Behshahr

Behshahr (forscha: بِهْشَهْر) Eronning Mozandaron ustoni Behshahr shahristoni Markaziy tumanidagidagi shahar. Ham uston, ham shahriston, ham tuman markazi vazifasini bajaradi. U Elburs togʻlari etagida, Soridan taxminan 40 kilometr (25 mi) sharqda va Goʻrgandan 80 kilometr (50 mi) gʻarbda joylashgan.

Behshahr بهشهر
Shahar
36°41′28″N 53°33′14″E
Mamlakat	Eron
uston	Mozandaron
shahriston	Behshahr
baxsh	Markaziy tuman
Hukumat
• Hokim	Yosir Ahmadiy
Asos solingan	1906
Avvalgi nomlari	Ashraf yoki Ashraf ul-Balod
Rasmiy til(lar)i	fors tili
Aholisi  (2016)	94 702
Vaqt mintaqasi	UTC+3:30
Behshahr

2006-yilgi Milliy aholini roʻyxatga olish vaqtida shahar aholisi 22 034 xonadonda yashovchi 83 537 kishini tashkil qilgan. 2011-yilgi aholini roʻyxatga olishda 26 406 ta xonadondan iborat 89 251 kishi bor edi. 2016-yilgi aholini roʻyxatga olish vaqtida 31 022 ta xonadonga boʻlingan 94 702 kishi istiqomat qilgan.

Tarixi

Milodiy 17-asrda Ashrafda tugʻilgan onasiga boʻlgan sadoqati tufayli Safaviylar shohi Abbos I Ashrafda saroylar va bogʻlar qurdirgan. Saroy Devonxona koʻshki (fa:عمارت دیوانخانه) deb nomlangan va unga Pietro Della Valle tashrif buyurgan. U sayohatnomasida shunday yozgan edi:

Bogʻi shoh yoki Devonxona deb ataladigan bu bogʻ tekislikning oxirida va daraxtlarga toʻla tepaliklar etagida va saroy orqasida joylashgan maydonni oʻz ichiga oladi. Aynan shu tepaliklarning tepasida podshoh bogʻ saroylari hisoblangan koʻplab uylar qurishni buyurgan. Devonxona bogʻning oʻrtasida joylashgan boʻlib, uning uzunligi kengligidan uch marta kattadir. Ushbu binoning old tomoni butunlay ochiq, lekin orqa va yon tomonlarida koʻplab derazalar bilan qoplangan devor mavjud. Binoning qavati zamin sathidan ikki qadam balandlikda joylashgan boʻlib, binoning ochiq qismi shimolga, yaʼni orqaga kirish eshigiga qaragan. Binoning roʻparasida asfaltlangan uzun koʻcha boʻlib, uning oʻrtasidan soy oʻtgan, Devonxona roʻparasida qurilgan koʻlmakdan suv shu soy tomon tinmay oqib keladi.

Safaviylar davrida Bagʻi shohning chekkasida Bogʻtepa, Chashma bogʻi, Shamol bogʻi, Sohib az-Zamon bogʻi, Haramsara bogʻi va Xolut bogʻi kabi yana bir qancha qasr va bogʻlar qurilgan, ulardan faqat Chashma bogʻi va Bogʻtepaning bir qismi saqlanib qolgan.

1832-yilda Devid Bryuster The Edinburgh Encyclopædiada „Ashraff Shoh Abbosning sevimli qarorgohi sifatida hisoblanadi va Kaspiyning janubiy tomonidagi yagona yaxshi portga ega“, deb yozgan.

Shoh Abbos I kelishidan oldin Ashraf boshqalardan hech qanday farq qilmaydigan qishloq edi. Bu joy 1613-yilda uni shohona qarorgohiga aylantirgan Abbos I ning eʼtiboriga tushdi va u saroy va bogʻlar qurishni topshirdi. Shaharning gullab-yashnashi oʻsha vaqtdan 18-asr oʻrtalarigacha boʻlgan. Ser Tomas Gerbert 1628-yilda saroyga tashrif buyurgan paytda, shaharda oʻsha paytda kamida 300 ta jamoat hammomi mavjud boʻlgan 2000 ga yaqin oila yashagan. Biroq, shahar ichki tartibsizliklarga ham, tashqi tahdidlarga ham maydon boʻlgan (u turkmanlar tomonidan bir necha bor talon-taroj qilingan), shuning uchun u 1727-yilda Usmonli-Fors urushi (1722-1727) yakunida tinchlik oʻrnatilgan paytda ham muhim shahar boʻlib qolayotganiga qaramay, shaharni aholi tark etgan. Jonas Hanway 1744-yilda shahar vayronaga aylangan paytda tashrif buyurgan va 1812-yilga kelib ser William Ouseley u yerga tashrif buyurganida saroy vayronaga aylangan edi. 1860-yilga kelib Ashraf sakkizdan oʻn minggacha aholisi boʻlgan 845 uydan iborat katta qishloq edi.

