domeni	.au

Umumiy tavsif

Konstitutsiya 1891—1898-yillar oraligʻida Avstraliyadagi oltita oʻzini oʻzi boshqaradigan Britaniya koloniyalari vakillari tomonidan oʻtkazilgan bir qator konventsiyalar orqali ishlab chiqilgan. Yakuniy loyiha 1898-yildan 1900-yilgacha boʻlgan referendumlar toʻplamida tasdiqlangan. Britaniya hukumati yakuniy loyihaning baʼzi elementlariga eʼtiroz bildirdi, biroq biroz oʻzgartirilgan shakli Avstraliya Hamdoʻstligi Konstitutsiyasi toʻgʻrisidagi 1900-yilgi Qonunning 9-boʻlimi, Buyuk Britaniya parlamentining akti sifatida qabul qilindi. Akt 1900-yil 9-iyulda qirolning roziligi bilan berilgan, 1900-yil 17-sentabrda eʼlon qilingan va 1901-yil 1-yanvarda kuchga kirgan. Konstitutsiya olti koloniyaga yangi federatsiya tarkibidagi shtat maqomini berdi.

Avstraliya konstitutsiyaviy huquqi konstitutsiyaning Oliy sud tomonidan talqin qilinishidan kelib chiqqan holda ishlab chiqilgan. Konstitutsiya matn qoidalari bilan bir qatorda, Vestminster tizimidan kelib chiqqan turli yozilmagan konstitutsiyaviy konvensiyalar va gʻoyalarni oʻz ichiga oladi, ulardan biri mas’ul hukumatdir. Garchi 1900-yilgi qonun dastlab oʻzining qonuniy vakolatini Buyuk Britaniya parlamentidan olgan boʻlsa-da, Oliy sud va baʼzi akademiklarning hozirgi tushunchasi shundan iboratki, Avstraliya hukumati endi oʻzining qonuniy vakolatini Avstraliya xalqidan oladigan boʻldi. Avstraliya uchun konstitutsiyaviy ahamiyatga ega boʻlgan boshqa hujjatlarga Vestminster statuti va 1986-yildagi Avstraliya qonuni ham kiradi.

Konstitutsiyaga faqat referendum yoʻli bilan 128-moddada belgilangan tartibda oʻzgartirishlar kiritilishi mumkin. Oʻzgartirishlar uchun „ikki karra koʻpchilik“ (umummilliy koʻpchilik, shuningdek, koʻpchilik shtatlarda saylovchilarning koʻpchiligi) ovozi talab qilinadi. Bu oʻz navbatida tuzatishlar sonining kam boʻlishiga yordam berdi. Chunki shu vaqtga qadar qirq toʻrtta referendum oʻtkazildi, lekin faqat sakkizta tuzatishlar qabul qilindi. Bulardan eng oxirgisi 1977-yildagi oʻzgartirish edi. Tuzatish boʻyicha keyingi takliflar, xususan, muqaddima kiritish, monarxiyani respublika bilan almashtirish va hukumatga mahalliy aholi ovozini qoʻshish boʻyicha munozaralar davom etmoqda.

Yaratilish tarixi

Federatsiyadan oldingi siyosiy holat

Avstraliya mustamlakalarini federatsiya qilish uchun siyosiy harakatlar 19-asr oʻrtalarida keng qamrovli boʻldi. Mustamlakalar oʻrtasidagi siyosiy hamkorlikni kuchaytirish uchun bir nechta sabablar mavjud edi, shu jumladan, mustamlakalararo taʼriflarni tartibga solish istagi bunga misol boʻla oladi. Biroq, katta koloniyalar va kichikroq koloniyalar oʻrtasida va har bir koloniya protektsionistik siyosatni qabul qilish darajasida keskinliklar ham mavjud edi. Ushbu keskinliklar va Amerika fuqarolar urushining boshlanishi 1850- va 60-yillarda federalizm uchun siyosiy vaziyatga zarar etkazdi.

1889-yilda Avstraliya federal kengashi tuzildi. Bu Tinch okeanida nemis va fransuz koloniyalarining kuchayishi va avstraliyaliklarning oʻziga xosligidan qoʻrqish tufayli paydo boʻlgan. Kengash muayyan masalalar boʻyicha qonun chiqarishi mumkin edi, lekin doimiy kotibiyatga, ijroiya organiga yoki mustaqil daromad manbaiga ega boʻlolmas edi.

