Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi

SSSR tarkibidagi avtonom respublika

Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi (chechencha: Нохч-ГӀалгӀайн Автономин Советийн Социалистийн Республика; Chechen-Ingush ASSR) — 1936-yildan 1944-yilgacha hamda 1957-yildan 1993-yilgacha mavjud boʻlgan RSFSRning maʼmuriy-hududiy birligi. Markazi — Grozniy shahri.

Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi
chechencha: Нохч-ГӀалгӀайн Автономин Советийн Социалистийн Республика

Gerb
Gerb
Bayroq
Bayroq
Avtonom respublika
Madhiya: "Checheno-Ingushetiya moya"
Tarkibida Rossiya
Maʼmuriy markazi Grozniy
Asos solingan sanasi 1936—1944, 1957—1991
Rahbari Doku Zavgayev (oxirgi)
Rasmiy tillar rus tili, chechen tili, ingushcha
Aholi 1 275 513[1]
Xaritada
Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi xaritada
43°19′0.1″N 45°40′59.9″E / 43.316694°N 45.683306°E / 43.316694; 45.683306
Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi, Grozniy, Augustovskaya koʻchasi, SSSR shtampi 1960-yil.

Tarixi

tahrir

Tashkil topishi

tahrir

1936-yilning 5-dekabrida SSSRning yangi konstitutsiyasi qabul qilinishi bilan Chechen-Ingush avtonom viloyati Shimoliy Kavkaz hududidan chiqarilib, Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasiga aylantirilgan[2].

Ikkinchi jahon urushida

tahrir

1941-yilning 24-iyun sanasidan 10-iyul sanasigacha respublikaning 17 mingdan ortiq aholisi xalq militsiyasi armiyasi tarkibiga yozilgan. Ulardan 10 ming nafarga yaqini vaynaxlar boʻlishgan. Chechen-Ingushetiya hududida 317-o'qchi diviziya va 80% togʻlilardan tashkil topgan 114-chi Chechen-Ingush otliq diviziyasi (general Kirichenko qoʻmondonligi ostidagi 4-chi kazak otliq korpusi tarkibida) tuzilgan. Ushbu harbiy tuzilmalar Mozdok-Malgobek operatsiyasida jang qilishgan. Qayd etilganlardan tashqari, respublikada 242-togʻ otishma diviziyasi, 16-muhandislik brigadasi, 4-havo manyovr brigadasi, avtobatalyon, miltiq yurish diviziyasi va bir qancha zaxira boʻlinmalari tashkil etilgan[3].

1941-yilning noyabr oyidan boshlab Grozniyda 114-chechen-ingush otliq diviziyasi tuzila boshlangan. Boʻlinmada xizmat qilish uchun meyor qilib belgilangan 600 nafardan koʻproq koʻngillilar uchun roʻyxatdan oʻtgan[4]. Biroq, uning shakllanishini yakunlanmay qoladi. 1942-yilning boshida chechenlar va ingushlarni harbiy xizmatga chaqirishni toʻxtatish va ular orasidan taniqli jangchilarni mukofotlamaslik toʻgʻrisida maxfiy buyruq chiqarildi[5]. Bir guruh chechen va ingush zobitlari[6][7] hukumatdan Chechen-Ingushetiya aholisi orasidan koʻngillilarni yollashni soʻrashadi. 1942-yilda diviziya asosida Stalingrad jangida qatnashgan 255-chi alohida chechen-ingush otliq polki tuzilgan[8].

1942-yil avgust oyining oxirida Vermaxt qoʻshinlari („A“ armiya guruhi) Malgobek viloyatining kichik bir qismini egallab, Proxladniy — Mozdok — Ishcherskaya chegarasiga yetib kelishadi. 1943-yil 3-yanvarda Mozdok-Malgobek operatsiyasi davomida respublika hududi fashistlardan butunlay tozalangan. Respublikaning sanoat salohiyatini tiklash ishlari darhol boshlab yuboriladi. 1944—1945-yillarda evakuatsiya qilish uchun demontaj qilingan neft konlarining aksariyati hamda bir qancha sanoat korxonalari tiklandi. Urush yillarida Grozniy aholisi tomonidan 5 million tonnadan ortiq neft, zavodlarda esa millionlab tonna neft mahsulotlari ishlab chiqarildi. 1944-yilda energetika iqtisodiyotining urushdan oldingi rivojlanish darajasiga erishildi[9].

