Hjalmar Schacht

Hjalmar Horace Greeley Schacht (talaffuzi: Yalmar Horas Griliy Schacht; 22-yanvar 1877-yil, Tinglef, Shlezvig-Golshteyn — 3-iyun 1970-yil, Munhen) — nemis davlat arbobi va moliyaviy rahbari, Germaniya milliy banki direktori (1916-1923), Reyxsbank prizidenti (1923-1930, 1933-1939), Reyx iqtisodiyot vaziri (1936-1937), portfelsiz Reyx vaziri (1937-1943).

Hjalmar Schacht
Yalmar Schacht 1931-yilda
19-Germaniya iqtisodiyot vaziri
Mansab davri 3-avgust 1934-yil – 26-noyabr 1937-yil
Kansler	Adolf Gitler
Oʻtmishdoshi	Kurt Shmitt
Vorisi	German Vilgelm Gering
4-Reyxsbank prizedenti
Mansab davri 22-dekabr 1923-yil – 7-mart 1930-yil
Oʻtmishdoshi	Rudolf Xavenshtayn
Vorisi	Gans Lyuter
6-Reyxsbank prizidenti
Mansab davri 17-mart 1933-yil – 20-yanvar 1939-yil
Kansler	Adolf Gitler
Oʻtmishdoshi	Gans Lyuter
Vorisi	Valter Funk
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi	22-yanvar 1877-yil Shlezvig-Golshteynning Tinglef shahri Germaniya imperiyasi (hozirgi Tinglev, Daniya)
Vafoti	3-iyun 1970-yil(1970-06-03) (93 yoshda) Myunxen, Germaniya
Fuqaroligi	Olmoniya
Siyosiy partiyasi	NDP (1926) MSNIP (1943)
Turmush oʻrtogʻi	Mansi Shaxt
Taʼlim	Kil universiteti Myunxen universiteti Yoxanneum akademik maktabi Parij universiteti Berlin universiteti Leypsig uUniversiteti
Mukofotlari
Imzosi
Mansubligi	lyuteran

Fashistlar Germaniyasining urush iqtisodiyotining asosiy tashkilotchilaridan biri. Asosiy harbiy jinoyatchilardan biri sifatidaNyurnbergdagi Xalqaro harbiy tribunalda sud qilingan va 1946-yil 1-oktyabrda toʻliq oqlangan.

Biografiyasi

1877-yil 22-yanvarda Schleswig-Holsteinning Tinglef shahrida (hozirgi Tinglev, Daniya) tugʻilgan. Otasi — Vilgelm Lyudvig Leonard Maksimillian Schacht Amerika Qoʻshma Shtatlari koʻchib borib, fuqarolikni qabul qilgan, lekin u yerda oyoqqa tura olmay 7 yildan soʻng 1876-yilda Germaniyaga qaytgan. Onasi — Konstans Yustina Sofiya fon Eggers, Daniya baronining qizi boʻlgan.

Schachtning ikkinchi va uchinchi ismlari ekssentrik amerikalik jurnalist va siyosatchi Horas Greliyning (AQSh prezidentligiga nomzod boʻlgan) ismi va familiyasini ifodalaydi. Birinchi ismi, Yalmarning kelib chiqish ildizlari Daniyaga borib taqaladi.

Kil universitetida tibbiyot, Berlin universitetida nemis filologiyasi va Myunxen universitetida siyosiy iqtisod boʻyicha tahsil olgan. 1899-yilda Kil universitetida siyosiy iqtisod fanlari nomzodi ilmiy darajasini oldi, soʻngra Berlinda professor Gustav fon Shmoller bilan iqtisod boʻyicha oʻqishni davom ettirdi.

Oʻqishni tugatgandan soʻng, 1903-yildan „Drezdner banki“da ishladi (1908-yildan — direktor oʻrinbosari bõldi).

Birinchi jahon urushi

Birinchi jahon urushi paytida u Belgiyadagi nemis bosqinchi hokimiyatlarining iqtisodiy boshqaruvida ishlagan. Schacht miyopi tufayli harbiy xizmatdan ozod qilinadi .

1916-yilda Germaniyaning xususiy Milliy bankining rahbari boʻldi (nemischa: Nationalbank für Deutschland ) va keyinchalik uning hammuassisiga aylandi.

