Gofralar

Gofralar — Markaziy Osiyo qadimiy meʼmorchiligining oʻziga xos shaklidir. Odatda bir-biriga biriktirilgan massiv yarim silindrlar shaklini olgan vertikal ravishda chiqadigan relyef elementlari. Qadim zamonlarda gofraalar xom gʻisht va paxsadan qurilgan monumental binolarning jabhalarini loyihalashda ishlatilgan; Oʻrta Osiyo, Eron, Kichik Osiyo va Hindistonning oʻrta asr monumental binolarida topilgan badiiy uslub.

Silindrsimon oʻsimtalardan tashqari, burchakli va boshqa, koʻproq „gʻaroyib“ shakllar ham mavjud, ammo yarim dumaloq shakllar miqdoriy jihatdan ustunlik qiladi.

Quyidagilarga foydalaniladi:

• Gofrokarton, gofrokarton deb ham ataladi
• Gofrirovka qilingan galvanizli temir, sovuq oʻram issiq galvanizli yumshoq poʻlat plitalardan tashkil topgan qurilish materiali
• Gofrirovka qilingan plastmassa, yuqori taʼsirga ega polipropilen qatronidan ishlab chiqarilgan siqilgan ikki qavatli plastmassa plitalarning keng assortimenti
• Gofrirovka qilingan zanglamaydigan poʻlat quvurlar, ichki yoki tashqi tomondan gofrirovka qilingan zanglamaydigan poʻlatdan yasalgan quvurlar

Tarixi

Oʻrta Osiyoning turli mintaqalaridagi qalʼalar, qalʼalar va qoʻrgʻonlarning gofrirovka qilingan jabhalari juda qadim zamonlardanoq bezatilgan: qadimgi davrga oid gofrirovka qilingan qalʼalar Xorazm va Baqtriyada maʼlum boʻlib, ularning baʼzilari miloddan avvalgi 2-1 asrlarga toʻgʻri keladi. Islomgacha boʻlgan davrda Xorazmda (ayniqsa, bu yerda juda koʻp saqlanib qolgan), Marv va Buxoro vohalarida va boshqa baʼzi joylarda „gofra qilingan“ qalʼalar va qalʼalar qurilgan. Eron va Afgʻonistonda bu davrdagi binolar orasida gofra qilingan binolar uchramagan — ular u yerda ancha keyin paydo boʻlgan va oʻsha paytda ham keng qoʻllanilmagan .

Boshqa koʻplab meʼmoriy shakllar singari, devorlarning „gofrirovkasi“ vaqt oʻtishi bilan oʻzining himoyaviy maʼnosini yoʻqotdi va sof badiiy uslubga aylandi. Bunday holda, gofrirovkalar ichki meʼmorchilikda ham qoʻllangan, keyinchalik 10-12-asrlarda gofrirovka qilingan devorlarning kuchli plastikligi Oʻrta Osiyo, Eron, Kichik Osiyo va hatto Hindistondagi fuqarolik binolari, maqbara va minoralarning bezakiga aylandi .

Adabiyotlar

• Xmelnitskiy S. G. Arablar va turklar oʻrtasida. Oʻrta Osiyoning ilk islom meʼmorchiligi. — Berlin-Riga: GAMAJUN, 1992. — 344 p. Xmelnitskiy S. G. Kushonlar va arablar oʻrtasida. Oʻrta Osiyo meʼmorchiligi V-VIII asrlar. — Berlin-Riga: GAMAJUN, 2000. — 288 p.