Vikipediya

Dovbuch masjidi

Dovbuch masjidi, Dovbutishkovskaya masjidi (belaruscha: Даўбуцкая мячэць) Grodno viloyati Smorgon tumani Dovbuchki (Dovbutishki) qishlogʻidagi masjid. XVIII asrda Yevropadagi eng qadimgi yogʻochdan qurilgan bino va musulmon meʼmorchiligining oʻziga xos namunasi hisoblanadi. Arxitektura yodgorligi. Masjid 1991-yilda Belarus xalq meʼmorchiligi va turmushi davlat muzeyiga koʻchirildi. U Belarus Respublikasining tarixiy va madaniy qadriyatlarining davlat roʻyxatiga kiritilgan[1][2][3].

Masjid
Dovbuch masjidi
belaruscha: Даўбуцкая мячэць
Dovbuchka masjidi 1930-yil
Mamlakat  Belarus
Hudud Grodno viloyati Smorgon tumani Dovbuchki qishlog'i
Masjid turi Jomeʼ-Masjid
Meʼmoriy uslub Islom meʼmorchiligi
Binokorlik 1558-yil—1588-yil
Soʻngi imom Murziyevich
Holati amaldagi
Dovbuch masjidi Vikiomborda

Tarixi

tahrir

XVI asrda Dovbuchki qishlogʻida tatarlar paydo boʻldi. Birinchi marta Buyuk Litva Knyazligining[4] boshqa masjidlari bilan birga „Risale-i Tatar-i Leh“ („Polsha tatarlari haqida traktat“, 1558) da eslatib oʻtilgan. Yogʻochdan yasalgan masjid XVI asrda qurilganligi haqida bir nechta taxminlar mavjud. S.Krichinskiyning yozishicha, masjid 1558-yilda tashkil etilgan[5]. Britaniyalik tarixchi Garri Norrisning fikricha binoning qurilishi 1557-yilga borib taqaladi[6]. Ali Voronovich masjidning tashkil topgan yilini 1598-yil deb hisoblagan[5]. 1588-yilda Litva tatarlarining qozisi Murziyevich (Dervish Czelebi Hadży Murzicz) chelebi unvoniga ega darvish va hoji boʻlib, Dovbuchkidagi masjidga imom boʻlgan. Taxminlarga koʻra, u „Risoli-i Tatar-i Leh“ [7][8] risolasining muallifi boʻlishi ham mumkin.

Masjidning meʼmoriy koʻrinishi, cherkov aʼzolari soni haqidagi aniq tarixiy maʼlumotlar XVIII asrgacha saqlanib qolgan, ammo mullaning uyidagi yongʻin natijasida arxiv vayron boʻlgan[3][9]. Saqlanib qolgan maʼlumotlardan maʼlum boʻlishicha, XVIII–XIX asrlarda Dovbuchkidagi ibodatxona Belarus hududidagi eng yirik musulmon ibodatxonalaridan biri boʻlgan[10]. Shunday qilib, mulla Yakub Lebed 1802-yilda Dovbuchkidagi tatarlar jamoati masjidga toʻlashi kerak boʻlgan soliqni oʻrnatdi. Ibodatxona foydasiga tatarlar har bir omochdan (hovlidan) 2 zlotiy „pososhniy“ toʻlashgan (XIX asr boshida ular 176 ta edi)[7]. Masjidning daromadi tatarlik janoblarining xayr-ehsonlari orqali ham toʻldirilardi, xususan, 1805-yilda Yan Krichinskiy muazzin Yakub Radkevich timsolida cherkovga „binolar, dalalar va bogʻlar“ ni abadiy foydalanish uchun vasiyat qilgan. Biroq, XIX asrga kelib, masjid binosi vayronaga aylangan, yaroqsiz holga kelgan va jamoat vakolatiga qaramay, yangisini qurish uchun mablagʻ boʻlmagan[3].

Saqlanib qolgan masjid binosi taxminan 1735-yilda Seles qishlogʻida qurilgan boʻlib, u yerdan Dovbuchiga olib kelingan va musulmon qabristoniga oʻrnatilgan. Eng qadimgi qabr toshi 1757-yilga toʻgʻri keladi[3][11][12].

