Global gender farq hisoboti
Global gender farqi hisoboti birinchi marta 2006-yilda Jahon iqtisodiy forumi tomonidan nashr etilgan. Global Gender Gap Index — bu gender tengligini oʻlchash uchun moʻljallangan indeks.[1]
U „mamlakatlarni ushbu resurslar va imkoniyatlarning umumiy darajasidan qatʼi nazar, oʻz resurslari va imkoniyatlarini erkak va ayol aholisi oʻrtasida qanchalik toʻgʻri taqsimlayotganini baholaydi“, deyiladi hisobotda.[2] „Gender gender tafovutlarini baholash va taqqoslash uchun tushunarli asosni taqdim etish hamda ushbu resurslarni ayollar va erkaklar oʻrtasida teng taqsimlashda namuna boʻlgan mamlakatlarni ochib berish orqali Hisobot siyosatchilar oʻrtasida kengroq xabardorlik hamda koʻproq almashinuv uchun katalizator boʻlib xizmat qiladi“.[2]
Metodologiya
tahrirHisobotning Gender farqi indeksi mamlakatlarni ayollar va erkaklar oʻrtasidagi hisoblangan gender tafovutiga koʻra toʻrtta asosiy yoʻnalishda: sogʻliqni saqlash, taʼlim, iqtisod va siyosatda mamlakatdagi gender tengligi holatini baholash uchun tartiblangan.
Hisobot butun dunyo boʻylab 130 ta iqtisodiyotda, yaʼni dunyo aholisining 93 % dan ortigʻida erkaklar va ayollar oʻrtasidagi tengsizlikning toʻrtta umumiy sohasini oʻrganadi:
- Iqtisodiy ishtirok va imkoniyat — ish haqi, ishtirok darajasi va yuqori malakali ishga kirish boʻyicha natijalar
- Taʼlim darajasi — asosiy va oliy taʼlimga kirish natijalari
- Siyosiy vakolatlar — qaror qabul qilish tuzilmalarida vakillik natijalari
- Salomatlik va yashash — umr koʻrish davomiyligi va jinsiy nisbat boʻyicha natijalar. Bu holda paritet qabul qilinmaydi, ayollar tugʻilishi erkaklarnikiga qaraganda kamroq (har 1000 erkak uchun 944 ta ayol) va erkaklar erta oʻlimi taxmin qilinadi. Ayollar erkaklarnikidan kamida olti foiz koʻproq umr koʻrishlari sharti bilan, tenglik qabul qilinadi. Ammo agar u olti foizdan kam boʻlsa, bu gender farqi sifatida hisoblanadi.[3]
Indeksni yaratish uchun foydalanilgan oʻn toʻrtta oʻzgaruvchidan oʻn uchtasi Xalqaro Mehnat Tashkiloti, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot Dasturi va Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti kabi xalqaro tashkilotlarning ommaga ochiq „qattiq maʼlumotlar“ koʻrsatkichlaridan olingan.[4]
Gender farqi indeksining yuqori chegaraviy qiymati
tahrir| 1. Iqtisodiy ishtirok va imkoniyat | |||
|---|---|---|---|
| nisbat | chegara[5] | vazn[6] | qiymat |
| * Ishchi kuchi ishtiroki | 1.0 | 0,199 | 0,199 |
| * Shu kabi ish uchun ish haqi tengligi | 1.0 | 0,310 | 0,310 |
| * Hisoblangan daromad | 1.0 | 0,221 | 0,221 |
| * Qonun chiqaruvchilar, yuqori lavozimli amaldorlar va menejerlar | 1.0 | 0,149 | 0,149 |
| * Professional va texnik xodimlar | 1.0 | 0,121 | 0,121 |
| soʻm | 1.0 | 1.0 | |
| 2. Taʼlim darajasi | |||
| nisbat | chegara[5] | vazn[6] | qiymat |
| * Savodxonlik darajasi | 1.0 | 0,191 | 0,191 |
| * Boshlangʻich taʼlimga qabul qilish | 1.0 | 0,459 | 0,459 |
| * Oʻrta taʼlimga qabul qilish | 1.0 | 0,229 | 0,229 |
| * Oliy taʼlimga qabul qilish | 1.0 | 0,121 | 0,121 |
| soʻm | 1.0 | 1.0 | |
| 3. Salomatlik va omon qolish | |||
| nisbat | chegara[5] | vazn[6] | qiymat |
| * Tugʻilganda jinsiy nisbat | 0,944[7] | 0,693 | 0,654 |
| * Sogʻlom umr koʻrish | 1.060[8] | 0,307 | 0,325 |
| soʻm | 1.0 | 0,980 | |
| 4. Siyosiy vakolat | |||
| nisbat | chegara[5] | vazn[6] | qiymat |
| * Parlamentdagi ayollar | 1.0 | 0,310 | 0,310 |
| * Vazirlik lavozimlarida ayollar | 1.0 | 0,247 | 0,247 |
| * Ayol davlat rahbari bilan yillar | 1.0 | 0,443 | 0,443 |
| soʻm | 1.0 | 1.0 | |
| Jamlama | |
|---|---|
| 1. Iqtisodiy ishtirok va imkoniyat | 1.000 |
| 2. Taʼlim darajasi | 1.000 |
| 3. Salomatlik va omon qolish | 0,980 |
| 4. Siyosiy vakolat | 1.000 |
| soʻm | 3.980 |
Gender farqi indeksi : 3,98 / 4 = 0,9949
Bu ayol-erkak nisbati va erkak-ayol nisbati uchun Gender farqi indeksining (limes superior) yuqori chegara qiymatidir.
