Gruziya Demokratik Respublikasi

Gruziya Demokratik Respublikasi (gruzincha: საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა sak’art’velos demokratiuli respublika) — 1918-yil maydan 1921-yil fevralgacha Gruziya respublikasining birinchi zamonaviy tashkil etilgan rasmiy davlati boʻlgan.

Maqom	Respublika
Parlament raisi
• 1918 — 1921	Noe Zhordania
Keyingi davlat Turkiya Gruziya Sovet Sotsialistik Respublikasi

Gruziya Demokratik Respublikasi 1917-yildagi Rossiya inqilobi boshlangandan keyin Rossiya imperiyasi qulaganidan keyin tashkil etilgan. Uning belgilangan chegaralari shimolda Kuban Xalq Respublikasi va Shimoliy Kavkazning togʻli respublikasi, janubda Usmonlilar imperiyasi va Birinchi Armaniston Respublikasi va janubi-sharqda Ozarbayjon Demokratik Respublikasi bilan boʻlgan. Uning umumiy maydoni taxminan 107,600 km² (taqqoslash uchun hozirgi Gruziyaning umumiy maydoni 69,700 km²) va aholisi 2,5 mln kishini tashkil etgan.

Respublikaning poytaxti Tbilisi, davlat tili esa gruzin tili edi. 1918-yil 26-mayda Zakavkaziya Federatsiyasi parchalanishi bilan eʼlon qilingan boʻlib, unga Gruziya Sotsial-Demokratik partiyasi (shuningdek, Gruziya Mensheviklari partiyasi deb nom berilgan) rahbarlik qilgan. Doimiy ichki va tashqi muammolarga duch kelgan yosh davlat Rossiyaning Qizil Armiyasi bosqinchiligiga dosh berolmadi va Sovet respublikalaridan biriga aylandi.

Tarixi

Tan olinishi

Gruziya darhol Germaniya va Usmonlilar imperiyasi tomonidan tan olindi. Yosh davlat oʻzini Germaniya himoyasi ostiga olishi va asosan musulmonlar yashaydigan mintaqalarini (shu jumladan Batumi, Ardaxon, Artvin, Axaltixe va Axalkalaki shaharlarini) Usmonli hukumatiga topshirishi kerak edi (Batum shartnomasi, 4-iyun). Biroq, Germaniyaning qoʻllab-quvvatlashi gruzinlarga Abxaziyadan bolsheviklar tahdidini qaytarishga imkon berdi. Nemis kuchlari Fridrix Freyherr Kress von Kressenshteyn qoʻmondonligida edi. Birinchi jahon urushida Germaniya magʻlub boʻlganidan soʻng, Gruziya hukumatining ruxsati bilan Britaniya ishgʻol kuchlari mamlakatga yetib kelishdi. Inglizlar va mahalliy aholi oʻrtasidagi munosabatlar nemislarga nisbatan ancha yomonlashgan. Britaniyaning qoʻli ostidagi Batumi 1920-yilgacha Gruziya nazorati ostida boʻlmagan. 1918-yil dekabrida Tbilisiga ham ingliz kuchlari joylashtirildi.

Gruziyaning qoʻshnilari bilan munosabati yaxshi emas edi. Britaniyaning harbiy missiyasi mintaqadagi barcha anti-bolshevik kuchlarini birlashtirish uchun ushbu toʻqnashuvlarda vositachilik qilishga urindi. Oq rus armiyasi kuchlarining yangi tashkil etilgan davlatlarga oʻtishiga yoʻl qoʻymaslik uchun mintaqadagi ingliz qoʻmondoni Kavkaz boʻylab Denikinga oʻtishga ruxsat berilmasligi chizigʻini tortib, Gruziyaga ham, Ozarbayjonga ham vaqtinchalik yordam berdi. Angliya pozitsiyasiga qaramay Denikin kuchlari tomonidan bosib olinish xavfi Gruziya va Ozarbayjonni 1919-yil 16-iyunda oʻzaro mudofaa ittifoqida birlashtirdi.

