Benzilpenitsillin

Benzilpenitsillin (penitsillin G (PCN G) yoki oddiygina penitsillin (PCN)) — 6-aminopenitsillan kislotasining N-fenilasetamidi. Penitsilla zamburugʻidan olingan antibiotik (lotincha: Penicillium : lotincha: Penicillium chrysogenum, lotincha: Penicillium notatum va boshqalar). Hayot jarayonida bu zamburugʻlar penitsillinning turli shakllarini sintez qiladi: farmakologik jihatdan eng faol benzilpenitsillin va penitsillinning boshqa turlaridan biri, ular birinchisidan benzil guruhi oʻrniga boshqa radikallarni oʻz ichiga olganligi bilan farq qiladi. Shunday qilib, molekulyar tuzilishga koʻra, penitsillin turli tuzlar (natriy, kaliy, novokain va boshqalar) olinadigan kislotadir^[1]. Penitsillin antibiotiklari oilasiga benzilpenitsillin (penitsillin G), fenoksimetilpenitsillin (penitsillin V) va boshqalar kiradi.

Penitsillin antibiotiklari katta tarixiy ahamiyatga ega, chunki ular koʻplab jiddiy kasalliklarga, xususan, sifilisga, shuningdek, stafilokokklar va streptokokklar keltirib chiqaradigan infeksiyalarga qarshi birinchi samarali dori hisoblanadi. Penitsillinlar yaxshi oʻrganilgan, ammo hozirda koʻplab bakteriyalar b-laktam antibiotiklariga chidamli boʻlib qoldi. Masalan, oqish treponema penitsillinlarga yetarlicha chidamlilikka ega boʻlmasa ham.

Boshqa b-laktamlar singari, penitsillinlar nafaqat bakterial hujayralar, shu jumladan siyanobakteriyalarning koʻpayishini oldini oladi, balki mox xloroplastlarining boʻlinishini ham oldini oladi. Ammo ular oliy tomirli oʻsimliklarda plastidalarning boʻlinishiga taʼsir qilmaydi, chunki ikkinchisida penitsillin uchun nishon yoʻq — peptidoglikanli hujayra devori.

Tarixiy maʼlumotlar

Farer orollarining pochta markasi, A. Flemingga bagʻishlangan, 1983-yil

Ermoleva Z. V.ga bagʻishlangan yodgorlik lavhasi. Frolovo shahridagi Ermolyeva nomli koʻchada

Koʻpgina qadimgi madaniyatlar, shu jumladan qadimgi misrliklar va yunonlar, infeksiyalarni davolash uchun mogʻor va baʼzi oʻsimliklardan foydalanganlar. Masalan, qadimgi Misr, Xitoy va Hindistonda mogʻorlangan non yaralar va yiringlagan joylarga surtish orqali zararsizlantirish uchun ishlatilgan. Mogʻorni dorivor maqsadlarda ishlatish haqida eslatmalar qadimgi olimlar va faylasuflarning asarlarida uchraydi. 1963-yilda etnobotanist Enrike Oblitas Poblete 15-16-asrlarda maxalliy amerikalik hindu tabiblar tomonidan mogʻordan foydalanishni tasvirlab berdi.

Penitsillin — birinchi antibiotik — mikroorganizmlarning faoliyati natijasida hosil boʻlgan maxsulotlar asosida olingan.

1870-yillarning boshlarida shifokorlar Aleksey Gerasimovich Polotebnov va Vyacheslav Avksentevich Manassein bir vaqtning oʻzida mogʻorni oʻrganishdi, ular Penicillium glaucum zamburugʻini oʻrganib, yashil mogʻorning asosiy, xususan, bakteriostatik xususiyatlarini batafsil tavsiflab berdilar^[2]. Polotebnov mogʻorning yiringli yaralar va yaralarga terapevtik taʼsirini aniqlab,^[3] teri kasalliklarini davolash uchun mogʻordan foydalanishni tavsiya qildi. Uning „Yashil mogʻorning patologik ahamiyati“ asari 1873-yilda nashr etilgan. Ammo oʻsha paytdagi gʻoya amaliy maqsadlarda boshqa qoʻllanilmadi.