WEF Global Gender Gap Index reytingi
tahrirMumkin boʻlgan eng yuqori ball 1,0 (ayollar uchun tenglik yoki yaxshiroq, umr koʻrish davomiyligi (ayollar uchun 106 % yoki undan koʻproq) va tugʻilishdagi gender pariteti (ayollar uchun 94,4 % yoki undan yuqori[9]) bundan mustasno) va mumkin boʻlgan eng past ball 0 dir. Ayrim mamlakatlar uchun maʼlumotlar mavjud emas.[10][11] Eng yuqori oʻrindagi uchta davlat oʻzlarining gender tafovutlarining 84% dan ortigʻini yopdilar, eng past oʻrindagi davlat esa gender farqining atigi 50 % dan bir oz koʻproq qismini yopdi.
Cheklovlar va tanqidlar
tahrirHisobot ayollarning erkaklarnikiga nisbatan noqulayligini oʻlchaydi. Ayollar foydasiga gender nomutanosibligi ballga taʼsir qilmaydi.[12] Masalan, „Ayol davlat rahbarining yillar soni (soʻnggi 50 yil) erkaklarnikidan yuqori“ koʻrsatkichi, agar yillar soni 25 boʻlsa, 1 ball boʻlardi, lekin yillar soni 50 boʻlsa, baribir 1 ball boʻlardi. Ushbu metodologiya tufayli ayollarni erkaklardan ustun qoʻyadigan gender tafovutlari tenglik sifatida eʼlon qilinadi va boshqa sohalarda tenglik kamchiliklari reytingda kamroq koʻrinmaydi, umr koʻrish davomiyligi bundan mustasno. Oddiyroq qilib aytadigan boʻlsak: ayollar barcha sohalarda yaxshiroq yashashlari mumkin edi va shunga qaramay, indeks bu mamlakatni mutlaqo teng deb hisoblaydi.
Indeks „mamlakatlarda mavjud resurslar va imkoniyatlarning haqiqiy darajasini emas, balki mamlakatlardagi resurslar va imkoniyatlardan foydalanishda genderga asoslangan boʻshliqlarni oʻlchash“ uchun ishlab chiqilgan.[13]
2010-yilgi akademik nashrda Beneria va Permanyer Global Gender farqi indeksini faqat ayollar hayotining ayrim jabhalarida tengsizlikni qamrab olgani uchun tanqid qilgan, shuning uchun uni gender tengsizligining toʻliq oʻlchovi boʻlmagan.[14]
2019-yilgi akademik nashrida Stoet va Geary Global Gender Gap Index gender tengligining oʻlchovi sifatida cheklovlarga ega ekanligini taʼkidladilar, chunki u ballarni cheklash usuli va erkaklar ortda qolishi maʼlum boʻlgan muayyan masalalarni eʼtiborsiz qoldirgani uchun (masalan, xavfli ishlarda ishlash xavfi).[15] Global Gender Gap Report 2021-hisobotiga koʻra, indeks ayollar erkaklardan maʼlum jihatlardan ustun boʻlgan mamlakatni jazolamaydi va ayollar erkaklarnikidan besh yil koʻproq umr koʻrgan taqdirdagina oʻrtacha umr koʻrish boʻyicha tenglikka erishiladi, deb hisoblaydi.[16]
Manbalar
tahrir- ↑ „Global Gender Gap Report 2017“ (en-US). 2018-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 11-may.
