Buxoro astragali

Buxoro astrgali (Astragalus bucharicus Regel, Buxarskiy astragal) — Janubi Gʻarbiy Pomir-Oloyda tarqalgan kamyob (yoʻqolib borayotgan), endemik turga kiruvchi oʻsimlik. Oʻzbekiston Respublikasining „Qizil Flora“ kitobiga kiritilgan.

Buxoro astragali
Astragalus glycyphyllos W
Biologik klassifikatsiya
Olam: O'simliklar Tip: Magnoliopsida Oila: Fabaceae
Binar nomi
Astragalus bucharica

Qisqacha tavsifi

Boʻyi 20-25 sm, deyarli poyasiz yoki qisqa poyali (2-3 sm), koʻp yillik, barglari oddiy yoki murakkab, uchta bargchadan tashkil topgan, bargbandi uzun, yarim yotiq tuklar bilan qoplangan. Bargchalari keng ellips yoki keng tuxumsimon shaklda, baʼzan yumaloq boʻladi. Gulpoyasi 15 sm uzunlikda, popuklari momiq va gʻovak. Guli yashil-sargʻish rangli. Dukkagi choʻziq yumaloq shaklda. Aprelda gullab, may-iyun oylarida mevasi pishib, yetiladi.

Tarqalishi

Surxondaryo viloyati: Koʻhitang va Hisor tizmalarida (Xoʻjagurgur-Ota, Choʻlbayir, Gʻozimoylik, Oqboshtogʻ),Xondiza daryosi havzasida hamda Bobotogʻning Chagam qishlogʻi yaqinida tarqalgan. Buxoro,Navoiy viloyatida ham keng tarqalgan oʻsimlik. Tojikiston va Oʻzbekistondan boshqa hududlarda ham uchraydi.

Oʻsish sharoiti

Ola-bula, loyqa va gipsli tuproqlar va qizil qumtoshlarda oʻsadi. Ushbu oʻsimlik parvarish talab qilmaydi.

Soni

Yakka holda, 3-4 tupi birgalikda yoki kichik toʻplar hosil qilib oʻsadi. Urugʻidan koʻpayadi. Hozirda bu oʻsimlikning aniq soni mavjud emas.

Oʻsimlikning kamayish sabablari

Aniq maʼlumotlar yoʻq. Lekin gipsli jinslardan tashkil topgan oʻziga xos tuproq sharoitida oʻsishga moslashganli sababli, deyarli kengaymasligi mumkin. Oʻsimlikning chorva mollar tomonidan isteʼmol qilinganligi ham uning kamayishiga olib keladi.

Qoʻshimcha maʼlumot

OʻzRFA Botanika bogʻida ekib oʻstirilmoqda. Muhofaza choralari mavjud emas. Butkov, Villis, Yongʻoqsimon, Zarhal va Buxoro astragallari bir oilaga mansub. Buxoro asterasi (Kalimeris incisa) — guldordoshlar oilasiga mansub guldor oʻsimlik turi. Uning vatani Oʻrta Osiyo, jumladan Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Tojikiston, Turkmaniston va Oʻzbekiston davlatlari. Buxoro aster koʻp yillik oʻsimlik boʻlib, odatda balandligi 20-50 sm (8-20 dyum) gacha oʻsadi. U chuqur boʻlingan barglari va kichik, oq yoki pushti romashka oʻxshash gullarga ega. Buxoro asteri mashhur manzarali oʻsimlik boʻlib, u koʻpincha bogʻlarda va bogʻlarda oʻstiriladi. Baʼzi madaniyatlarda anʼanaviy tibbiyotda ham qoʻllanadi. Bu Asterae qabilasining aʼzosi boʻlib, unga Aster jinsi ham kiradi.Buxoro asteri tuproq-iqlim sharoitlariga toqat qila oladigan chidamli oʻsimlik hisoblanadi. Bu nisbatan kam parvarish qilinadigan oʻsimlik boʻlib, uni etishtirish oson. Buxoro asteri kapalaklar va boshqa changlatuvchilarni bogʻga jalb qilish uchun yaxshi tanlovdir. Buxoro asteri goʻzal va koʻp qirrali oʻsimlik boʻlib, turli bogʻlarda foydalanish uchun juda mos keladi. Bu chidamli va oson oʻsadigan oʻsimlik boʻlib, har qanday bogʻga goʻzallik va qiziqish uygʻotadi.

Havolalar

• https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:476565-1 -> Buxoro astragali oʻsimligining rasmlari, gerbariy va uning xaritadagi joylashuvi(ingliz tilida).
• https://plants.jstor.org/stable/10.5555/al.ap.specimen.e00385426 -> Buxoro astrgali haqida qoʻshimcha maʼlumot va gerbariy(ingliz tilida).