1896-yilda italiyalik shifokor va mikrobiolog Bartomeleo Gozio Penicillium sp. sibir yarasiga qarshi faol boʻlgan mikofenol kislotasini ajratib oldi. Penitsillin 1897-yilda fransuz harbiy shifokori Ernest Dyushen tomonidan kashf etilgan. U arab otboqarlari otlarning belidagi yaralarni davolash uchun egardan mogʻor qoʻllashlarini payqagan. Penicillium jinsining zamburugʻlari bilan ishlagan Dyushen mogʻorni gvineya choʻchqalarida sinab koʻrdi va uning tif tayoqchasiga halokatli taʼsirini aniqladi. Ammo uning ishi ilmiy jamoatchilik eʼtiborini tortmadi.

1904-yilda rus olimi M. G. Tartakovskiyning maʼlum qilishicha, yashil mogʻor chiqaradigan modda tovuq vabosi qoʻzgʻatuvchisining rivojlanishiga toʻsqinlik qiladi.

1913-yilda amerikalik olimlar Karl Alsberg va Otis Fisher Blek Penicillium puberulumdan mikroblarga qarshi xususiyatga ega zaharli moddani olishdi (1936-yilda uning kimyoviy tuzilishi aniqlanganda bu penitsil kislotasi ekanligi maʼlum boʻldi)^[4].

Penitsillin 1928-yilda Aleksandr Fleming tomonidan Penicillium notatum zamburugʻ turining shtammidan tasodifiy kashfiyot asosida ajratilgan: mogʻor sporalarining tashqi muhitdan bakterial kulturaga kirishi bakteriya koloniyasiga bakteritsid taʼsir koʻrsatdi^[5]^[6].

Flemingning penitsillin haqidagi maqolasi 1929-yilda nashr etilganiga qaramay, uni kimyoviy izolyatsiya qilish va ishlab chiqarish usullari yoʻqligi sababli dastlab ishtiyoqsiz qabul qilindi.

Sanoatda ishlab chiqarish

1942-yilda Amerikadagi penitsillin zaxirasining deyarli yarmi^[7] — bir osh qoshiq^[8] — faqat bitta bemorni — Anna Millerni davolash uchun ishlatilgan. 1942-yil iyun oyidagi AQSh fondi oʻnta bemorni davolash uchun yetarli edi^[9]. Biroq, 1944-yil iyun oyida Normandiyaga kelgan ittifoqchi qoʻshinlar 2 million dozada penitsillin bilan taʼminlangan.

1940—1941-yillarda avstraliyalik bakteriolog Xovard V. Flori va biokimyogarlar Ernst Cheyn va Norman Xitli penitsillinni ajratib olish ustida ishladilar va uni avval Angliyada, keyin esa AQShda sanoat miqyosida ishlab chiqarish texnologiyasini ishlab chiqdilar. Ular birinchi marta 1941-yilda bakterial infeksiyalarni davolash uchun penitsillindan foydalanganlar. 1945-yilda Fleming, Flori va Cheyn „penitsillin va uning turli yuqumli kasalliklarda shifobaxsh taʼsirini kashf etgani uchun“ fiziologiya va tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldilar.

SSSRda penitsillinning birinchi namunalari 1942-yilda mikrobiologlar Z. V. Yermoleva va T. I. Balezina tomonidan ajratib olingan. Zinaida Vissarionovna Yermoleva penitsillinni sanoat ishlab chiqarishni tashkil etishda faol ishtirok etdi. U tomonidan yaratilgan penitsillin-krustozin VIEM preparati Penicillium crustosum turiagi zamburugʻ shtammidan ajratib olingan.

Penitsillinlar uzoq vaqtdan beri barcha texnologik rivojlangan mamlakatlarda klinik amaliyotda keng qoʻllaniladigan asosiy antibiotiklar boʻlib kelgan. Keyin farmakologiyaning rivojlanishi bilan boshqa guruhlarning antibiotiklari (tetratsiklinlar, aminoglikozidlar, makrolidlar, sefalosporinlar, ftorxinolonlar, gramitsidinlar va boshqalar) ajratildi va sintez qilindi. Biroq, zamonaviy farmatsevtika bozorida turli xil antibiotiklar guruhlari va koʻplab patogen bakteriyalarda penitsillinlarga rezistentlik rivojlanishiga qaramay, penitsillinlar hali ham yuqumli kasalliklarni davolashda munosib oʻrin egallaydi. Hozirgi vaqtda unga sezgirlik, patogen mikrofloraning taʼsiri (laboratoriyada aniqlanadi), shuningdek, antibiotikni qoʻllashdan kelib chiqadigan nojoʻya taʼsirlarning minimal soni penitsillinlarni qoʻllashga asosiy koʻrsatkich hisoblanadi^[1].

