Braziliya iqtisodiyoti

Brazil iqtisodiyoti
	; São Paulo, Braziliyaning moliyaviy markazi
Valyutasi	Braziliya reali (BRL, R$)
Moliyaviy yil	1 Yanvar – 31 Dekabr
Savdo tashkilotlari	JST, BRICS, MERCOSUR, G20 va boshqalar
Mamlakat guruhi	Rivojlanayotgan mamlakat ; Yangi industrial davlat;
Statistikalar
Aholi	203 million (2023)
YaIM	$2.331 trillion (nominal; 2024); $4.273 trillion (XQP; 2024);
YaIM darajasi	8-oʻrin (nominal; 2024); 8-oʻrin (XQP; 2024);
YaIM oʻsishi	2.9% (2023); 2.2% (2024f); 2.4% (2025f);
Jon boshiga YaIM	$11,352 (nominal; 2024); $20,809 (XQP; 2024);
Aholi jon boshiga YaIM darajasi	78-oʻrin (nominal; 2024); 79-oʻrin (XQP; 2024);
Tarmoqlar boʻyicha YaIM	Xizmatlar: 58.91%; Sanoat: 20.7%; Qishloq xoʻjaligi: 6.81%; (2022);
Inflyatsiya (INI)	▼ 3.69% YoY (Apr 2024)
Qashshoqlik chegarasidan past aholi	▼ 24% aholi $6.85/kuniga kam topadi (2022)
Gini koeffitsiyenti	▼ 52 yuqori (2022)
Inson taraqqiyoti indeksi	0.760 yuqori (2022) (89-oʻrin); 0.577 o'rtacha IHDI (95-oʻrin) (2022);
Korrupsiyani idrok etish indeksi	36 (2023) (104th)
Ishchi kuchi	108,695,239 (2023); 56.7% bandlik darajasi (2020);
Ishchi kuchi kasb boʻyicha	Xizmatlar: 70.78%; Sanoat: 20.49%; Qishloq xoʻjaligi: 8.73%; (2022);
Ishsizlik	▼ 7.1% (May 2024)
Oʻrtacha yalpi ish haqi	R$3,222/oy (April 2024)
Asosiy ishlab chiqarish	Textiles; shoes; kitchenware petrochemical; cement; lumber; iron ore; tin; steel; aircraft; motor vehicles and parts; other machinery; electrical equipment;
Biznes yuritish qulayligi indeksi	124-oʻrin (medium, 2020)
Eksport	$339.7 billion (2023)
Eksport tovarlari	Aircraft, armaments, steel, machinery, transport equipment, automobiles, vehicle parts, electrical equipment, kitchenware, oil, semi-finished iron, iron ore, pulp (cellulose), soybeans, maize, beef, chicken meat, pork meat, soybean meal, sugar, coffee, sugarcane, tobacco, cotton, orange juice, gold, ethanol
Asosiy eksport hamkorlari	Xitoy 31.1%; Yevropa Ittifoqi 13.6%; Amerika Qoʻshma Shtatlari 10.8%; Argentina 4.9%;
Import	$240.8 milliard(2023)
Import tovarlari	Machinery, electrical and transport equipment, chemical products, oil, automotive parts, electronics
Asosiy import hamkorlari	Xitoy 24.7%; Yevropa Ittifoqi 20.8%; Amerika Qoʻshma Shtatlari 17.3%; Argentina 5.5%;
XYI hajmi	$91.5 milliard(2022)
Joriy hisob	▼ −$5,890.7 milliard(2021)
Yalpi tashqi qarz	▲ $607.21 milliard(2023)
Davlat moliyasi
Davlat qarzi	▲ YaIMning 75.69%i (Mart 2023)
Byudjet balansi	YaIMning 0.4% (2021)
Daromadlar	$382.6 milliard(2022)
	Asosiy maʼlumotlar manbasi: Markaziy razvedka boshqarmasi Jahon faktlar kitobi ; Barcha qiymatlar, agar boshqacha koʻrsatilmagan boʻlsa, AQSh dollarida keltirilgan.

