Begʻazi majmuasi

Begʻazi majmuasi bronza davrining soʻngi qabila boshliqlari va diniy arboblari dafn etilgan joyi. Qaragʻanda viloyati, Aqtgʻay tumani, Aqtogʻay qishlogʻining janubi-sharqda 40 km yerda, Begʻazi qabristonining shimoli-sharqiy chekkasida joylashgan. 1947 va 1952-yili Markaziy Qozogʻiston arxeologik ekspeditsiyasi (rahbar A.Margʻulon) oʻrgangan. 6 oʻralgan qabrlar joylashgan. Barcha qazilgan tuzilmalar bir-biriga oʻxshash. Faqat oʻlchamlari boshqacha. Tashqi oʻlchami 4x4 m dan 9, 6x9, 6 m gacha, shakli kvadrat, yashash xonasining oʻlchami 2, 2x2, 2 m, 6X6 m gacha. Ikki tomoni yirik qoplamali toshlar bilan qoplangan, devorlarining qalinligi 1,8-3,6 m, balandligi 0,4-1,1 m. Hammasining sharqiy tomondan uzunligi 1,8 — 9 m, eni 0,75 — 4 m boʻlgan yoʻlak qurilgan.

Majmuaning ichida hajmining kattaligi bilan koʻzga tushadiga 1 va 2 qabr. Tashqi panjarani tashkil etuvchi qoplama toshlarining balandligi 2,5 m. Qabrlar paytida talon-toroj qilinganlikdan dafn etish anʼanasini aniqlash mumkin emas. Qabrlar bir necha qismga boʻlingan. Bir tomoni murdaga bagʻishlansa, ikkinchi tomoni turli xil narsalar va ovqatlar uchun joy bolgan. 1-qabrda bu joy loydan yasalgan, uzunligi boʻyiga qarab uch sim tayanch bor, sakiga oʻxshaydi. Uning ustiga nayzaning bronza uchi, tosh ketmon, tosh bolgʻa, toʻrt koʻz bilan bugʻu, arqar, togʻ echki suyaklari joylashtirilgan. Bu yerda krematsiya maydoni ham mavjud. Uning uzunligi 2,8 m, kengligi 1,2 m. Boshqa qabrlarda kul va suyak qoldiqlari topilgan. Begazi majmuasi quduqlarining shakli ham, naqshlari ham Andronov madaniyati quduqlaridan farq qiladi. Ularning aksariyati jar shakliga ega, devorlari yupqa, tashqi tomoni ehtiyotkorlik bilan tekislangan, naqshlari ham har xil.

Begʻazi majmualaridan bronza soch turmagi, igna, munchoqlar, tosh tigʻ, oʻyilgan va bezagi yoʻq suyak naychalari, oʻqning uch bronza uchi topilgan. Bu buyumlar, ayniqsa, oʻqning ikki qanoti, uch qanotli uchlari Begʻazi majmuasining milloddan avvalgi 9—8-asrlarda qurilganligini koʻrsatadi. Bu davrda shunday yirik majmualar (Doʻndiboy, Bugʻli, Oqsuv-Ayuli, Sangru) qurilishi qurilish ishlari yuksak darajada tashkil etilganidan, unga biriktirilgan kishilarning oʻsha jamiyatda alohida oʻrni borligidan dalolat beradi.

Adabiyotlar:

Margʻulon A., Basenov T., Mendiqulov M., Qozogʻiston arxitekturasi, A., 1959; Margʻulon A. H., Begazi-Dandibayevskaya kuliura Markaziy Qozogʻistonning, A.-A., 1979