Vikipediya

Iroq Markaziy banki

Iroq Markaziy banki (arabcha: البنك المركزي العراقي) – Iroq milliy banki. Iroqdagi Britaniya ishgʻoli tugagan 1947-yilda tashkil etilgan. Asosiy vazifasi ichki narx barqarorligini taʼminlash va barqaror raqobatbardosh bozorga asoslangan moliyaviy tizimni rivojlantirishdan iborat.

Iroq Markaziy banki
البنك المركزي العراقي
Bosh qarorgohi Bagʻdod, Iroq
Tashkil etilgan yili 16-noyabr, 1947-yil(1947-11-16)
Mulkchilik shakli 100% davlat banki[1]
Rais Ali Muhsin al-Alaq
Markaziy banki Iroq bayrogʻi Iroq
Valyutasi Iroq dinori
Oltin-valyuta zaxiralari AQSh$113 milliard (2024)[2]
Majburiy zaxira stavkasi 7.1% (2023-yil mart)[3]
Foiz stavkasi 3.9% (2023-yil avgust)
Veb sayti cbi.iq

Tarixi

tahrir

Birinchi jahon urushi va Usmoniylar davlati parchalanishidan keyin Iroq monetar tizimi 1931-yilgacha Britaniyaning Mesopotamiya mandati tomonidan boshqarilgan. Oʻsha yili Londonda yangi Iroq dinorini chiqarish va uning zaxiralarini saqlab turish uchun Iroq valyuta kengashi tashkil etildi. Iroq valyuta kengashi „konservativ monetar siyosat, dinorning juda yuqori zaxirasini saqlash“ siyosatini olib bordi, „bu esa dinorning Britaniya funti bilan aloqasi tufayli yanada mustahkamlandi“.

1949-yilda valyuta kengashining oʻrnini Iroq Milliy banki egalladi. Milliy bank ikki yil avval, 1947-yil 16-noyabrda tashkil qilingan. Bank 1956-yil Iroq Markaziy bankka aylandi[4]. Oʻzining markaziy bankiga oʻtgandan soʻng, Iroq monetar tizimi „notoʻgʻri boshqaruv, majburiy toʻxtatish choralari va xalqaro bozorda [uzoq] yillar sotilmaydigan beqaror, ishonchsiz valyuta ishlab chiqarish bilan toʻlib ketdi“. Saddam Husayn pul va dinorni „qudratli repressiya vositasi“ sifatida foydalandi[5].

2003-yil 18-martdan boshlab (AQSh kuchlarining 2003-yilgi Iroq ishgʻoli doirasida Bagʻdodga kirishidan bir kun oldin) qariyb $1 mlrd Iroq Markaziy bankidan oʻgʻirlandi. Oʻsha oyda Saddam Husayn imzolagan qoʻlyozma qogʻoz paydo boʻlib, unda 920 million dollarni olib qoʻyish va uning oʻgʻli Qusay Husaynga berishni buyurilgan. Bank xodimlarining aytishicha, Qusay va yana bir nomaʼlum shaxs besh soatlik operatsiya davomida yuk mashinalari va tirkamalarga ortilgan naqd pullarni, xavfsizlik puli deb nomlanuvchi muhrlangan 100 dollarlik qutilarni nazorat qilgan[6]. Bu 2011-yilgacha boʻlgan tarixdagi eng yirik bank oʻgʻirligi hisoblangan[7][8]. Qusay Husayn keyinroq AQShning 101-havo-desant diviziyasi tomonidan jangda halok boʻldi[9].

AQSh Gʻaznachilik departamenti va Koalitsiya muvaqqat maʼmuriyati inspektorlari bankni Bagʻdod jangi va bosqindan keyin ommaviy talon-tarojlardan keyin vayronaga aylangan holda topadi[10]. Saddam Husayn hukumati qulagandan soʻng, Iroq Markaziy banki 2004-yilgi qonun bilan Iroqning mustaqil markaziy banki sifatida 100 milliard dinor ustav kapital bilan tashkil etilgan[11]. Qonunga koʻra, bank kapitalining 100 foizi davlatga tegishli boʻlib, uni boshqa shaxslarga oʻtkazib boʻlmaydi[12].