1920-yillarda binoning oʻlchovlari olib borilgan va 1928-yilda tarixiy va madaniy yodgorlik sifatida Polshada davlat muhofazasiga olingan. Ulugʻ Vatan urushi tugagandan soʻng, bino yaroqsiz holga keldi. 1970-yillarda masjid gumbazi qulab tushdi. 1989-yilda mutaxassislar tomonidan tekshirilgandan soʻng, „ayanchli ahvolda“ boʻlgan yodgorlikni restavratsiya qilish uchun Belarus davlat xalq meʼmorchiligi va hayoti muzeyiga oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi, ammo moliyaviy resurslarning yetishmasligi tufayli hali amalga oshirilmagan[3][13].

Meʼmorchiligi

tahrir

Masjid toʻrtburchak shaklda boʻlib, 5 qirrali apsidaga ega. 12 qirrali gumbaz yupqa taxtachalar bilan qoplangan boʻlib, qizil rangga boʻyalgan[14]. Masjidning ichki qismi erkak va ayol alohida kirishi uchun moʻljallangan eshik bilan ikkiga boʻlingan. Kirish ustunlari ustidagi kemerli galereya bilan bogʻlangan. Binoning shimoli-gʻarbiy qismida ikki qavatli toʻrtburchak minora boʻlib, 4 nishabli tom bilan tugaydi. Masjid devorlari gorizontal ravishda taxtalar bilan qoplangan. Derazalar toʻrtburchak shaklda[15]. Gumbaz mavjudligiga qaramay, ibodatxona ichki qismi tekis shiftga ega edi[16].

Erkaklar uchun moʻljallangan qismida 5 qirrali mehrob mavjud. Yonida toʻqqiz pogʻonali minbar va baldachin bor, shuningdek, balkon naqshinkor gʻoʻlacha bilan bezatilgan[17]. Masjid Sharq meʼmorchilik uslubini (asosiy hajmning markazlashtirilganligi va binoning simmetrik tarkibi) Belarus yogʻoch meʼmorchilik anʼanalari bilan birlashtiradi[15]. Cheslav Yankovskiy oʻzining oʻlkashunoslikka oid monografiyasida Dovbuch masjidini „qizil gumbazli, atrofi yopiq galereya bilan oʻralgan, oʻziga xos Vizantiya uslubida yasalgan oq ustunlar ustida joylashgan masjid“ deb taʼriflagan[18][16].

