Iqtisodiyotning boshqa sohalarida boʻlgani kabi, Estoniyada ham qishloq xoʻjaligi kolxoz va sovxoz tizimlari tanazzulga uchraganidan beri katta oʻzgarishlarga duch keldi. [1]

Estoniyadagi sut fermasi
 
Lääne okrugidagi kichik mahalliy ferma

1991-yilda qishloq xoʻjaligida ishchi kuchining taxminan 12 foizi band boʻlib, Estoniya yalpi ichki mahsulotining 15,4 foizini ishlab chiqardi. [1] Estoniyada qariyb 1,3 million gektar qishloq xoʻjaligi yerlari mavjud boʻlib, ulardan 1 million gektarga yaqini haydaladigan yerlardir. [1] Sovet davrida haydaladigan yerlar qariyb 405 ming gektarga qisqarib, oʻrmonga aylandi. [1] 1940-yillarning oxiri va 1950-yillardagi kollektivlashtirish birinchi mustaqillik davrida Estoniya jamiyatining asosiy tayanchi boʻlgan Estoniya qishloq xoʻjaligiga katta qiyinchiliklarni keltirib chiqardi. [1] Shunga qaramay, Estoniya qishloq xoʻjaligi Sovet davridagi oʻrtacha koʻrsatkichdan koʻra samaraliroq boʻlib qoldi. [1] 1990-yilda 221 ta kolxoz va 117 ta sovxoz mavjud boʻlib, ularning har birida oʻrtacha 350 dan 400 tagacha ishchi bor edi. [1] Har bir fermer xoʻjaligida oʻrtacha chorva mollari soni 1900 qoramol va 2500 choʻchqani oʻz ichiga oladi. [1] Estoniya goʻsht va sutni boshqa respublikalarga eksport qiluvchi mamlakat edi. [1] Qishloq xoʻjaligi ham respublikaning kuchli oziq-ovqat sanoatining asosi boʻlib xizmat qildi. [1] Goʻsht ishlab chiqarishda Estoniya asosan Rossiyadan oziq- ovqat doniga tayangan. [1] 1980-yillarning oxirida respublika goʻsht eksportini qisqartirishga harakat qilganda, Rossiya bunga javoban ozuqa donini yetkazib berishni kamaytirdi, bu esa Estoniya ishlab chiqarishini yanada susaytirdi. [1] 1992-yil boshida yoqilgʻi narxining oshishi va umumiy yoqilgʻi inqirozi qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishiga ham katta taʼsir koʻrsatdi. [1] 1990-yillarning boshlarida dala ekinlarining umumiy maydoni kattargan boʻlsa-da, umumiy ishlab chiqarish va oʻrtacha hosildorlik sezilarli darajada kamaydi. [1]

Estoniya qishloq xoʻjaligi tizimini isloh qilish 1989-yil dekabr oyida „Xususiy dehqonchilik toʻgʻrisida“gi qonunning qabul qilinishi bilan boshlandi (estoncha: Eesti NSV taluseadus). [1] Qonun jismoniy shaxslarga shaxsiy ekish va ekinlar yetishtirish uchun ellik gektargacha yer olishiga ruxsat berdi. [1] Yer meros boʻlib qoldi, lekin uni sotib olish yoki sotish mumkin emas edi. [1] Islohotning maqsadi ishlab chiqarishni ragʻbatlantirish va oʻnlab yillar davomida markaziy rejalashtirish tufayli eskirgan qishloqqa xususiy dehqonchilik ruhini qaytarish edi. [1] Amalga oshirilgandan olti oy oʻtgach, 2000 ga yaqin fermer xoʻjaliklari tashkil etildi. [1] Oradan bir yil o‘tib, 3500 dan ortiq shaxsiy fermer xo‘jaliklari faoliyat yurita boshladi. [1] 1991-yil oktabr oyidan boshlab fermerlarga oʻz yerlariga egalik qilish huquqi berildi. [1] Bu 1992-yil boshida fermer xoʻjaliklari sonini 7200 taga koʻpaytirdi [1] 1993-yilning birinchi yarmida jami 8781 fermer xoʻjaligi tashkil etilgan boʻlib, ular taxminan 225 ming gektar yoki Estoniya ekin maydonlarining toʻrtdan bir qismini egallaydi. [1]