Federalizmni muhokama qilish uchun bir qator konferensiyalar Yangi Janubiy Uels Bosh vaziri Genri Parkes tomonidan ilgari surildi. Birinchisi 1890-yilda Melburnda, ikkinchisi 1891-yilda Sidneyda boʻlib oʻtdi. Bu konferensiyalarda koʻpchilik mustamlaka rahbarlari qatnashgan. 1891-yilgi konferensiyaga kelib federalistik ish kuchaydi. Muhokama federal hukumatning toʻgʻri tizimi qanday boʻlishi kerakligiga qaratildi. Konstitutsiya loyihasi ser Samuel Griffit rahbarligida ishlab chiqilgan edi, ammo bu yigʻilishlar xalq tomonidan qoʻllab-quvvatlanmadi. Yana bir muammo shunda ediki, ushbu konstitutsiya loyihasi tarif siyosati kabi muhim masalalarni chetlab oʻtdi. 1891-yilgi loyiha mustamlaka parlamentlariga taqdim etilgan, ammo Yangi Janubiy Uelsda maʼqullanmagan. Bu voqeadan keyin boshqa koloniyalar fedaralizmga oʻtishni davom etishni istashmadi.

1895-yilda Avstraliya mustamlakalarining oltita bosh vazirlari umumiy ovoz berish yoʻli bilan yangi Konvensiya tuzishga kelishib oldilar. Konventsiya 1897-yildan 1898-yilgacha bir yil davomida yigʻildi. Yigʻilishlar 1891-yilgi loyiha bilan deyarli bir xil hukumat tamoyillarini oʻz ichiga olishi bilan birgamas’ul hukumat uchun qoʻshimcha qoidalarni ham oʻz ichiga olgan yangi loyihani ishlab chiqdi. 1898-yilgi Konstitutsiyaviy konvensiyaning baʼzi delegatlari Qoʻshma Shtatlar Konstitutsiyasining Huquqlar toʻgʻrisidagi Billga oʻxshash boʻlimni maʼqulladilar, ammo yangi loyihaga qarshi qaror qilindi.

Ommaviy qoʻllab-quvvatlashni taʼminlash uchun 1898-yilgi loyiha har bir koloniya saylovchilariga taqdim etildi. Bitta muvaffaqiyatsiz urinishdan soʻng, oʻzgartirilgan loyiha Gʻarbiy Avstraliyadan tashqari har bir koloniya saylovchilariga taqdim etildi. Besh mustamlaka tomonidan ratifikatsiya qilingandan soʻng, qonun loyihasi Britaniya Imperator parlamentiga qirolicha Viktoriyadan qonun loyihasini qabul qilishni soʻrab murojaat bilan taqdim etildi.

Qonun loyihasi kuchga kirgunga qadar, mustamlakachi bosh sudyalar tomonidan lobbichilikdan soʻng yakuniy oʻzgartirish kiritildi. Ushbu oʻzgarish Oliy suddan Maxfiylik kengashiga shikoyat qilish huquqini oʻrnatdi. Oʻzgartirishdan soʻng, 1900-yilda Britaniya parlamenti tomonidan „Avstraliya Hamdoʻstligi Konstitutsiyasi toʻgʻrisidagi qonun“ qabul qilindi. Keyin Gʻarbiy Avstraliya Hamdoʻstlikning „asl davlat“ boʻlishini taʼminlash uchun unga qoʻshilishga rozi boʻldi. Shu tariqa Avstraliya Hamdoʻstligi 1901-yil 1-yanvarda rasman tashkil etilgan.

Federatsiyadan keyingi oʻzgarishlar

Federatsiyada oltita Britaniya mustamlakasi yagona federativ davlatga aylandi. Garchi Robert Menziesning soʻzlariga koʻra, Hamdoʻstlik yaratilganidan keyin „Avstraliyaning haqiqiy va maʼmuriy qonunchilik mustaqilligi (hech qachon) shubha ostiga olinmagan“ deyilishiga qaramay, baʼzi Britaniya Imperator qonunlari Avstraliya qonun chiqaruvchi organlari bilan birga oʻz kuchini saqlab qoldi.

Britaniya parlamentining Avstraliyada qonuniy kuchga ega boʻlgan rasmiy vakolati Buyuk Britaniyaning 1931-yilda Vestminster statutini qabul qilishi bilan cheklangan edi. 1942-yildagi Vestminster qonuni bilan Avstraliya qonunchiligiga qabul qilingan Farzand asrab olish toʻgʻrisidagi akt Avstraliyani Vestminster statutiga retroaktiv tarzda qoʻshdi..

1986-yildagi Avstraliya qonuni (Birlashgan Qirollik) hujjatining fotosurati, Kanberra, Parlament binosida joylashgan

Avstraliya toʻgʻrisidagi qonun qabul qilingandan keyin 1986-yilgacha Avstraliya Buyuk Britaniyadan toʻliq de-yure (amalda) mustaqillikka erisha olmadi. Ushbu akt Buyuk Britaniya parlamentining Avstraliya shtatlari ustidan qonun chiqarish qobiliyatini rasman tugatdi, shuningdek, Avstraliya sudlarining Maxfiylik kengashiga barcha murojaatlarini bekor qildi.