- ↑ 2,0 2,1 2008 Report, p. 24
- ↑ 2014 report, page 5
- ↑ 2008 Report, p. 5
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 The Global Gender Gap Report 2018 (GGGR), p. 5, Construction of the Index, § 2. Data truncation at equality benchmark: As a second step, these ratios are truncated at the „equality benchmark“. For all indicators, except the two health indicators, this equality benchmark is considered to be 1, meaning equal numbers of women and men.
GGGR 2018, p. 42, Country Score Card: … To calculate the Index, all ratios were truncated at the parity benchmark of 1 and thus the highest score possible is 1. - ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 GGGR 2018, p. 6; Table 2: Calculation of weights within each subin-dex
- ↑ GGGR 2018, p. 5, Construction of the Index, § 2. Data truncation at equality benchmark: … In the case of sex ratio at birth, the equality benchmark is set at 0.944,
GGGR 2018, p. 42, Country Score Card: … except for the sex ratio at birth (0.944) - ↑ GGGR 2018, p. 5, Construction of the Index, § 2. Data trun-cation at equality benchmark: … the case of healthy life expectancy the equality benchmark is set at 1.06.
GGGR 2018, p. 42, Country Score Card: … and the healthy life expectancy (1.06) indicators. - ↑ 2016 Report, Page 6
- ↑ „The Global Gender Gap Report 2013“ 12–13. World Economic Forum.
- ↑ „Global Gender Gap Report 2014 - Reports - World Economic Forum“. Global Gender Gap Report 2014.
- ↑ Ricardo Hausmann, Harvard University, Laura D. Tyson, University of California, Berkeley, Saadia Zahidi, World Economic Forum, Editors. „The Global Gender Gap Report 2009“. World Economic Forum, Geneva, Switzerland (2009). — „(...) the Index rewards countries that reach the point where outcomes for women equal those for men, but it neither rewards nor penalizes cases in which women are outperforming men in particular variables“. 5-aprel 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 2-noyabr.
- ↑ „Global Gender Gap Report 2017 - Rankings“. World Economic Forum. Qaraldi: 17-noyabr 2017-yil.
- ↑ Beneria, L., Permanyer, I.,(2010). The Measurement of Socio-economic Gender Inequality Revisited, Development and Change, 41:3, pp.375-399
- ↑ Stoet, G. & Geary, D.C. (2019). A simplified approach to measuring national gender inequality, PLOS ONE 14(1): e0205349. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0205349
- ↑ „Global Gender Gap Report 2021“. World Economic Forum. Qaraldi: 30-mart 2021-yil.
Havolalar
tahrir- „Women Leaders and Gender Parity“. World Economic Forum. 2008-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 19-noyabr.
- Daily chart: Sex and equality, The Economist, Oct 25th 2013
Hisobotlar
tahrir- Ricardo Hausmann. The Global Gender Gap Index 2014. World Economic Forum, Geneva, Switzerland, 2014. Qaraldi: 2014-yil 26-noyabr.
- Ricardo Hausmann, Laura D. Tyson, Saadia Zahidi, Editors. The Global Gender Gap Report 2013. World Economic Forum, Geneva, Switzerland, 2013. Qaraldi: 2013-yil 26-oktyabr.
- Ricardo Hausmann, Laura D. Tyson, Saadia Zahidi, Editors. The Global Gender Gap Report 2012. World Economic Forum, Geneva, Switzerland, 2012. Qaraldi: 2012-yil 26-oktyabr.
- The Global Gender Gap Report 2010.
- Ricardo Hausmann, Laura D. Tyson, Saadia Zahidi, Editors. The Global Gender Gap Report 2010. World Economic Forum, Geneva, Switzerland, 2010. Qaraldi: 2010-yil 20-oktyabr.
- Ricardo Hausmann, Laura D. Tyson, Saadia Zahidi, Editors. The Global Gender Gap Report 2009. World Economic Forum, Geneva, Switzerland, 2009. Qaraldi: 2009-yil 2-noyabr.
- Ricardo Hausmann, Laura D. Tyson, Saadia Zahidi, Editors. The Global Gender Gap Report 2008. World Economic Forum, Geneva, Switzerland, 2008. Qaraldi: 2008-yil 19-noyabr.
- Ricardo Hausmann, Laura D. Tyson, Saadia Zahidi, Editors. The Global Gender Gap Report 2007. World Economic Forum, Geneva, Switzerland, 2007. Qaraldi: 2008-yil 19-noyabr.
- Ricardo Hausmann, Laura D. Tyson, Saadia Zahidi, Editors. The Global Gender Gap Report 2006. World Economic Forum, Geneva, Switzerland, 2006. Qaraldi: 2008-yil 19-noyabr.