Birinchi Kaxeti qirolligi (gruzincha: კახეთ-ჰერეთის სამეფო) — Sharqiy Gruziyadagi oʻrta asr monarxiyasi, markazi Kaxeti viloyatida joylashgan boʻlib, poytaxti dastlab Telavida boʻlgan. 1014-yilda Kaxeti knyazligining hukmdori Buyuk Kvirike III boshchiligida qoʻshin Hereti hukmdorini magʻlubiyatga uchratdi va oʻzini Kaxeti va Hereti qiroli sifatida toj kiydi. Shu yildan boshlab to 1014-yilda Gruziya qirolligi ajrab chiqqunga qadar davlat tarix sahifasida mavjud boʻldi.

Birinchi Kaxeti qirolligi
კახეთ-ჰერეთის სამეფო (gruzincha)


1014 — 1104



 


Poytaxti Telavi
Til(lar)i Gruzin tili
Dini Xristianlik
Boshqaruv shakli Shahzoda yepiskopligi (787-1010)
Feodal monarxiya (1010-1104)
Qirol
 - 1010-1037 Kvirike III
 - 1102-1104 Aghsartan II
Tarix
 -  1014-yil Asos solingan
 -  1020-yillar Hereti qirolligining tugatilishi
 -  1080-yillar Saljuqiylar davlatiga vassal boʻlish
 -  1104-yil Gruziya qirolligi tomonidan anneksiya qilingan

Qirollikka asos solinishi

tahrir
 
Kvirike III tangasi, arabografik turdagi, gruzin harflarisiz.[1]

1014-yilda Bagrat vafot etganidan keyin taxtdan tushirilgan Kaxeti knyazi Davidning oʻgʻli Kvirike III tojni qaytarib olishga muvaffaq boʻldi. Shuningdek, u qoʻshni Hereti mintaqasini oʻz qoʻliga oldi va oʻzini Kaxeti va Hereti qiroli deb eʼlon qildi. U Telavini oʻzining poytaxtiga aylantirdi va Tianeti yaqinidagi Bodoji shahrida saroy barpo etdi. Uning maʼmuriy islohotlari natijasida qirollik yetti knyazlikka boʻlindi: Rustavi, Kveteri, Pankisi, Shtori, Vejini, Xornabuji va Machi. Kvirike III davrida qirollik siyosiy hokimiyat va farovonlik davrini boshdan kechirdi.

Dastlab Kaxeti shohlari chet-el tajovuzkorlariga qarshi kurashda Gruziya qirollarining ittifoqchilari edilar. 1022-yilda Kvirike III Vizantiya imperiyasiga qarshi Gruziya qiroli George I ga kuch-quvvat yubordi, ammo ular magʻlubiyatga uchradi. 1027-yilda Kvirike Liparit Baguashi va Ivane Abazasdze, Tbilisi amiri Jaffar va Armaniston shohi David I boshchiligidagi Gruziya Bagrat IV qoʻshinlari tarkibiga qoʻshildi va Eklez daryosi boʻyida Arranning amiri Fadl II ga qarshi qoʻshildi. 1029-yillarga kelib Kvirike III Kavkaz togʻlarini kesib oʻtib, Tianetini vayron qilgan Alaniya shohi Urdure boshchiligidagi bosqinchilar kuchini magʻlub etdi. Urdure jangda halok boʻldi[2]. Buyuklikka va kuch-qudratga erishayotgan Kvirike 1037/39-yillarda ov paytida oʻldirildi. Gruziyalik tarixchi Vaxushtiyning soʻzlariga koʻra, buni Kvirikening Alaniyalik quli Urdure oʻlimi uchun qasos olish maqsadida amalga oshirgan. Kvirikening vafotida Kaxeti vaqtincha Gruziya qirolligi tarkibiga qoʻshildi[3][4].

Kaxeti qirolligiga 1014-yilda asos solingan. 1080-yilda Saljuqiylar istilosi natijasida turklarga vassal boʻlgan. Qirollik 1104-yilda Gruziya qirolligi tomonidan anneksiya qilingan. Qirollikning hududlari Gruziya qirolligiga qoʻshib olingan va mustaqilligiga barham berilgan. 1105-yilda Agsartan oʻz vassallari, Hereti knyazlari Areshiani tomonidan hibsga olingan va Gruziya qiroli David IV ga topshirilgan va u ham nihoyat qirollikni Birlashgan Gruziya qirolligiga qoʻshgan.

Shahzoda-yepiskoplar

tahrir
Shajzoda Hukmronligi Sulola
1. Grigoli 787-827 Bagrationlar
2. Vache 827-839 Kvabulidze
3. Samuel 839-861 Donauri
4. Gabriel 861-881 Donauri
5. Padla I 881-893 Arevmaneli
6. Kvirike I 893-918 Arevmaneli
8. Padla II 918-929 Arevmaneli
9. Kvirike II 929-976 Arevmaneli
10. David 976-1010 Arevmaneli
11. Kvirike III 1010-1037 Arevmaneli

Qirollar

tahrir
Qirollar Hukmronlik Sulola
1. Kvirike III 1010-1037 Arevmaneli
2. Gagiki 1037-1058 Kvirikiani[5]
3. Aghsartan I 1058-1084 Kvirikiani
4. Kvirike IV 1084-1102 Kvirikiani
5. Aghsartan II 1102-1104 Kvirikiani

Adabiyotlar

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. [1] www.zeno.ru; Kwirike III King of Kakhet‛i (1014–1037/39); https://www.academia.edu/3931227/Coins_of_Kvirike_III_king_of_Kakheti_and_Hereti
  2. Kvachantiradze, Eka (2012). "Urdure". Caucasus in Georgian Sources: Foreign States, Tribes, Historical Figures. Encyclopedical Dictionary. Tbilisi: Favorite. p. 376. Archived from the original on 2013-10-20. https://web.archive.org/web/20131020102844/http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/001133/12.03.2012.%20TSU%20leqsikoni.pdf. 
  3. Toumanoff, Cyrille (1976, Rome). Manuel de Généalogie et de Chronologie pour le Caucase chrétien (Arménie, Géorgie, Albanie).
  4. Вахушти Багратиони.„Archived copy“. 5-sentabr 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-iyun 2007-yil.
  5. Principate of Kakheti, 2016-05-02da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2020-10-01