Chihil sutun saroyi (Shoh saroyi). Jules Laurens chizgan surat

20- va 21-asrlarda

Chit zavodi

1938-yilda Mozandaron toʻqimachilik sanoati tarkibida Behshahrning Chitsozi firmasi tashkil topdi. Eron inqilobidan keyin u milliy sanoat tashkilotiga, 1994-yilda esa xususiy sektorga oʻtkazildi. Muhammad Xotamiy prezidentligi davrida Mehnat vaziri oʻrinbosarining soʻzlariga koʻra, zavod 1998-yildan beri inqirozda boʻlgan va shu yildan boshlab ishchilarning maoshlari bir necha oy davomida berilmay kelgan. Nosogʻlom boshqaruv tufayli bu boʻlinmaning muammolari xususiy sektorga oʻtkazilgandan keyingi yillarda ham hal etilmagan. Mashinalarning eskirganligi ham ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatining pasayishiga va xaridorlarning kamayishiga sabab boʻlgan muammo edi. Zavod 2000-yil oktyabr oyida va yana 2001-yil 24-oktyabrda ishchilarning qarzni toʻlash uchun noroziliklari ortidan yopildi.

2006-yil 15-aprelda aksiyadorlardan biri zavodning bankrotligini eʼlon qildi, bu esa ishchilarning noroziligiga sabab boʻldi. Oʻsha yilning 7-dekabrida Behshahr Adliya boshqarmasi boshligʻi sud bankrotlik toʻgʻrisidagi dastlabki hukmni chiqarganini aytdi.

Bir ishchi shunday deydi: „Davlat va xususiy sektorning qarzlari bahonasida bankrot boʻlishi va xususiy sektorga notoʻgʻri topshirilishi bilan ikki mingdan ortiq xonadon ishsiz qoldi“. Muvaffaqiyatsiz xususiylashtirish va topshirish rejasi amalga oshirilgach, Chitsozi zavodining yerlari kim oshdi savdosiga qoʻyildi va zavodning yerlari va mulklari hamda chiqindilari kreditorlar, ijtimoiy sugʻurta, soliqlar va boshqa davlat hamda xususiy kreditorlar oʻrtasida boʻlindi. Zavod bankrot boʻlgan paytdagi Mozandaron hokimining siyosiy va xavfsizlik masalalari boʻyicha oʻrinbosari zavodning bankrot boʻlishi uston va viloyat iqtisodiyotiga tuzatib boʻlmaydigan zarar yetkazganini va bu zararni tez orada toʻlab boʻlmasligini aytdi.

Suv toshqinlari

2012-yil oktabr oyida Behshahrda kuchli yomgʻir yogʻishi natijasida shaharda suv toshqinlari sodir boʻldi. Bir soat ichida 132 mm (5.2 in) yomgʻir yogʻdi. Suv toshqini oqibatida bir qancha uy va maktablar vayron boʻldi, bu esa maktablarning yopilishiga olib keldi. Oziq-ovqat talashib 6 kishi halok boʻldi. Qizil yarim oy jamiyatining Qutqaruv tashkilotida suv toshqinidan soʻng inqirozga qarshi xodimlar tuzildi.

Tavsifi

Behshahr nomi tom maʼnoda „goʻzal shahar“ degan maʼnoni anglatadi. U Abbos Buyukning uyi Behshahr, Chashma imorat saroyi, Bogʻi shoh bogʻlari va oʻzining yashilligi hamda goʻzalligi bilan mashhur boʻlgan Abbosobod Chitsozi toʻquv fabrikasi kabi koʻplab tarixiy joylarni oʻz ichiga oladi. Oʻrmon orqali togʻga olib boradigan yoʻl bor. Sayyohlik uchun moʻljallangan Abbosobodda oʻrmon koʻlni oʻrab oladi, oʻrtada yarim vayron qilingan qal’a joylashgan. Qal’a bir vaqtlar Shoh Abbosga tegishli boʻlgan.