1988-yilda Avstraliya Hamdoʻstligi Konstitutsiyasi toʻgʻrisidagi 1900-yilgi qonunning asl nusxasi Londondagi Davlat yozuvlar idorasidan Avstraliyaning ikki yuz yillikni nishonlash uchun berildi. Avstraliya hukumati nusxani saqlashga ruxsat soʻradi va Britaniya parlamenti 1990-yilgi Avstraliya Konstitutsiyasini (Ommaviy yozuvlar nusxasi) qabul qilish orqali rozi boʻldi. Nusxa Avstraliya Milliy arxiviga topshirildi. Hujjat tarixining qiziq tomoni shundaki, akt Buyuk Britaniyaning statuti sifatida oʻzining asl koʻrinishida kuchda qoladi. Avstraliyada esa referendum orqaligina konstitutsiyaga kiritilgan oʻzgartirishlar bilan kuchga kiradi (muqaddima va qoʻshimcha bandlar hech qachon kuchga kirmagan. oʻzgartirilgan). Avstraliya Oliy sudi sudyalari obiterda konstitutsiyaning qonuniy hokimiyat manbayi endi imperator parlamenti naazorati ostida yashashi mumkin emasligini, balki oʻz qonuniy vakolatlarini Avstraliya xalqidan olishi mumkinligini muhokama qilishdi.

2017-18 yillardagi Avstraliyada parlamentga kirish huquqi inqirozidan soʻng, amaldagi konstitutsiyani saqlab qolish yoki almashtirish masalasi muhokama qilindi. Sobiq Bosh vazir Bob Xok „mavjud konstitutsiyadan xalos boʻlish“ va konstitutsiyani shtatlarni oʻz ichiga olmaydigan tizim bilan almashtirish tarafdori edi.

Konstitutsiya kuni

Konstitutsiya 1900-yilda qabul qilingan sana 9-iyul Konstitutsiya kun sifatida nishonlanadi. Konstitutsiya kuni birinchi marta 2000-yil 9-iyulda Konstitutsiyaning 100 yilligi munosabati bilan Federatsiyaning 100 yilligi arafasida oʻtkazildi. Keyingi tadbirlar 2001-yildan beri keng oʻtkazilmadi. Bu kun 2007-yilda qayta tiklangan va Milliy arxiv va Immigratsiya va fuqarolik departamenti tomonidan birgalikda tashkil etildi.

Hujjat tuzilishi va matni

oʻzgartirishlar kiritilgan Konstitutsiya

Umumiy qoidalar

1900-yildagi Avstraliya Hamdoʻstligi Konstitutsiyasi toʻgʻrisidagi qonun toʻqqiz boʻlimdan iborat. 9-boʻlim bilvosita konstitutsiyani oʻz ichiga oladi. Konstitutsiyaning oʻzi „boʻlimlarga“ boʻlinganligi sababli, Qonunning 1 dan 8 gacha boʻlimlari qulayligi uchun „umumlovchi moddalar“ sifatida tanilgan.

Bu davrda „toj“ Britaniya imperiyasining hamma joyida bir xil shaxs hisoblangan. Garchi bu endi qabul qilinmasa-da, vorislik qoidalari deyarli oʻzgarishsiz qolmoqda.

Asosiy hujjat

Konstitutsiya sakkiz bobga boʻlingan boʻlib, umumiy tarzda 128 boʻlimni oʻz ichiga oladi. Birinchi uchta bobda qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlarining tegishli vakolatlari bayon etilgan. Ushbu uch bobga boʻlinish keyinchalik Oliy sud tomonidan Avstraliyada hokimiyatlar boʻlinishi doktrinasiga asos boʻlgan deb talqin qilingan.

I bob: Parlament: Hokimiyatning qonun chiqaruvchi tarmogʻini tashkil qiladi. Uning tarkibiy qismlari Suverenitet (General-gubernator tomonidan taqdim etiladi), Senat va Vakillar palatasi ekanligi koʻrsatilgan. Unda har bir organda qatnashadigan vakillar sonini koʻzda tutadi va ikkalasida ham qatnashadigan vakillar bevosita saylovchilar tomonidan saylanishi shartligi belgilangan. Vakillar palatasining har bir elektorati aholi soni boʻyicha teng taqsimlanishi kerak, senatorlar esa „asl shtatlar“, hududlar va boʻlajak shtatlar (hozirda ularning hech biri mavjud emas) oʻrtasida notekis taqsimlangan. Vakillar palatasida senatdan ikki baravar koʻp aʼzo boʻlishi talab qilinadi. I bob shuningdek, monarxning qonun chiqaruvchi hokimiyatga nisbatan rolini belgilaydi, lekin monarxning qonunchilik boʻyicha oʻz vakolatlari endi bekor qilingan deb hisoblanadi.

