Gender tengsizligi
Gender tengsizligi - ijtimoiy tuzilmaning oʻziga xos xususiyati boʻlib, unga koʻra turli ijtimoiy guruhlar, bu holda erkaklar va ayollar jamiyatda teng oʻrinda boʻlishlari lozim.
Gender ijtimoiy etologiyasi — bu munosabatlar, seksistik notoʻgʻri qarashlar, kamsitish, ijtimoiy rollar va meʼyorlarning paydo boʻlishini oʻrganish uchun cheksiz soha[1]. Gender guruhlari vakillarining psixologik qiyofasini shakllantirishda oʻrnatilgan gender stereotiplarini inkor etib boʻlmaydi: ular koʻpincha jamiyatda erkaklar va ayollarning haqiqiy tengligiga erishish uchun toʻsiq boʻlib xizmat qiladi[2].
Zamonaviy dunyoda gender tengsizligi
tahrirAyollarga nisbatan tengsizlik
tahrirAksariyat ayollar gender tengsizligi stereotiplari mavjudligini bilishadi, bu stereotiplar koʻproq ishlaydigan ayollarda oyligi erkaklarnikidan kamligidan vujudga keladi.
Tadqiqotlar va soʻrovlar shuni koʻrsatdiki, erkaklar nafaqat siyosatda, balki boshqa har qanday sohada ham yetakchi oʻrinlarni egallaydi. AQShda ayollarning atigi 20 % yetakchi oʻrinlarni egallaydi, Buyuk Britaniyada — 21 %, Xitoyda — 31 %, Rossiyada — 42 %. Ayollar texnik lavozimlarning atigi 25 % egallaydi, ommaviy axborot vositalarining 5 % boshqaradi (Grant Thornton konsalting kompaniyasi maʼlumotlariga koʻra). Oʻrtacha ayol 60 yoshga yetganda, u xuddi shu lavozimdagi erkaknikidan 450 ming dollar kamroq maosh oladi. Bundan tashqari, baʼzi kam malakali erkaklar ayollarnikidan deyarli ikki baravar koʻp maosh olishadi.
Erkaklar uchun tengsizlik
tahrirErkaklar bolalarni tarbiyalash kabi ayollarning ishlarida katta diskriminatsiyaga duch kelishadi.
Shunday qilib, Yelizabet Tyorner va Entoni Pratkanis erkak va ayol nomidan 56 ta maktabgacha taʼlim kolleji talabalari uchun boʻsh ish oʻrinlari haqida yozma soʻrov yuborishdi. Ayolning soʻrovnomasiga markazlarning deyarli yarmi taklifni qabul qilishga rozi edi, erkakning xatiga esa har oʻninchi javobdan faqat bittasi rozi edi. Shunday qilib, bolalarni tarbiyalash kabi ishlarda odamlar anʼanaviy ravishda erkaklarga qaraganda ayollarga koʻproq ishonishadi, ularni koʻproq gʻamxoʻr, boshqa odamlarning his-tuygʻulariga eʼtiborli va kamroq tajovuzkor deb bilishadi.
Erkaklar rioya qilishlari kerak boʻlgan ijtimoiy meʼyorlar haqida koʻplab stereotiplar mavjud. Bu muvaffaqiyat / maqom normasi va qatʼiylik normasi (jismoniy, aqliy, hissiy) va ayollikka qarshi norma. Erkaklar erkak rolining meʼyorini saqlab qolish qiyinligi tufayli baʼzida stressga duch kelishlari mumkin.
Erkakning gender-rol stressi — bu erkak anʼanaviy rolini meʼyorda saqlab qolish qiyin boʻlganda yoki u ayol roliga xos boʻlgan xatti-harakatlarni namoyon etishga majbur boʻlganda yuzaga keladigan stressdir.
Madaniy meʼyorlarning taʼsiri
tahrirErkaklar va ayollar oʻrtasidagi tugʻma fiziologik farqlarga qaramay, biz baribir ham jamiyatdagi baʼzi bir tengsizliklarga rozi boʻlishimiz kerak.
Madaniy meʼyorlar bizning munosabatimiz va xatti-harakatlarimizga katta taʼsir qiladi. Buni tarix jarayonida osongina kuzatish mumkin. Oʻtgan ellik yil ichida dunyoda gender rollari va gender tushunchalari keskin oʻzgardi. 1960-yillarda Qoʻshma Shtatlarda baʼzi oliy oʻquv yurtlari ayollarni oʻqishga qabul qilmagan va asr oxiriga kelib, huquqshunoslik darajasiga ega boʻlgan ayollar ulushi 40 % ga, turmush qurgan amerikalik ayollarning ulushi esa mamlakat aholisi orasida oʻsgan.Mehnatga layoqatli aholi ham ikki baravar oshdi. Elis Eagli oʻzining „Ijtimoiy xulq-atvordagi jinsiy farqlar“ kitobida madaniyat va biologiya oʻrtasidagi oʻzaro taʼsirni tavsiflovchi nazariyani ham taqdim etdi.[3]
Uning taʼkidlashicha, erkaklar va ayollar oʻrtasidagi mehnat tengligiga biologik omillar va bolalik ijtimoiylashuvi kabi turli omillar sabab boʻladi. Kattalar hayotida mehnatning gender taqsimotini aks ettiruvchi rollar gender farqlari uchun asos boʻladi. Ayollar odamlarga eʼtibor va gʻamxoʻrlik qilishga qaratilgan rollarni oʻynashga moyildirlar, erkaklar esa — bu yerda siz oʻzingizning jismoniy kuchingiz va yetakchiligingizni koʻrsatishingiz mumkin[3].
Hozirgi vaqtda gender stereotiplari juda tez oʻzgarib bormoqda va bu erkaklar va ayollarning biznes sohasidagi ijtimoiy mavqeini tenglashtirishga umid boʻlmoqda.
Manbalar
tahrir- ↑ Андреева Г.М.. Социальная психология. Учебник для высших учебных заведений.. М.: Аспект пресс, 2000. (Wayback Machine saytida 25-dekabr 2016-yil sanasida arxivlangan) „Архивированная копия“. 25-dekabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-dekabr 2016-yil.
- ↑ Бёрн Шон. Гендерная психология. СПб: Прайм-Еврознак, 2002. ISBN 9785938780194.
- ↑ 3,0 3,1 Д.Майерс. Социальная психология. СПб: Прайм-Еврознак, 2006.
Adabiyotlar
tahrir- Андреева Г.М.. Социальная психология.Учебник для высших учебных заведений.. М.: Аспект пресс, 2000. (Wayback Machine saytida 25-dekabr 2016-yil sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya ot 25-dekabrya 2016 na Wayback Machine
- Бёрн Шон. Гендерная психология. СПб: Прайм-Еврознак, 2002. ISBN 9785938780194.
- Voronsov D. V. Gendernaya psixologiya obщeniya. — Rostov n/D: Izd-vo YuFU, 2008.
- Д.Майерс. Социальная психология. СПб: Прайм-Еврознак, 2006.
- Shevchenko L. A. Gendernaya psixologiya. Uchebnoe posobie. — Xarkov: OOO „MIT“, 2004
- Kathy Davis, Mary Evans, Judith Lorber (eds.). Handbook of Gender and Women's Studies. Sage, 2006. ISBN 9781446206843.