Behshahrda aktyorlardan tortib siyosiy arboblargacha koʻplab mashhur Eron arboblari yashaydi. Behshahrlik taniqli siyosiy arboblardan biri bir vaqtlar prezidentlikka nomzod boʻlgan Ahmad Tavakkuliydir. Har yili Eron koʻngilochar sanoatining mashhur vakillari Behshahrda mashhurlarni taqdirlash marosimida toʻplanadi. Yaqinda bunday aʼzolar orasida Parviz Parastui ham bor edi.

Behshahr shahri sanoat shahri boʻlib, u yerda toxme, oʻsimlik yogʻi va „Rika“ nomi bilan mashhur idish-tovoq sovuni ishlab chiqariladi. Rika – oʻgʻil bola maʼnosini anglatuvchi mahalliy atama. Behshahrda 1951-yildan beri Erondagi eng yirik oʻsimlik yogʻi ishlab chiqaruvchisi boʻlgan Behshahr Industrial Company joylashgan. Yaqinda Behshahr chekkasida olib borilgan qazish ishlari natijasida mingga yaqin bolalar va oʻrta yoshli erkaklar jasadi boʻlgan qadimiy shaharcha topildi. Jasadlar zamonaviy tipik balandliklardan yuqori balandliklarga ega edi. Hududdan tilla va idishlar topilgan.

Sayyohlik joylari

• Bogʻi shoh (forscha: باغ شاه), Millat bogʻi nomi bilan ham tanilgan, hijriy 1021 (milodiy 1612)-yilda Buyuk Abbos hukmronligi davrida tashkil etilgan bogʻ. U shahar markazida joylashgan boʻlib, bu bogʻda Behshahr shahar hokimligi joylashgan.
• Huto va Qamarband gʻorlari – shahar gʻarbida va Shahidobod qishlogʻidan sharqda joylashgan boʻlib, neandertal odamlarining yashash joylari boʻlgan. 1951-yilda Karleton S. Kun tomonidan qazish va izlanish ishlari olib borilgan. Gʻorlar u yerda topilgan inson skeletlari bilan ajralib turadi, ular miloddan avvalgi taxminan 9000-yilga tegishli. Boshqa topilmalar orasida Mozandaron hududidagi muzlik davridan boshlab insoniyat rivojlanishi haqida qimmatli maʼlumotlar beradigan chaqmoq toshlari, morj va kiyik suyaklari mavjud.
• Chashma imorat (forscha: چشمه عمارت) – „Imorat favvorasi“ degan maʼnoni anglatadi. Bunday nomlanishga sabab binoning birinchi qavatida yerdan qaynab turgan buloqdir. Bino atrofida toʻrtta suv havzasi boʻlib, suv binoning markaziy hovuzidan toʻrtta koʻlmakkacha ikki tomondan ikkitadan oqib oʻtadi. Bu inshoot ham Safaviylar davrida qurilgan va faoliyat boshlagan va 1973-yilda milliy yodgorliklar roʻyxatiga kiritilgan.

Binoda suv taʼminoti tizimi mavjud boʻlib, u suvni buloqdan nasossiz olib chiqadi va suvni daryoga quyadi. Chinni qatlam sanʼati va texnikasini Safaviylar davrining boshqa binolari kabi bu binoda ham koʻrish mumkin va Chihil sutun yoki Oliqopu saroyi kabi Safaviylar qasrlarida koʻp uchraydi. Biroq mintaqa iqlimi, yillar davomidagi vayronagarchilik va eʼtiborsizlik sanʼatni qayta tiklash va namoyish etishga imkon bermadi.

