Buzzati, Dino

Dino Buzzati Traverso (italyancha: Dino Buzzati Traverso; 1906-yil 16-oktyabr, San-Pellegrino di Belluno, Venetsiya viloyati, 1972-yil 28-yanvar, Milan) italyan yozuvchisi, jurnalist va rassom.

Biografiyasi

1906-yilda Belluno munitsipalitetining San-Pellegrino kvartalida tugʻilgan. Uning oilasi badavlat edi, otasi Pavia universitetida xalqaro huquqdan dars bergan, onasi Alba Mantovani asli venetsiyalik boʻlib, yozuvchi Dino Mantovanining singlisi edi.

Dino Buzzati oiladagi toʻrt farzandning ikkinchisi edi. Bolaligidan u yozishni, tasviriy sanʼatni oʻrgangan, pianino va skripka chalgan. Bolaligidan u togʻlarni yaxshi koʻrar va oʻzining birinchi romani „Togʻlarning Barnabo“ sini aynan togʻlarga bagʻishlagan edi.

1924-yilda yuridik fakultetga o‘qishga kirdi. Milanda oʻqib, 22 yoshida huquqshunoslik darajasini olgan. Lekin u faqat ota-onasining xohishi bilan huquq fakultetida tahsil oldi.

1928-yilda Italiyaning Milandagi eng obroʻli gazetalaridan biri „Corriere della Sera“ ga ishga kirdi. Bu gazetada 50 yil ishladi, deyarli barcha jurnalistik rollarda (muxbir, jurnalist, maxsus muxbir, madaniyat boʻlimi muharriri) oʻzini sinab koʻrdi.

1930-yillarning boshlarida Buzzatining birinchi romanlari „Kafkaesk“ nomi ostida paydo boʻldi. Ikkinchi jahon urushi paytida Afrikada Italiya Qirollik dengiz flotida jurnalist sifatida xizmat qilgan. 1943-yil sentabr oyida Milanga qaytib keldi va u yerda gazeta muharriri sifatida faoliyatini davom ettirdi. 1964-yilda Almerina Antoniazzi ismli ayol bilan turmush qurdi. 1972-yilda Dino Buzzati Milanda oshqozon osti bezi saratonidan vafot etdi.

Ijodiy ishlari

U eng katta eʼtirofga yozuvchi va dramaturg sifatida erishdi. Buzzati nasriy fantaziyaga moyil boʻlib, koʻpincha masal xarakteriga ega asarlar yaratadi. Bu borada u koʻpincha Edgar Allan Po, Kafka bilan taqqoslanadi. Uning asarlarini ekzistensialist asarlar deya tasniflash mumkin va Sartrning Koʻngil aynishi yoki Kamyuning Begona romani bilan oʻzaro bogʻlanishi mumkin.

Tanqidchilarning taʼkidlashicha, jurnalistik faoliyati yozuvchi uslubiga katta taʼsir koʻrsatib, uni juda realistik qildi. Ammo shu bilan birga, uning asarlarida har doim gʻayritabiiy va mantiqsiz narsa bor edi.

Yozuvchining roman, qissa va pyesalarida ham tushunarsiz tahdid va yolgʻizlikning aniq aurasi seziladi. Uning hikoya va pyesalarida qahramonni tushunarsiz va chalkash holatlar tarozida tortadi. Koʻp hollarda, qahramon unga biror narsa buyuradigan vazifalar bilan bogʻlangan boʻladi. Yozuvchi asarlarida uni kulgi va dahshatini o‘zida mujassam etgan grotesk teatri bilan bog‘laydigan kinoyani his qilish mumkin. Buzzati qahramonlarini Frans Kafkaning „Sinov“ va „Qasr“ qahramonlari bilan solishtirish mumkin.

Buzzatining asarlari, hatto roman va hikoyalari ham sahnaga juda mos keladi. Yakkalanish va halokat hissi sahnada yanada keskinroq ifodalanishi mumkin. Ammo uning teatrdagi faoliyati nisbatan qisqa muddatli boʻldi. Uning deyarli barcha pyesalari 1953-yil yozilgan „Klinik voqea“ va „Burjuaziyaning oxiri“ 1968-yil oralig‘ida paydo bo‘lgan.

Yozuvchi oʻzining kasalligini bilar edi. Italyan yozuvchisining izlanishlari va umidsizliklari „Tongda polk jo‘naydi“ hikoyasiga asos bo‘ldi. Hikoya 1985-yilda muallif vafotidan keyin nashr etildi. Unda juda achinarli mavzu bor edi, yaʼni keksa urush qahramoni tong otguncha o‘limdan qutulishga harakat qiladi va oʻlimidan oldin o‘z hayoti haqida o‘ylaydi.

Asosiy ishlari

Yozuvchining 1933-yilda nashr etilgan „Tog‘li Barnabo“ nomli ilk romani Birinchi jahon urushi yillarida jang qilgan partizan Barnabo haqida hikoya qiladi. Vaqtni kutish va oʻtish mavzusi Buzzatining keyinchalik barcha asarlariga kiradi. Roman jamoatchilik tomonidan iliq kutib olinadi.