Bu bobda, ayniqsa, Hamdoʻstlik parlamentining vakolatlari koʻzda tutilgan. Konstitutsiya parlamentga yalpi majlis vakolatini bermaydi. 51-boʻlimda Hamdoʻstlik parlamentiga qonun chiqarishga ruxsat berilgan sanab oʻtilgan mavzular roʻyxati mavjud. Davlatlar ushbu mavzular boʻyicha qonunlar ham ishlab chiqishi mumkin, ammo qonunlar oʻrtasida nomuvofiqlik boʻlsa, Hamdoʻstlik qonuni ustunlik qiladi. 52-boʻlimda faqat Hamdoʻstlik qonunchilikka kiritishi mumkin boʻlgan mavzularning qisqacha roʻyxati keltirilgan. Bu yerda general-gubernatorning baʼzi tegishli vakolatlari berilgan, xususan, federal parlamentni chaqirish, muddatidan oldin tugatish yoki tarqatib yuborish, federal qonun loyihalariga qirol roziligini berish yoki rad etish va boshqalar

Ushbu bobda koʻrib chiqiladigan boshqa masalalar orasida ovoz berish yoki saylovda qatnashish huquqiga oid, shuningdek, parlament tartiblari va imtiyozlari bilan bogʻliq turli masalalar ham kiradi.

II bob: Ijroiya hukumati: Ushbu bob Ijro etuvchi hokimiyatni tashkil qiladi. Ijro etuvchi hokimiyatni Federal Ijroiya Kengashini tayinlaydigan va uning maslahati bilan „ish“ oladigan general-gubernator amalga oshiradi. General-gubernator vazirlarni tayinlash va lavozimidan ozod etish huquqiga ega va Avstraliya qurolli kuchlarining tantanali bosh qoʻmondoni hisoblanadi. Ushbu mustamlaka modeli haqiqatdan tubdan farq qiladi, chunki Federatsiya Buyuk Britaniyadan olingan konstitutsiyaviy konvensiyaga amal qiladi.  Konventsiyaga koʻra deyarli barcha ijro etuvchi hokimiyatni bosh vazir va vazirlar mahkamasi amalga oshiradi. .

III bob: Oliy sudni Avstraliyaning oliy sudi sifatida belgilaydi

III bob: Sud hokimiyatini faqat sud organlari tashkil qiladi. Hamdoʻstlik sud hokimiyati Avstraliya Oliy sudi deb ataladigan federal oliy sudga berilgan. Parlament federal sudlar tuzish va federal sud hokimiyatini shtatlar sudlari ixtiyoriga yuklash vakolatiga ega. 74-boʻlim (hozir bekor qilingan) Kengashda qirolichaga murojaat qilish mumkin boʻlgan holatlarni, 75-boʻlim Oliy sudning yurisdiktsiyasini nazarda tutadi va 80-boʻlim Hamdoʻstlikka qarshi ayblanuvchi jinoyatlar uchun hakamlar hay’ati tomonidan sud qilinishini kafolatlaydi.

IV bob: Moliya va savdo:Ffederatsiya ichidagi tijorat masalalari bilan bogʻliq. 81-boʻlim Hamdoʻstlikning barcha daromadlarini Konsolidatsiyalangan daromad jamgʻarmasiga belgilaydi va Hamdoʻstlikka bojxona va aktsiz soligʻi boʻyicha eksklyuziv vakolat beradi. 92-boʻlim shtatlar oʻrtasida „mutlaqo erkin“ savdo va savdoni belgilash bilan ajralib turadi. Ushbu bobning 96-boʻlimi esa Hamdoʻstlikka parlament tomonidan belgilangan shartlarda grantlar berishga ruxsat beradi. 101-boʻlim Davlatlararo komissiyani tuzadi, hozir u tugatilgan.

V bob: Shtatlar uchun shtatlar va ularning federal tizimdagi roli bilan bogʻliq qoidalar mavjud. 106-108-boʻlimlar shtatlarning vakolatlarini saqlaydi, 109-boʻlimda Hamdoʻstlik qonunchiligi har qanday nomuvofiqlik darajasida shtat qonunchiligidan ustunligini koʻrsatadi. 111-boʻlim davlat hududini Hamdoʻstlikka topshirishni nazarda tutadi, 114-boʻlim davlatlarga Hamdoʻstlik ruxsatisiz harbiy kuchlarni koʻtarishni taqiqlaydi, shuningdek, Hamdoʻstlikka shtat hukumatining mulkiga soliq solishni taqiqlaydi. 116-modda Hamdoʻstlikka milliy dinni oʻrnatishni, har qanday diniy marosimlarni oʻrnatishni yoki biron bir dinni erkin amalga oshirishni taqiqlashni yoki mansabdorlik uchun diniy imtihon qoʻyishni taqiqlaydi.