Braziliya iqtisodiyoti Janubiy Amerikadagi eng yirik va dunyoda sakkizinchi yirik iqtisodiyotdir. Braziliya Janubiy Amerikadagi eng sanoati rivojlangan mamlakatlardan biridir. San-Paulu, Minas-Jerais va Rio-de-Janeyro shtatlari sanoat markazlari hisoblanadi Braziliya Rossiya, Hindiston va Xitoy bilan birga BRIC davlatlaridan biri hisoblanadi.^[31]

Braziliyada katta xom ashyo resurslari mavjud, ammo uzoq masofalar, kapital va transport aloqalarining yoʻqligi tufayli ulardan foydalanish qiyin edi. Braziliya dunyodagi eng yirik temir rudasi konlariga ega, shuningdek, marganets, qalay, mis, boksit, fosfat, koʻmir va neftga ega. Braziliya hukumati bir qator sanoat tarmoqlarini nazorat qiladi, ammo moliyalashtirishning katta qismi chet eldan keladi. Darhaqiqat, mamlakat tashqi qarzi va ulkan inflyatsiya bilan kurashmoqda, bu esa mamlakatni boylar va kambagʻallar oʻrtasidagi katta tafovutga aylantirdi.^[32]

Qishloq xoʻjaligi

Braziliya oʻzi uchun etarli miqdorda oziq-ovqat yetishtiradi va oziq-ovqat ham eksport qilinadi. Eksport uchun eng muhim ekinlar soya, shakarqamish va qahva hisoblanadi. Shakar qamish ishlab chiqarishning bir qismi yoqilgʻi avtomobillariga ketadi, Braziliya bioyoqilgʻi sohasida kashshof hisoblanadi. Eng muhim mahalliy tovar turlari makkajoʻxori, guruch va bugʻdoydir. Braziliyaning tijorat pulpa va qogʻozining koʻp qismi mamlakat janubi va janubi-sharqidagi evkalipt va qaragʻay plantatsiyalaridan keladi. Braziliya asosan Amazona chuchuk suvli baliq hovuzida va shimoli-sharqdagi toʻgʻonda baliq ovlaydi. Mamlakatning dengiz baliq ovlash portlarining aksariyati janubda joylashgan, ammo omar va koʻkraklar ham shimoli-sharqiy qirgʻoqqa eksport qilinadi.^[33]

Braziliya dunyodagi eng yirik goʻsht ishlab chiqaruvchilardan biri va parranda goʻshti va mol goʻshti eksporti boʻyicha dunyoda birinchi oʻrinda turadi. Tadqiqotlarga koʻra, goʻsht ishlab chiqarishdagi kamchiliklarga mehnat sharoitlari, ish bilan bogʻliq kasalliklar va ishchilarning ekologik muammolari kiradi.^[34] Ozuqa sanoati uchun chorvachilik va soya yetishtirish tropik oʻrmonlar haydaladigan va yaylov yerlariga aylantirilganda eng katta yomgʻirli oʻrmonlarning yoʻq qilinishiga olib keldi. 2017 yilda buzilgan goʻsht eksporti bilan bogʻliq yirik poraxoʻrlik mojarosi fosh etildi. Braziliya Qishloq xoʻjaligi vazirligi baʼzi mamlakatlar Braziliya goʻshti importini toʻsib qoʻyishi mumkinligidan xavotirda.^[35]

Raqamlarda iqtisodiyot

Roʻyxatga olingan kompaniyalar soni: 4.679.825 (2001)
Tashqi davlat qarzi: YaIMning 51,8% (2004), oxirgi besh yil ichida birinchi marta pasaydi
Markaziy bank asosiy foiz stavkasi: 11% (2011 yil dekabr)

Infratuzilma

Energiya

Braziliyaning elektr energiyasiga boʻlgan ehtiyojining 84% gidroelektr energiyasi hisobidan qondiriladi^[36]. GESlar aholi eng zich joylashgan janubiy va shimoli-sharqiy qismlarida joylashgan. Mamlakatning Angra shahridagi Rio-de-Janeyro yaqinida ikkita atom elektr stantsiyasi mavjud. Uchinchi elektr stantsiyasi qurilmoqda.

Transport

Yoʻllar: 1,751,868 km. 96 353 km asfaltlangan (2010)
Temir yoʻllar: 28 538 km (2010)
Fairways: 50 000 km (2010)
Aeroportlar: 4072 ta, ulardan 726 tasi asfalt uchish-qoʻnish yoʻlaklari (2010)
Heliportlar: 13 (2010)

Telekommunikatsiya

Telefon aloqalari: 42,141 million (2010)
Uyali telefonlar: 202,944 million (2010)
Radiolar: 71 million (1997)
Televizorlar: 36,5 million (1997)
Internet obunalari: 23,79 million (2011)
Internet foydalanuvchilari: 75 982 million (2009)
Internet-provayder: 50 (2000)
Shaxsiy kompyuterlar: 19,3 million (2004)