Buzzatining eng mashhur kitobi, „Tatar choʻli“ (1940) romani choʻl bilan chegarada hamma tomonidan unutilgan qal’a haqida hikoya qiladi. Qal’ada boʻlganlarning barchasi ular bilan jang qilishlari mumkin boʻlgan qoʻshinlarni kutish bilan yashaydilar va oʻzlarini mamlakatning qutqaruvchisi deb bilishadi. Qal’ada boʻlganlar uni tark eta olmaydi. Kitob Valerio Zurlini tomonidan xuddi shu nomdagi filmga aylantirilgan (1976).

Kutish — bu ekzistensializmning oʻz hayotini maqsadsiz oʻtkazishi haqidagi allegoriya, bu yerda hatto vaqt koʻrsatilmagan, chunki u hech qanday rol oʻynamaydi. Qal’adagi borliq tobora tasavvufiylashib boraveradi. Qal’ada hech narsa sodir bo‘lmaydi, qahramon hayoti esa maqsadsiz hayotga aylanadi. Vaqt muzlab qoladi va shu bilan birga bugun cheksizdek tuyuladi. Bunda Buzzati romanini Tomas Manning „Sehrli tog‘“ romani bilan solishtirish mumkin. Ammo baribir soat oʻz yoʻnalishini davom ettirmoqda. Kundan kunga vaqt faqat bosh qahramondan qochadi. U ham oʻz safdoshlari kabi vaqt garoviga aylanadi, bu esa oʻlim muqarrarligini yanada yaqinlashtiradi. Vaqt oʻtishi ular tomonidan sezilmaydi va ular bir kun kelib oʻzlarini keksa odamlardek koʻrishadi. Biror narsani oʻzgartirishning yagona yoʻli — sahrodan kelishi kerak boʻlgan tatarlar bilan jang paytida shon-sharafga erishish, ammo kutilganidan farqli oʻlaroq, u yerdan koʻp yillar davomida hech kim oʻtmagan.

„Muhabbat“ romani 1963-yilda nashr etilgan. Bu yozuvchining so‘nggi romani hisoblanadi. Unda 49 yoshli Antonioning fohishaga muhabbati haqida hikoya qilinadi. Toʻsatdan sevgi uning uchun azobga aylanadi. Ularning munosabatlarining tugashi uni xafa qiladi va oʻzining oʻlimi bilan bogʻliq boʻlgan ehtirosdan qochishga harakat qiladi. Hozir bu yozuvchining eng mashhur romanlaridan biri edi. Asar 1966-yilda suratga olingan.

Rassom sifatida Dino Buzzati oʻz kitoblarini suratga olgan va teatrda ishlagan. U bir qancha teatrlashtirilgan spektakllar va radio koʻrsatuvlar uchun ssenariylar, shuningdek, opera librettolari, sheʼrlar va koʻplab hikoyalar yozgan. Buzzatining hayoti davomidagi shaxsiy koʻrgazmasi Milanda boʻlib oʻtgan.

Yutuqlari

Yozuvchi Oltmishta hikoya uchun Strega mukofotini oladi (1958). Yozuvchining ko‘plab asarlari suratga olingan. Uning absurd dramasi „Qiziqarli voqea“ (1953) 1956-yilda Alber Kamyu tomonidan fransuz tiliga tarjima qilingan. Borxes „Tatar cho‘li“ romanining ispancha nashriga so‘zboshi yozgan va romanni o‘z antologiyasiga kiritgan. Shuningdek, roman Le Monde nashri bo‘yicha asrning 100 kitobi ro‘yxatida 29-oʻrinni qoʻlga kiritilgan.

Asarlari

Romanlar

• Togʻlardan Barnabo / Bàrnabo delle montagne, 1933
• Eski oʻrmon siri / Il segreto del Bosco Vecchio, 1935
• Tatar choʻli / Il deserto dei Tartari, 1940
• Sitsiliyada ayiqlarning aql bovar qilmaydigan bosqinchiligi / Sitsiliyada La famosa invasione degli orsi, 1945
• Kattalashtirilgan surat / Il grande ritratto,
• Sevgi / Un amore, 1963

Hikoyalar

• Yetti xabarchi / I sette messaggeri, 1942
• La Skaladagi vahima / Paura alla Scala, 1949
• Balivernaning qulashi / Il crollo della Baliverna, 1954
• Oltmishta hikoya / Sessanta racconti, Strega mukofoti, 1958
• Sehrgarlik boʻyicha tajriba / Esperimento di magia, 1958
• Hurmatli janob, uzr soʻraymiz … / Egregio Signore, Siamo spiacenti di … (Cine tomonidan rasmlar), 1960 (Siamo spiacenti di), 1975
• Kolombr / Il kolombre, 1966
• Sirli doʻkon / La boutique del mistero, 1968
• Qattiq kechalar / Le notti difficili, 1971
• 180 hikoya / 180 racconti, 1982
• Tongda polk joʻnaydi / Il regimento parte all’alba, 1985
• Mening ismim Dino Buzzati / Mi chiamo Dino Buzzati, 1988
• Eng yaxshi hikoyalar / Il meglio dei racconti, 1989
• Janob Scroogening gʻalati Rojdestvo va boshqa hikoyalari / Lo Strano Natale di Mr. Scrooge va Altre hikoyasi, 1990