VI bob: Yangi shtatlar: Yangi shtatlarni tashkil etish yoki qabul qilishga ruxsat beradi va parlamentga hududlarda vakillik qilish imkonini beradi. Shuningdek, u davlat chegaralarini referendum yoʻli bilan oʻzgartirishdan oldin davlatning roziligini talab qilishini nazarda tutadi.

VII bob: Turli xil mavzular boʻyicha boshqa qoidalar mavjud. 125-boʻlim Melburnni mamlakatning vaqtinchalik poytaxti sifatida belgilaydi, shu bilan birga yakuniy poytaxt Yangi Janubiy Uelsda, lekin Sidneydan kamida 160 km msaofa atrofida tashkil etilishini nazarda tutadi. 1911-yilda Yangi Janubiy Uels Hamdoʻstlikka hozirgi Avstraliya poytaxti hududini berdi. Uning ichida qurilgan Kanberra 1913-yilda milliy poytaxt deb eʼlon qilingan. 126-boʻlim General-gubernatorga oʻrinbosarlarni tayinlashga ruxsat beradi.

127-boʻlimga koʻra „aborigenlar“ saylov maqsadlari uchun saylovchilar roʻyxatiga kiritilmasligi kerak edi. Bu boʻlim 1967-yilda referendum yoʻli bilan olib tashlandi.

VIII bob: Konstitutsiyaga oʻzgartirishlar kiritishni nazarda tutuvchi yagona boʻlimdan iborat bob. Unga koʻra, oʻzgartirishlar faqat milliy referendumda maʼqullanadigan referendum toʻgʻrisidagi qonun loyihasi orqali amalga oshirilishi mumkin. Ushbu boʻlimga koʻra milliy referendum „ikki karra koʻpchilik“ning haqiqiy boʻlishini talab qiladi.

Jadvallar

Konstitutsiyada, shuningdek, qasamyod va sadoqatni tasdiqlovchi matnlarni belgilovchi jadval ham mavjud. Konventsiyaga koʻra, general-gubernator va parlament aʼzolari lavozimga kirishishdan oldin qasamyod qilishlari yoki sodiqliklarini tasdiqlashlari shart.

Qasamyodda shunday deyilgan:

„Men, (ism), Avstraliya Hamdoʻstligi general-gubernatorligida qirolicha Ikkinchi Yelizaveta, uning merosxoʻrlari va vorislariga qonun boʻyicha yaxshi va chin dildan xizmat qilishimga qasamyod qilaman va Avstraliya Hamdoʻstligi qonunlari va qoidalaridan asnosida har qanday odamlar, qoʻrquv yoki iltifot, mehr yoki yomon niyatlarsiz oʻz vazivamni ado etaman. Shunday ekan, Xudoyim menga yordam ber!“

Konvensiyaga koʻra, Bosh vazir, vazirlar va parlament kotiblarining lavozimga kirishayotganda qabul qilgan qasamyodi yoki vakolatini tasdiqlash ushbu jadvalga kirmaydi. Toʻgʻrirogʻi, u oʻsha davrning bosh vaziri tomonidan belgilangan va ularga general-gubernator tomonidan roʻyxatga olingan. Bu konventsiya 1901-yildan beri amal qiladi.

Yozilmagan konvensiyalar

Konstitutsiyaviy konvensiyalar Avstraliya Konstitutsiyasining muhim qismidir. Yozilmagan boʻlishiga qaramay, ular hujjatga kiritilgan deb tushuniladi.

General-gubernatorga maslahatni bosh vazir beradi, shuningdek, konvensiyaga koʻra, bosh vazirning maslahati odatda bajarilishi kerak. Biroq, general-gubernator bosh vazir maslahatisiz yoki unga qarshi harakat qilishi yoki harakat qilishni tanlashi mumkin boʻlgan holatlar boʻlishi mumkin. Ular orasida umumiy saylovdan keyin hech bir partiya Vakillar palatasida umumiy koʻpchilikka ega boʻlmagan vaziyatni oʻz ichiga oladi, shuning uchun General-gubernator maslahat berish uchun oldingi bosh vazirsiz bosh vazirni tanlashi kerak. Bunday vakolatlar general-gubernatorning „zaxira vakolatlari“ deb nomlanadi, ammo ular nimani oʻz ichiga olishi nomaʼlum va 1975-yilda general-gubernator general-gubernatorning fikricha, bosh vazirni ishdan boʻshatgani juda munozarali boʻlib qolmoqda.

Izohlar

Avstraliya Oliy sud birinchi navbatda konstitutsiyani sharhlash uchun javobgardir. Tarixan sud tomonidan qoʻllangan huquqiy taʼlimotlarda uning jarayoni turlicha boʻlgan. Bunday doktrinalarning baʼzilari „hokimiyatlarning boʻlinishi“, „hukumatlararo immunitetlar“ va „zaxiralangan davlat vakolatlari“ ni oʻz ichiga oladi.