Iroq Konstitutsiyasida qayd etilishicha, markaziy bank moliyaviy va maʼmuriy jihatdan mustaqil muassasa boʻlib, Iroq Vakillar Kengashi oldida masʼuldir[13]. Konstitutsiyaga koʻra, Iroq federal hukumati „markaziy bankni tashkil etish va boshqarish“ „mutlaq vakolatiga“ ega[14].

2011-yil 25-yanvarda Iroq Oliy sudi Iroq Markaziy banki Vazirlar Kengashi nazorati ostida boʻlishi toʻgʻrisida qaror chiqardi. Shundan soʻng Markaziy bank rahbari Sinon ash-Shabibiy qaror institutning zarur mustaqilligiga tahdid solishi haqida ogohlantirdi[15].

Hozirda Iroq Markaziy banki raisi vazifasini bajaruvchi Abdulbosit Turkiy, shuningdek, Oliy audit kengashining davlat xarajatlarini nazorat qiluvchi organi rahbari hisoblanadi.

2014-yil iyun oyida Mosul jangi paytida Iroq va Shom Islom Davlati (IShID) jangarilari Mosuldagi Markaziy bankni talon-taroj qilib, 429 million AQSH dollaridan ortiq mablagʻni olib ketgan[16].

Raislar

tahrir

Tashkil etilgandan beri Iroq Markaziy banki raislari[17]:

  • 12/6/1948 dan 14/2/1949 gacha: Tavfiq al-Suvaydiy
  • 14/2/1949 dan 23/3/1949 gacha: Solih Haydar
  • 24/3/1949 dan 30/4/1959 gacha: Abdulilloh Hafiz
  • 1/5/1959 dan 14/11/1960 gacha: Najim az-Zahaviy
  • 15/11/1960 dan 31/12/1962 gacha: Abdullatif al-Shavof
  • 1/1/1963 dan 18/1/1963 gacha: Ahmad Abdulboqiy
  • 19/1/1963 dan 14/8/1963 gacha: Abdulhasan Zalzala
  • 15/8/1963 dan 28/11/1965 gacha: Xayruddin Hosib
  • 29/11/1965 dan 20/1/1969 gacha: Solih Kubba
  • 17/12/1968 dan 20/5/1973 gacha: Abdulhasan Zalzala
  • 12/5/1973 dan 29/12/1975 gacha: Favzi al-Qoisiy
  • 27/12/1975 dan 13/5/1976 gacha: Ahmad Abdulboqiy
  • 11/5/1976 dan 1/7/1976 gacha: Salohiddin ash-Shayxli
  • 1/7/1976 dan 29/4/1978 gacha: Faxri Koduriy
  • 3/5/1978 dan 15/7/1979 gacha: Izoliddin Muhammadsalim al-Bahroniy
  • 16/7/1979 dan o 10/10/1984 gacha: Hasan Tovfiq an-Najafiy
  • 10/10/1984 dan 23/10/1987 gacha: Hikmat Mezbon Ibrohim al-Azzaviy
  • 3/6/1989 dan 30/6/1991 gacha: Subhi Nozim Frankul
  • 12/12/1991 dan 31/5/1994 gacha: Toriq Tolib at-Takmachi
  • 1/6/1994 dan 8/4/2003 gacha: Essam Rashid Huvaysh
  • 4/9/2003 dan 17/10/2012 gacha: Sinon ash-Shabibiy
  • 17/10/2012 dan 9/9/2014 gacha: Abdulbosit Turkiy
  • 9/9/2014 dan 15/9/2020 gacha: Ali Muhsin al-Alaq
  • 15/9/2020 dan 23/1/2023 gacha: Mustafo Gʻolib
  • 23/1/2023 dan hozirgacha: Ali Muhsin al-Alaq

Meʼmorchiligi

tahrir

Bankning bosh ofisi daniyalik meʼmorlar Dissing+Weitling tomonidan loyihalashtirilgan va 1985-yilda qurib bitkazilgan. U marmar bilan qoplangan temir-betondan qurilgan kub shaklidagi binodir. Bir nechta tashqi teshiklari bor va uning oʻrniga strukturaning markazini kesib oʻtuvchi va 40 m balandlikka koʻtarilgan ichki hovli atrofida tashkil etilgan. Hovli har tomondan ichki oyna parda bilan ajratilgan idoralar bilan oʻralgan[18].