1919-yil 14-fevralda Gruziyada parlament saylovlari boʻlib oʻtdi va Gruziya sotsial-demokratik partiyasi 81,5 foiz ovoz bilan gʻolib boʻldi. 21-martda No Zhordania uchinchi hukumatni tuzdi, u mahalliy bolshevik faollari tomonidan qoʻzgʻatilgan va asosan Rossiyadan qoʻllab-quvvatlanadigan qurolli dehqonlar qoʻzgʻolonlari bilan kurashishga majbur boʻldi. Abxaziya va osetin kabi etnik ozchiliklar tomonidan amalga oshirilganda, bu yanada qiyinlashdi.

Xalqaro tan olinishi

7-maydagi Moskva Tinchlik Shartnomasiga binoan Gruziya mustaqilligi Sovet Rossiyasi tomonidan bolshevik tashkilotlarini qonuniylashtirilishi va Gruziya hududiga chet el qoʻshinlarini kiritmaslik majburiyati evaziga tan olindi.

Gruziya Demokratik Respublikasining mustaqilligi de jure sifatida, Argentina, Germaniya, Turkiya, Belgiya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Yaponiya, Italiya, Polsha, Chexoslovakiya va Estoniya va boshqa mamlakatlar tomonidan tan olingan.

Gruziya Demokratik Respublikasi hukumati koʻplab Yevropa davlatlari tomonidan 1921-yildan keyin ham bir muncha vaqt Gruziyaning yagona qonuniy hukumati sifatida tan olinishda davom etdi. Gruziya Demokratik Respublikasi hukumati 1954-yilgacha Gruziya Sovet hokimiyatiga qarshi turishda davom etdi.

Bibliografiya

• Avalishvili, Zourab (1981), The Independence of Georgia in International Politics 1918–1921, Westport, Connecticut: Hyperion Press, ISBN 0-8305-0059-6
• Blauvelt, Timothy K. (2014), „The Establishment of Soviet Power in Abkhazia: Ethnicity, Contestation and Clientalism in the Revolutionary Periphery“, Revolutionary Russia, 27 (1): 22–46, doi:10.1080/09546545.2014.904472, S2CID 144974460
• Jones, Stephen (April 2014), „Between ideology and pragmatism: social democracy and the economic transition in Georgia 1918-21“, Caucasus Survey, 1 (2): 63–81, doi:10.1080/23761199.2014.11417286
• Kazemzadeh, Firuz (1951), The Struggle for Transcaucasia (1917–1921), New York City: Philosophical Library, ISBN 978-0-95-600040-8
• Lee, Eric (2017), The Experiment: Georgia's Forgotten Revolution, 1918–1921, London: Zed Books, ISBN 978-1-78699-092-1
• Papuashvili, George (2012), „The 1921 Constitution of the Democratic Republic of Georgia: Looking Back after Ninety Years“, European Public Law, 18 (2): 323–350
• Rayfield, Donald (2012), Edge of Empires: A History of Georgia, London: Reaktion Books, ISBN 978-1-78-023030-6
• Rose, John D. (April 1980), „Batum as Domino, 1919–1920: The Defence of India in Transcaucasia“, The International History Review, 2 (2): 266–287, doi:10.1080/07075332.1980.9640214
• Suny, Ronald Grigor (1994), The Making of the Georgian Nation (Second-nashr), Bloomington, Indiana: Indiana University Press, ISBN 978-0-25-320915-3
• Welt, Cory (2012), „A Fateful Moment: Ethnic Autonomy and Revolutionary violence in the Democratic Republic of Georgia (1918–1921)“, in Jones, Stephen F. (muh.), The Making of Modern Georgia, 1918 – 2012: The first Georgian Republic and its successors, New York City: Routledge, 205–231-bet, ISBN 978-0-41-559238-3
• Yilmaz, Harun (2009), „An Unexpected Peace: Azerbaijani-Georgian Relations, 1918–1920“, Revolutionary Russia, 22 (1): 37–67, doi:10.1080/09546540902900288, S2CID 143471218