Gumbazli kvadrat ramka, galereya, arklar, teshiklar va minoraning burchakli joylashishi Dovbuch masjidini Vizantiya meʼmorchiligi anʼanalariga yaqinlashtiradi. Taqasimon arkaga yaqin joylashgan gumbaz, ustunlardagi oʻymakorlik naqshlari, arkalarning tortma iplari, mehrob va minbar musulmon meʼmorchiligining elementlarini ifodalaydi. Cherkov yoki cherkov qoʻngʻirogʻiga oʻxshash minora, strukturaviy elementlar va teshiklarni toʻldirish Belarus yogʻoch meʼmorchiligi uchun anʼanaviy hisoblanadi[14].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Локотко Александр, Князева Ольга и др.. Туристическая мозаика Беларуси. Minsk: Беларуская навука, 2011 — 302-bet. ISBN 978-985-08-1248-3. 
  2. ↑ „Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей РБ. Страница 563“. Qaraldi: 2023-yil 13-oktyabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Канапацкая, Зорина. Мечети татар Беларуси, Литвы и Польши: история и современность, Мечети в духовной культуре татарского народа (XVIII в. — 1917 г.) — 21—23-bet. ISBN 5-94981-071-6. 
  4. ↑ „Fatal error: Uncaught Error: Call to undefined function ereg_replace() in /home/parking/park7.ru/index.php:14 Stack trace: #0 {main} thrown in /home/parking/park7.ru/index.php on line 14“. Qaraldi: 2023-yil 13-oktyabr.
  5. ↑ 5,0 5,1 Brykowski, Ryszard. „Tatarskie meczety w Rzeczypospolitej“ (polyak) 165 bet. Ochrona Zabytków (1988).
  6. ↑ Norris, Harry. Islam in the Baltic: Europeʼs Early Muslim Community(ingl.). – London—New York: Tauris Academic Studies, 2009. – P. 52.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Pawet: Лакотка А. Стала ім роднаи зямля Беларуская...“. pawet.net. Qaraldi: 2023-yil 21-oktyabr.
  8. ↑ Drozd, Andrzej; Dziekan, Marek M.; Majda, Tadeusz. Meczety i cmentarze Tatarów polsko-litewskich. – Warszawa: Res Publica Multiethnica, 1999. – S. 44.
  9. ↑ Kto jivyot v Belarusi. – Minsk: Belaruskaya navuka, 2012. – S. 497.
  10. ↑ Ольга Изотова, Александра Гурко, Галина Касперович, Александр Бондарчик. Кто живет в Беларуси. Litres, 2022-05-15. ISBN 978-5-457-64006-1. 
  11. ↑ „Jankowski. Powiat oszmiański. Część 1. Strona 254“. orda.of.by. Qaraldi: 2023-yil 21-oktyabr.
  12. ↑ „Три кладбища в Сморгонском районе могут признать историко-мемориальными“. Kraj.by (2018-yil 23-aprel). Qaraldi: 2019-yil 18-iyul.
  13. ↑ Канапацкая, Зорина. „Татары Беларуси восстанавливают святыни“. Милли Фирка (2012-yil 25-oktyabr). 2019-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 12-avgust.
  14. ↑ 14,0 14,1 „Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей РБ. Страница 564“. orda.of.by. Qaraldi: 2023-yil 21-oktyabr.
  15. ↑ 15,0 15,1 „Архітэктура Беларусі. Страница 192“. orda.of.by. Qaraldi: 2023-yil 21-oktyabr.
  16. ↑ 16,0 16,1 Мытько, Оксана. „Мечети: от Некрашунской до Минской Соборной“ 33-bet. Беларуская думка (2016).
  17. ↑ Лакотка, А. I. „Драўлянае сакральна-манументальнае дойлідства Беларусі“ 43-bet. Беларусь (2003).
  18. ↑ Jankowski, Czesław. „Jankowski, Czesław. Powiat oszmiański: materjały do dziejów ziemi i ludzi. Cz. 1“ 253 bet. Petersburg—Kraków (1896).

Adabiyotlar

tahrir
  • Arxіtektura Belarusі: Ensiklapedichni davednіk. – BelEn, 1993. – S. 192. – 620 s.: іl. – ISBN 5-85700-078-5.
  • Dzyarjaoʻni spіs gіstorika-kulturnix kashtooʻnassey Respublіkі Belarus / sklad. V. Ya. Ablamskі, І. M. Charnyaoʻskі, Yu. A. Barisyuk. – Mіnsk: BYeLTA, 2009. – S. 563—564. – 684 s.: іl. – 1000 ekz. – ISBN 978-985-6828-35-8.
  • Lakotka A. I. Draoʻlyanae sakralna-manumentalnae doylіdstva Belarusі / A. І. Lakotka. – Belarus, 2003. – S. 42—43. – 224 s.: іl. – ISBN 985-01-0423-6.
  • Zorina Kanapatskaya. Mecheti tatar Belarusi, Litvi i Polshi: istoriya i sovremennost // Mecheti v duxovnoy kulture tatarskogo naroda (XVIII v. – 1917 g.). Materiali Vserossiyskoy nauchno-prakticheskoy konferensii (25 aprelya 2006 g., g. Kazan). – Kazan: Institut istorii AN RT, 2006. – S. 19—23. – 312 s. – ISBN 5-94981-071-6.
  • Andrzej Drozd, Marek M. Dziekan, Tadeusz Majda. Meczety i cmentarze Tatarów polsko-litewskich. – Warszawa: Res Publica Multiethnica, 1999. – 124 s. – ISBN 83-909001-1-4.(pol.)

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Dovbuch_masjidi&oldid=5218269" dan olindi