Abbosobod bogʻi

Abbosobod bogʻi

Behshahrning janubi-sharqida Jungli oʻrtasida va Elburs togʻ tizmasi yonbagʻrida joylashgan Abbosobod majmuasi Eronning eng koʻzga koʻringan choʻl boʻlmagan bogʻi boʻlib, unda koʻl, saroy, minoralar, shuningdek, hammom va koʻlning oʻrtasida gʻishtdan qurilgan saroy mavjud. Majmua Shoh Abbos I buyrugʻi bilan shohona kurortdan foydalangan holda qurilgan. Vaqt oʻtishi va Safaviylar sulolasi qulashi bilan bogʻ unutilib, zich oʻrmonlar qoʻyniga koʻmildi, toki yillar davomida arxeologlar tomonidan olib borilgan tinimsiz qazishmalar natijasida bu joyning bir qismi va undan topilgan ashyolar olingunga qadar esdan chiqarildi.

Toʻgʻon koʻli 10 gektardan ortiq maydonni egallagan, markazida gʻishtdan qurilgan uy toʻgʻon toʻldirilganda suv ostiga tushadi va faqat uning yuqori yuzasi orol kabi suvdan tashqarida boʻladi. Bino va uning atrofida gʻishtli zinapoyalarning yoʻqligi zikr etilgan bino avvalambor toʻgʻonni mustahkamlash maqsadida qurilgan, soʻngra toʻgʻon drenaji tufayli undan dam olish maqsadida foydalanilgan, degan taxminni keltirib chiqardi.

Bogʻning noyob tabiiy va meʼmoriy xususiyatlari va koʻplab infratuzilmalarning bir majmuada joylashishi ushbu bogʻni sakkizta boshqa Eron bogʻlari bilan birga 2011-yilda YuNESKOning Jahon merosi roʻyxatiga Eron bogʻlari toʻplami sifatida joylashtirdi va Abbosobod Mozandaronning jahon miqyosida roʻyxatga olingan birinchi diqqatga sazovor joyi boʻldi.

Sayyohlik joylari

• Abbosobod tarixiy majmuasi
• Miyonqal’a yarim oroli
• Miyonqal’a xalqaro lagunasi
• Tarixiy Sefidchoh qabristoni
• Millat bogʻi
• Gavhartepa
• Behshahr shahidlari muzeyi
• Safiyaobod saroyi
• Palangan qal’asi
• Kusan otashgohi
• Asiab Sar qal’asi
• Sang No sharsharasi
• Siami uyi
• Millat parki (Chihil sutun Ashraf)
• Sikapol koʻprigi
• Amir Sayid Kamoliddin maqbarasi

Taniqli kishilari

• Mulla Muhammad Ashrafiy – Marja va diniy olim
• Xayriniso Begim – Shoh Abbos I ning onasi, Muhammad Xudobandaning rafiqasi
• Sardor Rafie Yanehsari – Harbiy
• Ali Yachkaschi – ekologiya fanlari boʻyicha olim
• Ahmad Tavakkuliy – siyosatchi
• Ali Asqar Bazriy – polvon
• Musa Nabipur – basketbolchi
• Ali Rahnamo – futzalchi
• Behnam Ehsonpur – kurashchi
• Mehrdod Tahmasbiy – futbolchi
• Muhammad Ami-Tehroniy – olimpiyachi ogʻir atlet
• Anahita Himmatiy – aktrisa
• Sayid Abdulkarim Hoshimiy Najod – dissident ruhoniy

Galereya

• 
  Sang No sharsharasi
• 
  Siami uyi
• 
  Abbosobod tarixiy majmuasi
• 
  Ispechal tarixiy qabristoni
• 
  Chashma imorat
• 
  Abbosobod bogʻi
• 
  Abbosobod bogʻi
• 
  Abbosobod bogʻi

Adabiyotlar

• Arnold, Thomas W. (2004) [Oxford 1928], Painting in Islam: A Study of the Place of Pictorial Art in Muslim Culture, Gorgias Press LLC, 87-bet
• Brewster, David, muh. (1832), „Persia: Mazenderan“, The Edinburgh Encyclopædia, 15-jild, J. and E. Parker, 461-bet
• Fisher, William Bayne; Jackson, Peter; Lockhart, Lawrence, muh. (1986), The Cambridge History of Iran, 6-jild (illustrated, reprint, reissue, 7 Volume Set in 8 Pieces-nashr), The Cambridge History of Iran, 396-bet, ISBN 9780521246996
• Houtsma, M. Th, muh. (1987), „Ashraf“, E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam 1913-1936, 9-jild, Brill, 484–485-bet, ISBN 9789004082656

Havolalar

behcity, news and photos from behshahr city and county