Hujjatda huquqlar toʻgʻrisidagi qonun loyihasi mavjud boʻlmasa-da, baʼzi huquqlar va cheklovlar aniq koʻrsatilgan. Ular orasida 80-boʻlim sudyalar tomonidan ayblanishi mumkin boʻlgan jinoyatlar boʻyicha sudlov huquqi, 51-boʻlim adolatli tovon olish huquqi va 117-boʻlim davlat yashash joyiga koʻra kamsitish huquqlari ham mavjud. Hamdoʻstlikning dinga oid qonun chiqaruvchi hokimiyatini cheklovchi 116-boʻlim bilvosita shaxslarga diniy eʼtiqod qilish va diniy eʼtiqodni boshqa tarzda amalga oshirish huquqlarini hamda mansab uchun diniy sinovlardan ozodlikni taʼminlaydi.

Oliy sud, shuningdek, hujjatning bir qator muhim huquqiy oqibatlarini oʻqib chiqdi. Ulardan biri „siyosiy muloqot erkinligi“, ikkinchisi saylovlarda ovoz berishga aralashish erkinligidir. Ikkala doktrinaga koʻra ham 7-boʻlim va 24-boʻlim talablaridan kelib chiqqan holda, Avstraliya parlamenti palatalaridagi vakillar „xalq tomonidan toʻgʻridan-toʻgʻri saylanadi“.

Hamdoʻstlikning qonun chiqaruvchi hokimiyatini cheklaydigan bu oqibatlar Oliy sud aʼzolari tomonidan „erkinliklar“ yoki „kafolatlar“ sifatida tavsiflangan va sud ularni „koʻzda tutilgan huquqlar“ yoki „koʻzda tutilgan konstitutsiyaviy huquqlar“ deb taʼriflashdan ehtiyot boʻlgan. Baʼzi olimlarning taʼkidlashicha, Oliy sudning „huquq“ va „erkinlik“ oʻrtasidagi farqi notoʻgʻri va maʼnodan koʻra koʻproq, lekin u hali ham sud tomonidan qoʻllanadi.

Amaldagi monarx qirolicha Yelizaveta II boʻlsa-da, uning Avstraliya malikasi sifatidagi salohiyati boshqa xalqlar uchun monarx sifatidagi imkoniyatlaridan alohidadir.

Konstitutsiyaga kiritilgan oʻzgartirishlar

Tarixiy referendumlar va tuzatishlar

Konstitutsiyaga oʻzgartirish kiritish uchun referendum oʻtkazilishi kerak, unda tuzatishlar toʻgʻrisidagi akt kamida toʻrtta shtatda koʻpchilik, shuningdek, umummilliy koʻpchilik tomonidan maʼqullanadi.

• 1906-yil — Senat saylovlari — 13-bandga senatorlarning vakolat muddati va muddatlarini biroz oʻzgartirish uchun oʻzgartirish kiritildi.
• 1910-yil — Davlat qarzlari — 105-boʻlimga oʻzgartirish kiritildi va Hamdoʻstlikning oldindan mavjud boʻlgan davlat qarzlarini, istalgan vaqtda davlat tomonidan olinadigan qarzlarni olish huquqini kengaytirish uchun.
• 1928-yil — Davlat qarzlari — 1927-yilda Hamdoʻstlik va shtat hukumatlari oʻrtasida erishilgan moliyaviy kelishuvning konstitutsiyaviy haqiqiyligini taʼminlash uchun 105A boʻlimi kiritilgan.
• 1946-yil — Ijtimoiy xizmatlar — Hamdoʻstlikning bir qator ijtimoiy xizmatlar boʻyicha vakolatlarini kengaytirish uchun 51-boʻlim (xxiiiA) kiritilgan.
• 1967-yil — aborigen avstraliyaliklar — shtatlardagi mahalliy avstraliyaliklarga Hamdoʻstlik vakolatlarini kengaytirish uchun oʻzgartirilgan 51-boʻlim; Konstitutsiyaviy maqsadlarda barcha mahalliy avstraliyaliklarni aholi soniga kiritishga toʻsqinlik qiluvchi 127-boʻlim bekor qilindi.
• 1977-yil — uchta oʻzgartirish: Birinchi navbatda Senatdagi boʻsh oʻrinlarni bitta siyosiy partiya aʼzosi egallashini taʼminlash; Ikkinchidan, Avstraliya hududlari aholisiga referendumda ovoz berishga ruxsat berish; Uchinchidan, federal sudlarda sudyalar uchun pensiya yoshi 70 yoshni belgilash.