Teatr

• Kichkina yurish / Piccola passeggiata, 1942
• Kambagʻallarga qarshi qoʻzgʻolon / La rivolta contro i poveri, 1946
• Klinik holat / Un caso clinico, 1953. Asarning mualliflik tarjimasi — Valeriya Popova, 1978
• Mashhur bastakorning dramatik yakuni / Drammatica fine di un noto musicista, 1955, Valeriy Popovning mualliflik tarjimasi, 1978 ^{[manba kerak]} .
• Uyda yolgʻiz / Sola in casa, 1958
• Qiz keldi … / Una ragazza arrivò …, 1959
• Windows / Le finestre, 1959, Valeriy Popov mualliflik tarjimasi. Asar 1987 yilda „Modern dramaturgiya“ jurnalida chop etilgan.
• Soatlar / L’orologio, 1958
• Prompters / Suggeritori, 1960, Valeriy Popovning „Felicita“ deb nomlangan mualliflik tarjimasi, 1978^{[manba kerak]} .
• Vazirlikdagi qurt / Un verme al ministero, 1960
• Palto / Il mantello, 1960, Valeriy Popovning „Ona haqida ballada“ mualliflik tarjimasi, 2015 ^{[manba kerak]} .
• Amerikada L’uomo che andrà, 1962
• L’aumento, 1962
• La colonna shon-sharaf, 1962
• Spogliarello, Striptiz, 1964, Valeriy Popovning mualliflik tarjimasi, 2015 ^{[manba kerak]} .
• Telefonchi / La telefonista, 1964
• Sitsiliyaning ajoyib ayiq bostirib kirishi / Sitsiliyadagi La famosa invasione degli orsi, Janni Kolla tomonidan tahrirlangan, 1965
• Burjuaziyaning oxiri / La fine del borghese, 1966

Libretto

• Ferrovia sopraelevata, 1955
• Protsessual jazo, 1959
• Palto / Il mantello, 1960
• Battono alla porta, 1963
• Bu taqiqlangan edi / Era proibito, 1963

Boshqalar

• Aynan oʻsha paytda / In quel preciso momento, 1950, 1955 va 1963
• Togʻlardagi joy / Il postino di montagna, 1951
• Le storie dipinte, Mario Oriani va Adriano Ravennani tomonidan tahrirlangan, 1958
• Poema va fumetti, 1969
• Val Morelning mo''jizalari / I miracoli di Val Morel, 1971
• Cronache terrestrii, servizi giornalistici, Domeniko Porzio tomonidan tahrirlangan, 1972
• Congedo a ciglio asciutto di Buzzati, inediti, Guido Piovene tomonidan tahrirlangan, 1974
• Italiya sirlari / I misteri d’Italia, Milano, 1978
• Dino Buzzati al Giro d’Italia, Klaudio Marabini tomonidan tahrirlangan, 1981
• Lettere a Brambilla, Luciano Simonelli tomonidan tahrirlangan, 1985
• Shisha togʻlari / Le montagne di vetro, Enriko Kamanni tomonidan tahrirlangan, 1990
• Mening Belluno / La mia Belluno, Comunità Montana Bellunese tomonidan tahrirlangan — Assessorato alla cultura, 1992
• Bestiariy / Bestiario, 1991
• Il buttafuoco, 1992
• La „nera“ di Dino Buzzati, Lorenzo Vigano tomonidan tahrirlangan, 2 jild, Oskar Mondadori, Milano, 2002

Rus tilidagi asarlar

• Yetti xabarchi: hikoyalar / komp. va trans. italyan tilidan. F. M. Dvin. — M.: Izvestiya, 1985. 160 b. („Chet el adabiyoti“ jurnali kutubxonasi).
• Sevimlilar: Toʻplam / komp. va soʻzboshi. R. Xlodovskiy . — M .: Raduga, 1989. — 424 p. (Zamonaviy nasr ustalari). ISBN 5-05-002403-X
• Sitsiliyada ayiqlarning aql bovar qilmaydigan bosqinchiligi . — M.: Samokat, 2005 yil.
• Eski oʻrmon sirlari . — M.: Matn, 2012. — 192 b. ISBN 978-5-7516-1080-7

Adabiyotlar

• Maqola fransuzcha Vikipediya materiallarida yozilgan
• Dino Buzzati Traverso tomonidan oʻquv qoʻllanma
• swiftlytiltingplanet.wordpress.com/…/the-tartar-…

Havolalar

• Dino Buzzati jamiyatining veb-sayti Arxivnaya kopiya^(ital.) )
• Дино Буццати IMDbda
• Sahifa jurnal xonasidagi Arxivnaya kopiya