1918-yil noyabrda u Germaniya Demokratik partiyasini tuzishda ishtirok etdi. Bir necha yil oʻtgach, u aristokratiya mulkini ekspropriatsiya qilish boʻyicha partiya pozitsiyasiga rozi boʻlmagani uchun uni tark etdi, chunki u buni xususiy mulkning asosiy huquqiga zid deb baholardi.

1923-yil 22-dekabrdan — Germaniya Reyxsbankining prizidenti boʻldi. Ugiperinflyatsiyani toʻxtatgan va markaning kursini barqarorlashtirgan bir qator juda samarali moliyaviy-iqtisodiy chora-tadbirlarni amalga oshirdi.

1930-yil mart oyida u Reyxsbank prezidenti lavozimidan isteʼfoga chiqdi (Yung rejasidagi oʻzgarishlarga rozi boʻlmaganligi sababli. Bu reja bir yil oldin referendumda tasdiqlangan edi).

Keyin u Amerika moliya korporatsiyasi J.P.Morganning bosh nemis vakili edi. 1931-yildan boshlab u NSDAPni qoʻllab-quvvatladi va A. Gitlerni yirik sanoatchilar va siyosatchilar bilan, xususan, " Gartsburg fronti " orqali yaqinlashishiga hissa qoʻshdi.

Gitler hokimiyatida

1933-yil 17-martda Gitlerning parlament saylovlarida gʻalaba qozonganidan soʻng, Schacht yana Reyxsbankni boshqaruvini oʻz qoʻliga oldi va bu lavozimda G. Lyuterni oʻrnini egalladi.

1934-yilda Schacht Germaniyada kredit tizimi ustidan toʻliq nazorat oʻrnatdi, 22-iyundan — Reyx iqtisodiyot vaziri boʻldi. 1934-yil 30-sentabrda u Gitlerga „Iqtisodiyotni safarbar qilish boʻyicha ishlarning borishi toʻgʻrisida“gi maʼruzasini taqdim etdi, unda u Iqtisodiyot vazirligiga „urushga iqtisodiy tayyorgarlik“ vazifasi yuklanganligini taʼkidladi.

Yalmar Shaxt (chapda) Tehronga tashrifi. O'ngda iqtisod vaziri Ali Akbar Dovar. (1935-yil)

1935-yil 21-mayda u urush iqtisodiyoti boʻyicha bosh vakil etib tayinlandi, unga „urushga iqtisodiy tayyorgarlik koʻrish“ni boshlash topshirildi. Iqtisodiyot vazirligini ham, Reyxsbankni ham boshqarib, u harbiy sanoatni moliyalashtirish uchun marka kursi bilan oʻynash va „MEFO“ veksellari bilan oʻynash uslubidan foydalandi.

1936-yil sentyabr oyida Toʻrt yillik reja uchun idora boshligʻi sifatida G. Gering tayinlangach, Schacht harbiy iqtisodiyotni boshqarish boʻyicha bir qator funktsiyalardan voz kechishga majbur boʻldi.

1937-yil 5-sentyabrda taʼtilga chiqadi va 26-noyabrda uning oʻrniga Iqtisodiyot vaziri etib V. Funk tayinlanadi. Gitlerning talabiga binoan Schacht hukumatda portfelsiz imperator vaziri sifatida qoldi va Reyxsbank prezidenti lavozimini saqlab qoldi.

Yalmar Shaxt va Adolf Gitler (1935-yil).

1938-yilda Avstriyaning anshlyusidan keyin u Avstriya Milliy bankini tugatish va Avstriya bank tizimini butun nemis tizimiga qoʻshish ishlariga rahbarlik qildi.

1939-yil 7-yanvarda u Gitlerga maktub yoʻllab, unda hukumat tutayotgan yoʻl Germaniya moliya tizimining qulashi va giperinflyatsiyaga olib kelishini koʻrsatib, moliya ustidan nazoratni Imperiya Moliya Vazirligi va Reyxsbank qoʻliga topshirishni talab qildi. 20-yanvar kuni u Reyxsbank prezidenti lavozimini tark etdi, ammo portfelsiz vazir lavozimini saqlab qoldi. 1939-yil sentyabr oyida u Polshaga bostirib kirilishiga keskin qarshi chiqdi.

Schacht, shuningdek , SSSR bilan urushga salbiy munosabatda boʻlib, Germaniya urushda iqtisodiy sabablarga koʻra magʻlub boʻladi deb xisoblardi. 1941-yil 30-noyabrda u Gitlerga uning tuzumni qattiq tanqid qilib, maktub yoʻlladi.