Mavjud asosiy tuzatish takliflari

Avstraliya konstitutsiyasiga oʻzgartirishlar boʻyicha koʻplab munozaralar davom etmoqda. Bularga muqaddima kiritish boʻyicha bahslar, Avstraliya Respublikasi boʻyicha takliflar va hujjatga rasmiy tan olinishi va mahalliy „ovoz“ qoʻshilishi kiradi.

Muqaddimani kiritish

Avstraliya konstitutsiyasining oʻzida muqaddima mavjud emas, ammo Buyuk Britaniya parlamentida qabul qilingan hujjatning muqaddimasida kuchga kiradigan formula mavjud.

Muqaddimani kiritish boʻyicha takliflar munozarali boʻldi, bir dalil muqaddimani kiritish Oliy sudning hujjatdagi boshqa qoidalarni talqin qilishiga taʼsir qilishi mumkin.

1999-yilda oʻsha paytdagi Bosh vazir Jon Xovard tomonidan taklif qilingan muqaddima respublika boʻlish taklifi bilan bir vaqtda referendumda magʻlub boʻldi.

Respublika takliflari

Avstraliyaning respublika boʻlishi yoki boʻlmasligi haqidagi munozaralar Federatsiya tuzilgandan beri mavjud.

1999-yil noyabr oyida qirolicha va general-gubernatorni konstitutsiyadan chiqarib tashlash va uning oʻrniga prezidentni tayinlash toʻgʻrisida referendum boʻlishi belgilandi, lekin Referendum oʻtkazilmadi.

Mahalliy aholining tan olinishi va ovozi

1910-yildan beri mahalliy avstraliyaliklarni tan olish uchun konstitutsiyaviy islohot oʻtkazishga chaqiriqlar boʻlib kelmoqda. 1967-yilda konstitutsiyaga oʻzgartirishlar kiritildi va Hamdoʻstlikka barcha mahalliy avstraliyaliklar uchun qonun chiqarish huquqini beruvchi Hamdoʻstlikning shtatlarda qonun chiqarishiga toʻsqinlik qiladigan cheklovni olib tashladi. Shu bilan birga, konstitutsiyaviy maqsadlar uchun barcha mahalliy avstraliyaliklarni aholi soniga kiritish boʻyicha cheklov olib tashlandi, bu 1967-yilda faqat 24-boʻlimda belgilangan edi. Ushbu islohotlardan keyin boshqa takliflar (kafolatlangan parlament vakillari, konstitutsiya tomonidan tan olingan ovoz va konstitutsiyaning muqaddimasida mahalliy avstraliyaliklarning kiritilishi; Avstraliya konstitutsiyasini tubjoy avstraliyaliklarni tan olish uchun isloh qilish boʻyicha taklif qilingan boshqa takliflar) paydo boʻldi.

Yana qarang

• Konstitutsiya (aborigen xalqlarini tan olish) oʻzgartirish toʻgʻrisidagi qonun 2013-yil (Janubiy Avstraliya)
• Konstitutsiyaviy iqtisodiyot
• Konstitutsiyaviylik
• Avstraliyadagi mahalliy aholi shartnomalari
• Jarayon modeli (Avstraliya)
• Gʻarbiy Avstraliyadagi separatizm
• Shtat konstitutsiyasi (Avstraliya) 

Manbalar

Manbalar

Birlamchi manbalar 

• „Australia Act 1986 (Cth)“ (inglizcha). Federal Register of Legislation. Qaraldi: 9-avgust 2019-yil.
• „Australia Act 1986 (UK)“ (inglizcha). legislation.gov.uk. Qaraldi: 9-avgust 2019-yil.
• „Australia (Request and Consent) Act 1985 (Cth)“ (inglizcha). Federal Register of Legislation. Qaraldi: 14-yanvar 2020-yil.
• „Australia Acts (Request) Act 1985 (NSW)“ (inglizcha). legislation.nsw.gov.au. Qaraldi: 14-yanvar 2020-yil.
• „Australia Acts (Request) Act 1985 (Qld)“ (inglizcha). legislation.qld.gov.au. Qaraldi: 14-yanvar 2020-yil.
• „Australia Acts (Request) Act 1985 (SA)“ (inglizcha). legislation.sa.gov.au. Qaraldi: 14-yanvar 2020-yil.
• „Australia Acts (Request) Act 1985 (Tas)“ (inglizcha). legislation.tas.gov.au. Qaraldi: 14-yanvar 2020-yil.
• „Australia Acts (Request) Act 1985 (Vic)“ (inglizcha). legislation.vic.gov.au. Qaraldi: 14-yanvar 2020-yil.
• „Australia Acts (Request) Act 1985 (WA)“ (inglizcha). legislation.wa.gov.au. Qaraldi: 14-yanvar 2020-yil.
• „Statute of Westminster Adoption Act 1942“ (inglizcha). Federal Register of Legislation. Qaraldi: 19-yanvar 2020-yil.
• „Statute of Westminster 1931 (Imp)“ (inglizcha). legislation.gov.uk. Qaraldi: 21-yanvar 2020-yil.
• „Commonwealth of Australia Constitution Act (The Constitution) (Cth)“ (inglizcha). Federal Register of Legislation. Qaraldi: 21-yanvar 2020-yil.
• „Commonwealth of Australia Constitution Act 1900 (Imp)“ (inglizcha). legislation.gov.uk. Qaraldi: 21-yanvar 2020-yil.
• „The Constitution together with Proclamation Declaring the Establishment of the Commonwealth, Letters Patent Relating to the Office of Governor‑General, Statute of Westminster Adoption Act 1942, Australia Act 1986 with Overview, Notes and Index (Cth)“ (inglizcha). Federal Register of Legislation. Qaraldi: 21-yanvar 2020-yil.