Manbalar

↑ „World Economic Outlook Database, April 2019“. International Monetary Fund. Qaraldi: 2019-yil 29-sentyabr.
↑ „World Bank Country and Lending Groups“. World Bank. Qaraldi: 2019-yil 29-sentyabr.
↑ População do Brasil – Número Oficial IBGE
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 „World Economic Outlook Database, April 2024“. IMF.org. International Monetary Fund (2024-yil 16-aprel). Qaraldi: 2024-yil 16-aprel.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 „WEO Database, April 2024. Report for Selected Countries and Subjects: World, European Union“. IMF.org. International Monetary Fund (2024-yil 16-aprel). Qaraldi: 2024-yil 16-aprel.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 „The outlook is uncertain again amid financial sector turmoil, high inflation, ongoing effects of Russia's invasion of Ukraine, and three years of COVID“. International Monetary Fund (2023-yil 11-aprel).
↑ Brazil: Share of economic sectors in the gross domestic product (GDP) from 2010 to 2020
↑ IPCA Brazil
↑ „Poverty headcount ratio at $6.85 a day (2017 PPP) (% of population) - Brazil“. World Bank. Qaraldi: 2022-yil 1-mart.
↑ „World Bank Open Data“. World Bank Open Data. Qaraldi: 2024-yil 17-yanvar.
↑ ^11,0 ^11,1 „Human Development Report 2023/2024“ (en). United Nations Development Programme (2024-yil 13-mart). 2024-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 4-may.
↑ „2022 Corruption Perceptions Index - Explore Brazil's results“ (en). Transparency.org (2023-yil 31-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 30-yanvar.
↑ „World Bank Open Data“. World Bank Open Data. Qaraldi: 2024-yil 27-may.
↑ „LFS by sex and age - indicators“. OECD (2020). Qaraldi: 2020-yil 5-iyul.
↑ Brazil: Distribution of employment by economic sector from 2009 to 2019
↑ „Divulgação trimestral | IBGE“. www.ibge.gov.br. Qaraldi: 2024-yil 27-may.
↑ „massa salarial | Carta de Conjuntura“ (pt-BR) (2023-yil 5-sentyabr). Qaraldi: 2023-yil 23-noyabr.
↑ „Brasil sobe 16 posições em ranking que avalia facilidade de fazer negócios - 31/10/2018 - Mercado - Folha“ (2018-yil 31-oktyabr).
↑ ^19,0 ^19,1 „Exportações brasileiras cresceram dez vezes mais do que a média mundial em 2023, afirma vice-presidente“ (pt-br). Agência Gov. Qaraldi: 2024-yil 7-yanvar.
↑ ^20,0 ^20,1 „Balança comercial atinge US$ 98,8 bi e tem saldo recorde em 2023“ (pt) (2024-yil 5-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 15-iyun.
↑ „World Bank Open Data“. World Bank Open Data. Qaraldi: 2023-yil 23-noyabr.
↑ value%20of%20%2D2.2%20USD%20bn. Brazil Current Account Balance 1995 – 2021
↑ „Dívida externa bruta (Gross external debt)“. UOL (1950–2021). 2012-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 7-noyabr. Alt URL
↑ „Brazil Government Debt: % of GDP“. CEIC Data. Qaraldi: 2023-yil 23-noyabr.
↑ Brazil’s posts 35.1 milliardreais 2021 deficit, best primary figure in 7 years
↑ ^26,0 ^26,1 Revenues and spending in Brazilian Reais
↑ Standard & Poor's
↑ Moody's
↑ „Fitch Upgrades Brazil to 'BB'; Outlook Stable“. Fitch Ratings (2023-yil 26-iyul). Qaraldi: 2023-yil 11-sentyabr.
↑ „Detalhamento do Gráfico – Reservas Internacionais“ (pt-br). Banco Central do Brasil. Qaraldi: 2023-yil 8-noyabr.
↑ „Report for Selected Countries and Subjects“ (en) (2018 yil 14 sentyabr).
↑ „Report for Selected Countries and Subjects“ (2019 yil 25 dekabr).
↑ http://www.bloomberg.com/news/2015-01-19/brazil-analysts-raise-inflation-cut-gdp-forecast-for-third-week.html
↑ Braziliyaning yirik goʻsht ishlab chiqaruvchilari goʻsht eksportini chirishda gumon qilinmoqda Yle, 2017
↑ http://www.bloomberg.com/news/2014-08-29/brazil-gdp-probably-shrank-most-in-5-years-as-vote-nears.html
↑ „Brazil – Electricity“ (en). EIA (2009-yil 9-mart).