Farmakologik taʼsiri

Benzilpenitsillin biosintetik penitsillinlar guruhining antibiotikidir. Mikroorganizmlarning hujayra devori sintezini fermentativ ravishda ingibitsiya qilish tufayli bakteritsid taʼsirga ega.

Quyidagilarga qarshi faol:

Grammusbat bakteriyalar : Staphylococcus spp., Streptococcus spp. (shu jumladan Streptococcus pneumoniae), Corynebacterium diphtheriae, Bacillus anthracis ;
Gram-manfiy bakteriyalar :
Neisseria gonorrhoeae, Neisseria meningitidis ;
anaerob spora hosil qiluvchi tayoqchalar;
Actinomyces spp., Spirochaetaceae.

Staphylococcus spp.ning penitsillinaz ishlab chiqaruvchi shtammlari benzilpenitsillin taʼsiriga chidamli. Kislotali muhitda parchalanadi.

Benzilpenitsillinning novokainli tuzi, kaliy va natriy tuzlari bilan solishtirganda, past eruvchanligi va inyeksiya joyida depo shakllanishi tufayli uzoqroq taʼsir qilish bilan tavsiflanadi.

Farmakokinetikasi

Mushak ichiga yuborilgandan soʻng, u inyektsiya joyidan qon oqimiga tez soʻriladi va biologik suyuqliklar va tananing toʻqimalarida keng tarqaladi, ammo oz miqdorda orqa miya suyuqligi ga kiradi. Benzilpenitsillin platsenta toʻsigʻidan yaxshi oʻtadi. Oddiy sharoitlarda, orqa miya suyuqligida benzilpenitsillin qoʻllangandan soʻng, u arzimas miqdorda topilgan boʻlsa-da, gematoensefal baryer oʻtkazuvchanligi oshishi fonida meninkslarning yalligʻlanishi bilan likvorda antibiotikning kontsentratsiyasi koʻpayadi. T½ — 30 min. Siydik bilan chiqariladi. Mushak ichiga yuborilgandan soʻng, qondagi maksimal kontsentratsiya 30-60 daqiqadan soʻng kuzatiladi va mushak ichiga yoki teri ostiga bitta inyektsiyadan 3-4 soat oʻtgach, qonda antibiotikning faqat iz kontsentratsiyasi topiladi. Benzilpenitsillinning qondagi kontsentratsiyasi va aylanish davomiyligi yuborilgan dozaning hajmiga bogʻliq. Shu bilan birga, terapevtik taʼsirni amalga oshirish uchun zarur boʻlgan yetarlicha yuqori konsentratsiyani saqlab qolish uchun benzilpenitsillinni har 3-4 soatda takrorlash kerak. Shuni yodda tutish kerakki, ogʻiz orqali qabul qilinganda antibiotik yomon soʻriladi, qisman meʼda shirasi va ichak mikroflorasi tomonidan ishlab chiqarilgan beta-laktamaza tomonidan yoʻq qilinadi va tomir ichiga yuborilganda benzilpenitsillin kontsentratsiyasi tez kamayadi^[1].

Qoʻllashga koʻrsatmalar

Benzilpenitsillinga sezgir mikroorganizmlar keltirib chiqaradigan kasalliklarni davolash: krupoz va oʻchoqli pnevmoniya, plevra empiyemasi, sepsis, septitsemiya, piyemiya, oʻtkir va oʻtkir osti septik endokardit, meningit, oʻtkir va surunkali osteomiyelit, siydik yoʻllari infeksiyalari, oʻt pufagi infeksiyalari, teri, yumshoq toʻqimalar va shilliq pardalarning yiringli infeksiyalari, qizilcha, difteriya, skarlatina, kuydirgi, aktinomikoz, akusherlik va ginekologik amaliyotda yiringli-yalligʻlanish kasalliklarini davolash, LOR kasalliklari, koʻz kasalliklari, gonoreya, blenoreya, sifilizs.