Ikkilamchi manbalar

• Arcioni, Elisa (2012). „Excluding Indigenous Australians from 'The People': A Reconsideration of Sections 25 and 127 of the Constitution“. Federal Law Review. 40-jild, № 3. Canberra, ACT: Australian National University. 287–315-bet. doi:10.22145/flr.40.3.1. ISSN 1444-6928. S2CID 210774854. Qaraldi: 3-avgust 2020-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
• Winterton's Australian Federal Constitutional Law, 4th, Pyrmont, NSW: Thomson Reuters, 2017. ISBN 978-0-45523-972-9. 
• Lindell, G. J. (1986). „Why is Australia's Constitution Binding? - The Reason in 1900 and Now, and the Effect of Independence“. Federal Law Review. 16-jild. 29–49-bet. doi:10.1177/0067205X8601600102. S2CID 159157171. Qaraldi: 21-yanvar 2020-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
• Parkinson, Patrick. Tradition and Change in Australian Law, 5th, Sydney, NSW: Thomson Reuters, 2012. ISBN 978-0-45523-079-5. 
• ; Garran, RobertThe Annotated Constitution of the Australian Commonwealth. Sydney, NSW: Angus & Robertson, 1901. ISBN 0-9596568-0-4. 
• Sawer, Geoffrey (1966). „The Australian Constitution and the Australian Aborigines“ (PDF). Federal Law Review. 2-jild, № 1. Canberra, ACT: Australian National University. 17–36-bet. doi:10.1177/0067205X6600200102. ISSN 1444-6928. S2CID 159414135. Qaraldi: 3-avgust 2020-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
• Williams, George; Brennan, Sean; Lynch, Andrew. Blackshield and Williams Australian Constitutional Law and Theory, 7th, Annandale, NSW: Federation Press, 2018. ISBN 978-1-76002-151-1. 

Qoʻshimcha oʻqish uchun

• Harris, Bede. A New Constitution for Australia. Routledge, 2013 — 174-bet. ISBN 978-1135315931. 
• The Oxford Handbook of the Australian Constitution Saunders: . Oxford: Oxford U.P., 2018. ISBN 9780198738435. 

Havolalar

• Avstraliya Konstitutsiyasining toʻliq matni, Federal qonunchilik reestridan barcha oʻzgartirishlar bilan
•  (525 KB) Federal qonun hujjatlari reestridan — 2003-yil 1-iyunda kuchga kirgan Konstitutsiya, Hamdoʻstlikning tashkil etilishi toʻgʻrisidagi eʼlon, General-gubernator idorasiga tegishli patent xatlari, 1942-yildagi Vestminster asrab olish toʻgʻrisidagi qonun, 1986-yil Avstraliya qonuni..
• Text of the Constitution of Australia Avstraliya Hamdoʻstligi Konstitutsiyasi akti 1900 (Buyuk Britaniya) Britaniya qonuni sifatida; Konstitutsiyaga kiritilgan oʻzgartirishlarni oʻz ichiga olmaydi.
• Avstraliya Hamdoʻstligi Konstitutsiyasi toʻgʻrisidagi qonun, 1900-yil. Demokratiyani hujjatlashtirishda Avstraliya konstitutsiyasining kelib chiqishi, rivojlanishi, tuzilishi va evolyutsiyasi haqida maʼlumot.
• Konstitutsiyaning toʻliq matnli (HTML) fayli. Avstraliya parlamenti veb-saytidan.
• Qirollik roziligi komissiyasi Konstitutsiyani qabul qilgan qirolicha Viktoriya tomonidan imzolangan; ushbu veb-sahifalarga qarang: Avstraliya Milliy arxivi va Demokratiyani hujjatlashtirish.
• Avstraliya Konstitutsiyasining birinchi oʻqishi — Jon Kilkullenning yonma-yon sharhlari, Makquari universiteti, 2004-yil
• Konstitutsiyaviy komissiyaning yakuniy hisoboti Xulosa: 1988-yil
• 1890-yillardagi Avstraliya federal konventsiyalarining yozuvlar