Havolalar

Observatory of Economic Complexity: Brazil (Inglizcha)

Iqtisodiyot va moliyaga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

[1] „World Economic Outlook Database, April 2019“. International Monetary Fund. Qaraldi: 2019-yil 29-sentyabr.

[2] „World Bank Country and Lending Groups“. World Bank. Qaraldi: 2019-yil 29-sentyabr.

[ibge.gov.br-3] População do Brasil – Número Oficial IBGE

[IMFWEODE-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 „World Economic Outlook Database, April 2024“. IMF.org. International Monetary Fund (2024-yil 16-aprel). Qaraldi: 2024-yil 16-aprel.

[IMFWEODE2-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 „WEO Database, April 2024. Report for Selected Countries and Subjects: World, European Union“. IMF.org. International Monetary Fund (2024-yil 16-aprel). Qaraldi: 2024-yil 16-aprel.

[IMF_forecast-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 „The outlook is uncertain again amid financial sector turmoil, high inflation, ongoing effects of Russia's invasion of Ukraine, and three years of COVID“. International Monetary Fund (2023-yil 11-aprel).

[7] Brazil: Share of economic sectors in the gross domestic product (GDP) from 2010 to 2020

[8] IPCA Brazil

[9] „Poverty headcount ratio at $6.85 a day (2017 PPP) (% of population) - Brazil“. World Bank. Qaraldi: 2022-yil 1-mart.

[10] „World Bank Open Data“. World Bank Open Data. Qaraldi: 2024-yil 17-yanvar.

[HDI-11] 11,0 ^11,1 „Human Development Report 2023/2024“ (en). United Nations Development Programme (2024-yil 13-mart). 2024-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 4-may.

[12] „2022 Corruption Perceptions Index - Explore Brazil's results“ (en). Transparency.org (2023-yil 31-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 30-yanvar.

[13] „World Bank Open Data“. World Bank Open Data. Qaraldi: 2024-yil 27-may.

[OECDstat-14] „LFS by sex and age - indicators“. OECD (2020). Qaraldi: 2020-yil 5-iyul.

[15] Brazil: Distribution of employment by economic sector from 2009 to 2019

[16] „Divulgação trimestral | IBGE“. www.ibge.gov.br. Qaraldi: 2024-yil 27-may.

[17] „massa salarial | Carta de Conjuntura“ (pt-BR) (2023-yil 5-sentyabr). Qaraldi: 2023-yil 23-noyabr.

[18] „Brasil sobe 16 posições em ranking que avalia facilidade de fazer negócios - 31/10/2018 - Mercado - Folha“ (2018-yil 31-oktyabr).

[trade-19] 19,0 ^19,1 „Exportações brasileiras cresceram dez vezes mais do que a média mundial em 2023, afirma vice-presidente“ (pt-br). Agência Gov. Qaraldi: 2024-yil 7-yanvar.

[mdic_stat-20] 20,0 ^20,1 „Balança comercial atinge US$ 98,8 bi e tem saldo recorde em 2023“ (pt) (2024-yil 5-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 15-iyun.

[21] „World Bank Open Data“. World Bank Open Data. Qaraldi: 2023-yil 23-noyabr.

[22] value%20of%20%2D2.2%20USD%20bn. Brazil Current Account Balance 1995 – 2021

[23] „Dívida externa bruta (Gross external debt)“. UOL (1950–2021). 2012-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 7-noyabr. Alt URL

[24] „Brazil Government Debt: % of GDP“. CEIC Data. Qaraldi: 2023-yil 23-noyabr.

[25] Brazil’s posts 35.1 milliardreais 2021 deficit, best primary figure in 7 years

[gov.br-26] 26,0 ^26,1 Revenues and spending in Brazilian Reais

[27] Standard & Poor's

[28] Moody's

[29] „Fitch Upgrades Brazil to 'BB'; Outlook Stable“. Fitch Ratings (2023-yil 26-iyul). Qaraldi: 2023-yil 11-sentyabr.

[30] „Detalhamento do Gráfico – Reservas Internacionais“ (pt-br). Banco Central do Brasil. Qaraldi: 2023-yil 8-noyabr.

[31] „Report for Selected Countries and Subjects“ (en) (2018 yil 14 sentyabr).

[32] „Report for Selected Countries and Subjects“ (2019 yil 25 dekabr).

[33] ttp://www.bloomberg.com/news/2015-01-19/brazil-analysts-raise-inflation-cut-gdp-forecast-for-third-week.html

[34] Braziliyaning yirik goʻsht ishlab chiqaruvchilari goʻsht eksportini chirishda gumon qilinmoqda Yle, 2017

[35] ttp://www.bloomberg.com/news/2014-08-29/brazil-gdp-probably-shrank-most-in-5-years-as-vote-nears.html

[36] „Brazil – Electricity“ (en). EIA (2009-yil 9-mart).