Nojoʻya taʼsirlari

Ovqat hazm qilish tizimidan: diareya, koʻngil aynishi, qusish.

Kimyoterapiya taʼsiridan kelib chiqadigan taʼsirlar: vaginal kandidoz, ogʻiz kandidozi.

Markaziy asab tizimi tomonidan: benzilpenitsillinni yuqori dozalarda qoʻllashda, ayniqsa endolumbar qoʻllashda, neyrotoksik reaksiyalar rivojlanishi mumkin: koʻngil aynishi, qusish, reflektor qoʻzgʻaluvchanlikning oshishi, meningizm belgilari, konvulsiyalar, koma.

Allergik reaksiyalar: isitma, torvoq, teri toshmasi, shilliq qavatlardagi toshmalar, qoʻshma ogʻriqlar, eozinofiliya, angionevrotik shish. Oʻlimga olib keladigan anafilaktik shok holatlari tasvirlangan. Bunday holda, epinefrinni darhol tomir ichiga yuborish talab etiladi.

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 М. Д. Машковский. Лекарственные средства. В двух частях, 12-е изд., перераб. и доп, Posobie dlya vrachey, M.: Meditsina, 1993 — 245—251-bet. ISBN 5-225-02735-0.
↑ „МАНАССЕИН Вячеслав Авксентьевич“. 2020-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-mart.
↑ „ПОЛОТЕБНОВ Алексей Герасимович“. 2020-yil 27-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-mart.
↑ Медицинский музей и медицинская коммуникация. Сборник материалов V Всероссийской научно-практической конференции «Медицинские музеи России: состояние и перспективы развития», Москва, 5—6 апреля 2018.
↑ „Alexander Fleming – Time 100 People of the Century“. Time. — „It was a discovery that would change the course of history. The active ingredient in that mold, which Fleming named penicillin, turned out to be an infection-fighting agent of enormous potency. When it was finally recognized for what it is—the most efficacious life-saving drug in the world—penicillin would alter forever the treatment of bacterial infections.“. 2011-yil 16-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
↑ Haven, Kendall F.. Marvels of Science : 50 Fascinating 5-Minute Reads. Littleton, CO: Libraries Unlimited, 1994 — 182-bet. ISBN 1-56308-159-8.
↑ Мадхаван Г.. Думай как инженер. М.: Манн, Иванов и Фербер, 2016. Sm. glavu 4.
↑ „Penicillin History: What Happened to First American Patient | Time“. 2020-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-oktyabr.
↑ „Penicillin: Medicine's Wartime Wonder Drug and Its Production at Peoria, Illinois“. 2018-yil 7-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-oktyabr.

[Машковский-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 М. Д. Машковский. Лекарственные средства. В двух частях, 12-е изд., перераб. и доп, Posobie dlya vrachey, M.: Meditsina, 1993 — 245—251-bet. ISBN 5-225-02735-0.

[2] „МАНАССЕИН Вячеслав Авксентьевич“. 2020-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-mart.

[3] „ПОЛОТЕБНОВ Алексей Герасимович“. 2020-yil 27-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-mart.

[4] Медицинский музей и медицинская коммуникация. Сборник материалов V Всероссийской научно-практической конференции «Медицинские музеи России: состояние и перспективы развития», Москва, 5—6 апреля 2018.

[5] „Alexander Fleming – Time 100 People of the Century“. Time. — „It was a discovery that would change the course of history. The active ingredient in that mold, which Fleming named penicillin, turned out to be an infection-fighting agent of enormous potency. When it was finally recognized for what it is—the most efficacious life-saving drug in the world—penicillin would alter forever the treatment of bacterial infections.“. 2011-yil 16-aprelda asl nusxadan arxivlangan.

[6] Haven, Kendall F.. Marvels of Science : 50 Fascinating 5-Minute Reads. Littleton, CO: Libraries Unlimited, 1994 — 182-bet. ISBN 1-56308-159-8.

[7] Мадхаван Г.. Думай как инженер. М.: Манн, Иванов и Фербер, 2016. Sm. glavu 4.

[8] „Penicillin History: What Happened to First American Patient | Time“. 2020-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-oktyabr.

[9] „Penicillin: Medicine's Wartime Wonder Drug and Its Production at Peoria, Illinois“. 2018-yil 7-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-oktyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]