1993-yil may oyida Estoniya parlamenti mulk soligʻi toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi, bu koʻplab fermerlarni biznesga kirishdan oldin tashvishga solgan edi. [1] Qonun mulk qiymatidan davlatga toʻlanishi kerak boʻlgan 0,5 foiz soliq va mahalliy hokimiyat organlariga 0,3 foizdan 0,7 foizgacha boʻlgan ulush toʻlash majburiyatini yukladi. [1] Mulk soligʻidan koʻra, yoqilgʻi va yangi asbob-uskunalar kabi tovarlarning narxi koʻplab yangi fermerlar uchun ogʻir deb hisoblangan. [1]

Xususiy dehqonchilikning yoʻlga qoʻyilishi bilan koʻplab kolxozlar tarqala boshladi. [1] Korrupsiya va fermer xoʻjaliklari direktorlari tomonidan qishloq xoʻjaligi texnikasini „oʻz-oʻzidan xususiylashtirish“ kuchaydi. [1] Estoniyaning bir qancha muvaffaqiyatli xo‘jaliklari kooperativlarga aylantirildi. [1] Uzoq muddatda hukumat o‘rtacha ellik gektar maydonga ega 40-60 ming shaxsiy fermer xo‘jaliklari optimal bo‘lishini bashorat qilgan. [1] Shu bilan birga, estoniyaliklar uyda yetishtirilgan meva va sabzavotlarni isteʼmol qilishning juda yuqori darajasini saqlab qolishlari mumkin edi. [1] 1993-yilda Estoniya Davlat statistika qoʻmitasi tomonidan oʻtkazilgan soʻrov shuni koʻrsatdiki, estoniyaliklar tomonidan isteʼmol qilinadigan barcha kartoshkaning qariyb 80 foizi shaxsiy ravishda yetishtirilgan yoki doʻstlari yoki qarindoshlaridan olingan. [1] Tuxumning 30 foizi bozordan tashqarida, shuningdek jami sharbatning 71,5 foizi olingan. [1] Umuman olganda, estoniyaliklar oziq-ovqatning 20 foizdan ortigʻini shaxsiy ishlab chiqarish yoki doʻstlari yoki qarindoshlaridan olishgan. [1]

Ishlab chiqarish

tahrir

Estoniya 2018-yilda ishlab chiqarilgan:

Oʻrmon xoʻjaligi

tahrir

Estoniya 1,8 million gektar oʻrmonga ega, taxminan 274 million kub metr yogʻoch . [1] 1992-yilda sanoat ishlab chiqarishining qariyb 9 foizini tashkil etgan holda, oʻrmon bilan bogʻliq sanoatlar mebel va yogʻoch eksportining kengayishi tufayli 1990-yillarda yanada oʻsishi mumkin. [1]

Baliq ovlash

tahrir
 
1973-yilda baliqchi qayigʻini dengizdan qutqarish

Bir paytlar butunlay Sovet nazorati ostida boʻlgan baliqchilik sanoati ham mamlakat iqtisodiyotiga hissa qoʻshish imkoniyatiga ega. [1] 230 ta kema, shu jumladan 90 ta okean kemasi bilan ushbu foydali sanoat xalqaro suvlarda keng faoliyat yuritgan. [1] Estoniya oziq-ovqat sanoati eksportining katta qismini baliq va baliq mahsulotlari tashkil etadi. [1] 1992-yilda 131 ming tonnaga yaqin tirik baliq ovlangan. [1]

Manbalar

tahrir
  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 1,28 1,29 1,30 1,31 1,32 1,33 1,34 1,35 1,36 1,37 1,38 1,39 Pettai, Velio A. (1996). "Estonia, Latvia & Lithuania: country studies". in Iwaskiw, Walter R.. Estonia, Latvia & Lithuania: country studies (1st nashri). Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress. 56–60 b. ISBN 0-8444-0851-4. OCLC 34245562. https://www.loc.gov/item/96004057/.   Bu maqola jamoat mulki boʻlgan maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content