Aholisi

tahrir

Respublika aholisining dinamikasi:

Yil Aholi soni Manba
1939-yil 697 009[10] 1939-yilgi aholini roʻyxatga olish
1959-yil 710 424[11] 1959-yilgi aholini roʻyxatga olish
1970-yil 1 064 471[12] 1970-yilgi aholini roʻyxatga olish
1979-yil 1 153 450[13] 1979-yilgi aholini roʻyxatga olish
1989-yil 1 275 513 1989-yilgi aholini roʻyxatga olish

Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasining aholisi tarkibi[14]:

Aholisi tarkibi 1959-yil, ming kishi[15] 1970, ming kishi[16] 1979, ming kishi[17] 1989, ming kishi[18]
chechenlar 244,0 (34,3%) 508,9 (47,8%) 611,4 (52,9%) 734,5 (57,8%)
ruslar 348,3 (49,0%) 367,0 (34,5%) 336,0 (29,1%) 293,8 (23,1%)
ingush 48,3 (6,8%) 113,7 (12,0%) 134,7 (11,7%) 163,8 (12,9%)
armanlar 13,2 (1,9%) 14,5 (1,4%) 14,6 (1,3%) 14,8 (1,2%)
ukrainlar 13,7 (1,9%) 12,7 (1,2%) 12,0 (1,0%) 12,6 (1,0%)

Madaniyatda

tahrir

"Zama" vokal-instrumental ansambli repertuari (chechencha: Время) Ali Dimayev rahbarligida „Mening Chechen-Ingushetiyam“ qoʻshigʻi ijro etilgan[19].

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. „Всесоюзная перепись населения 1989 г.“ (deadlink). 2011-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
  2. Kratkaya spravka ob administrativno-territorialnix izmeneniyax Stavropolskogo kraya za 1920—1992 gg.[sayt ishlamaydi]
  3. Ермекбаев 2009.
  4. Музаев.
  5. Ахмадов 2005.
  6. Межиев.
  7. Ибаева.
  8. Висаитов 1966.
  9. Казаков 1984.
  10. „Всесоюзная перепись населения 1939 г.“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
  11. „Всесоюзная перепись населения 1959 г.“. 2011-yil 28-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
  12. „Всесоюзная перепись населения 1970 г.“. 2011-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
  13. „Всесоюзная перепись населения 1979 г.“. 2011-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
  14. naselenie chechni
  15. Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1959 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
  16. Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1970 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
  17. Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1979 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
  18. Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
  19. группа «Зама» - Моя Чечено-Ингушетия YouTubeda

Adabiyotlar

tahrir
  • Ахмадов Я. З., Хасмагомадов Э. Х.. История Чечни в XIX-XX веках, 1200 экз, М.: «Пульс», 2005. ISBN 5-93486-046-1. 
  • Висаитов М. А.. От Терека до Эльбы. Воспоминания бывшего командира гвардейского полка о боевом пути в годы Великой Отечественной войны. Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1966. 
  • Ермекбаев Ж. А.. Чеченцы и ингуши в Казахстане. История и судьбы, 1500 экз, Алма-Ата: «Дайк-Пресс», 2009. ISBN 978-601-7170-028. 
  • Казаков А. И. (составитель). Город Грозный, 15000 экз, Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1984. 
  • Осмаев А. А.. Волкодлаки. (Тайна гибели Верховного Совета Чечено-Ингушской Республики), 200 экз, М.: МБА, 2017. ISBN 978-5-9909839-3-9. 
  • Богат А. В.. . ISBN 978-965-555-874-6. 

Havolalar

tahrir