[31]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

Statistikalar
São Paulo, Braziliyaning moliyaviy markazi
Valyutasi	Braziliya reali (BRL, R$)
Moliyaviy yil	1 Yanvar – 31 Dekabr
Savdo tashkilotlari	JST, BRICS, MERCOSUR, G20 va boshqalar
Mamlakat guruhi	Rivojlanayotgan mamlakat^[1] ^[2] Yangi industrial davlat
Aholi	203 million (2023)^[3]
YaIM	$2.331 trillion (nominal; 2024)^[4]^[5] $4.273 trillion (XQP; 2024)^[4]^[5]
YaIM darajasi	8-oʻrin (nominal; 2024) 8-oʻrin (XQP; 2024)
YaIM oʻsishi	2.9% (2023)^[6] 2.2% (2024f)^[6] 2.4% (2025f)^[6]
Jon boshiga YaIM	$11,352 (nominal; 2024)^[4]^[5] $20,809 (XQP; 2024)^[4]^[5]
Aholi jon boshiga YaIM darajasi	78-oʻrin (nominal; 2024) 79-oʻrin (XQP; 2024)
Tarmoqlar boʻyicha YaIM	Xizmatlar: 58.91% Sanoat: 20.7% Qishloq xoʻjaligi: 6.81% (2022)^[7]
Inflyatsiya (INI)	▼ 3.69% YoY (Apr 2024)^[8]
Qashshoqlik chegarasidan past aholi	▼ 24% aholi $6.85/kuniga kam topadi (2022)^[9]
Gini koeffitsiyenti	▼ 52 yuqori (2022)^[10]
Inson taraqqiyoti indeksi	0.760 yuqori (2022)^[11] (89-oʻrin) 0.577 o'rtacha IHDI (95-oʻrin) (2022)^[11]
Korrupsiyani idrok etish indeksi	36 (2023)^[12] (104th)
Ishchi kuchi	108,695,239 (2023)^[13] 56.7% bandlik darajasi (2020)^[14]
Ishchi kuchi kasb boʻyicha	Xizmatlar: 70.78% Sanoat: 20.49% Qishloq xoʻjaligi: 8.73% (2022)^[15]
Ishsizlik	▼ 7.1% (May 2024)^[16]
Oʻrtacha yalpi ish haqi	R$3,222/oy ^[17] (April 2024)
Asosiy ishlab chiqarish	Textiles shoes kitchenware petrochemical cement lumber iron ore tin steel aircraft motor vehicles and parts other machinery electrical equipment
Biznes yuritish qulayligi indeksi	124-oʻrin (medium, 2020)^[18]
Eksport	$339.7 billion (2023)^[19]
Eksport tovarlari	Aircraft, armaments, steel, machinery, transport equipment, automobiles, vehicle parts, electrical equipment, kitchenware, oil, semi-finished iron, iron ore, pulp (cellulose), soybeans, maize, beef, chicken meat, pork meat, soybean meal, sugar, coffee, sugarcane, tobacco, cotton, orange juice, gold, ethanol
Asosiy eksport hamkorlari	Xitoy 31.1% Yevropa Ittifoqi 13.6% Amerika Qoʻshma Shtatlari 10.8% Argentina 4.9%^[20]
Import	$240.8 milliard(2023)^[19]
Import tovarlari	Machinery, electrical and transport equipment, chemical products, oil, automotive parts, electronics
Asosiy import hamkorlari	Xitoy 24.7% Yevropa Ittifoqi 20.8% Amerika Qoʻshma Shtatlari 17.3% Argentina 5.5%^[20]
XYI hajmi	$91.5 milliard(2022)^[21]
Joriy hisob	▼ −$5,890.7 milliard(2021)^[22]
Yalpi tashqi qarz	▲ $607.21 milliard(2023)^[23]
Davlat moliyasi
Davlat qarzi	▲ YaIMning 75.69%i (Mart 2023)^[24]
Byudjet balansi	YaIMning 0.4% (2021)^[25]
Daromadlar	$382.6 milliard(2022)^[26]
Asosiy maʼlumotlar manbasi: *Markaziy razvedka boshqarmasi Jahon faktlar kitobi* Barcha qiymatlar, agar boshqacha koʻrsatilmagan boʻlsa, AQSh dollarida keltirilgan.