1942-yil 22-yanvarda u Reyx vaziri lavozimidan isteʼfoga chiqdi.

1930-yillarda. Schacht "SS reyxsfyurerining doʻstlari davrasi " aʼzosi edi, lekin keyinchalik Gitler rejimiga qarshi fitnachilar bilan aloqalarni davom ettirdi, lekin oʻzi bu fitna ishtirokchisi emas edi. 1944-yil 21-iyulda „Gitlerga iyul oyida qilingan suiqasd“ muvaffaqiyatsizlikka uchraganidan soʻng, Schacht hibsga olinadi va Ravensbryuk, Flossenbyurg va Dahau kontslagerlarida saqlanadi.

Ikkinchi jahon urushidan so'ng

1947-yil

1945-yil may oyida Ittifoqchilar tomonidan ozod qilingan, ammo darhol Pustertalda (Avstriya) Amerika qoʻshinlari tomonidan hibsga olingan. Nyurnbergdagi Xalqaro harbiy tribunalda sud qilingan va 1946-yil 1-oktyabrda oqlangan. Keyin u 1947-yil aprel oyida Vyurtembergda nemis denasifikatsiyasi boʻyicha sudi tomonidan hibsga olindi va sakkiz yillik ogʻir mehnatga hukm qilindi.

Apellyatsiya boʻyicha (Ludwigsburg) oqlandi va 1948-yil 2-sentyabrda ozod qilindi. Keyinchalik Germaniyada bank sohasida ishlagan, „Schacht GmbH“ (Dusseldorf) bank uyiga asos solgan va unga rahbarlik qilgan.

U 1970-yil 3-iyunda Myunxenda vafot etadi.

Insholar

• Шахт Яльмар.. Главный финансист третьего рейха. Признания старого лиса 1923-1948. Центрполиграф, 2011 — 511-bet. ISBN 978-5-9524-4975-6. 

Adabiyotlar

• A. A. Yalmar Schacht va NSDAP oʻrtasidagi munosabatlar // XV Lebedev oʻqishlari: Butunrossiya materiallari. ilmiy-amaliy konf. (Penza, 2014-yil 3-aprel). — Penza: GUMNITS PSU, 2014. S. 20-23.
• A. A. Xjalmar Schacht zamondoshlar bahosida // Talaba va Rossiyaning kelajagi. XVII rus talabalari ilmiy konferentsiyasi tezislari / Ed. V.V. Volova M.: SSU nashriyoti, 2014-yil, 324-327-betlar.
• Залесский К. А.. Кто был кто в Третьем рейхе: Биографический энциклопедический словарь. Астрель, 2002. ISBN 5-17-015753-3. 
• Лиакват А.. Повелители финансов. Банкиры, перевернувшие мир. «Альпина Паблишер», 2011 — 467-bet. ISBN 978-5-9614-1568-1. 
• Schacht, Yalmar / Matveeva A.G. // Ignalilar — Shervinskiy. — M. : Katta rus entsiklopediyasi, 2017. — BILAN. 720. — (Buyuk rus entsiklopediyasi : [35 jildda] / ch. ed. Yu.S.Osipov ; 2004-2017, jild. 34). — ISBN 978-5-85270-372-9
• Heinz Pentzlin.. Hjalmar Schacht. Leben und Wirken einer umstrittenen Persönlichkeit. Ullstein, 1980. ISBN 3-550-07913-3.  ^(olm.)
• John Weitz.. Hitler's Banker: Hjalmar Horace Greeley Schacht. Little Brown & Co, 1997 — 361-bet. ISBN 0-316-92916-6.  ^(ingl.)
• André Wilmots.. Hjalmar Schacht, Grand argentier d'Hitler. Le Cri, 2001. ISBN 2-87106-278-1.  ^(frans.)
• Christopher Kopper.. Hjalmar Schacht. Aufstieg und Fall von Hitlers mächtigstem Bankier. Carl Hanser, 2006. ISBN 3-446-40700-6.  ^(olm.)

Havolalar

• Biografiya // „Chronos“ ^(rus.)
• Nemis tarixiy muzeyi veb-saytida qisqacha tarjimai hol ^(olm.)
• Yahudiy virtual kutubxonasi veb-saytida kon faoliyatining tahlili ^(ingl.)
• Biografiya spartacus.schoolnet.co.uk saytida ^(ingl.)
• Hjalmar Schacht Nyurnberg tribunalining hukmi