2010-yil avgustda Bagʻdodda tugʻilgan meʼmor Zaha Hadid Bagʻdodda Markaziy bank uchun yangi bosh ofis loyihash uchun tayinlandi. Loyiha boʻyicha dastlabki muzokaralar 2010-yil 14-avgustda Turkiyaning Istanbul shahrida Markaziy bank raisi Sinon ash-Shabibiy ishtirokida boʻlib oʻtdi. 2012-yil 2-fevralda Zaha Hadid Sinon ash-Shabibiy bilan Londonda Iroq Markaziy banki va Zaha Hadid Architects oʻrtasida Markaziy bank bosh qarorgohining yangi binosini loyihalash bosqichlari boʻyicha kelishuvni imzolash marosimida ishtirok etdi[19].

Vazifalari

tahrir

Kamida 2011-yil 28-mart holatiga koʻra, Markaziy bankning rasmiy saytida „Iroq Markaziy bankining asosiy vazifasi ichki narx barqarorligini taʼminlash va barqaror raqobatbardosh bozorga asoslangan moliyaviy tizimni rivojlantirishdan“ iborat ekanligi koʻrsatilgan. „Markaziy bank Iroqda barqaror rivojlanish, bandlik va farovonlikka koʻmaklashadi“. Bundan tashqari Markaziy bank funksiyalariga quyidagilar ham kiradi:

  • Iroq uchun pul-kredit siyosati va valyuta siyosatini amalga oshirish.
  • Oltinni ushlab turish va davlat oltin zahiralarini boshqarish.
  • Iroq valyutasini chiqarish va boshqarish.
  • Sogʻlom va samarali toʻlov tizimini yaratish, nazorat qilish va targʻib qilish.
  • Banklarga litsenziyalar yoki ruxsatnomalar berish hamda Banklar toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda banklar faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish.
  • Iroq qonunlari doirasida tegishli yordamchi vazifalar yoki operatsiyalarni amalga oshirish.

Iroq Markaziy bankining maqsadlari quyidagilardan iborat:

2009-yil dekabr holatiga koʻra, bank umumiy aktivlari 57 trillion dinordan ortiqni tashkil qilgan[20] . Bankning bosh ofisi Bagʻdodda joylashgan. Yana toʻrt hudud – Basra, Mosul, Sulaymoniya va Arbilda filiallari mavjud.

2010-yil iyul oyidan boshlab ushbu filiallarni Bagʻdoddagi bosh ofis bilan birlashtirish uchun qadamlar va choralar koʻrildi.

Valyuta zaxiralari neft daromadlarining oʻsishi hisobiga qariyb 67 milliard AQSh dollariga (2012-yil sentyabr holatiga) oshdi, bu 2003-yildan beri tashqi qarzni toʻlash, valyuta kursini barqarorlashtirish va oʻrtacha oylik importni qoplash qobiliyatining yaxshilanganidan dalolat beradi.

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Weidner, Jan „The Organisation and Structure of Central Banks“ (PDF). Katalog der Deutschen Nationalbibliothek (2017).
  2. ↑ „Iraq's central bank FX reserves rose to 413 bln, prime minister says“. Reuters. Qaraldi: 2023-yil 15-avgust.
  3. ↑ Tang, Frank. „Iraq releases US$72.6 billion of liquidity with cut to banks' reserve requirement ratio“. CBI Iraq Post (2023-yil 17-mart). 2023-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 20-iyun.
  4. ↑ Central Bank of Iraq. „History of the CBI“. Qaraldi: 2012-yil 6-noyabr.
  5. ↑ Hanke, Steve H. (Summer 2003). "An Iraq Currency Game Plan". The International Economy: 81–83. http://www.cato.org/sites/cato.org/files/articles/hanke-summer2003.pdf. 
  6. ↑ Papers show Saddam snatched $1bn from bank a day before invasion", The Telegraph.
  7. ↑ Reals, Tucker „Report: $6B missing in Iraq may have been stolen - CBS News“ (en-US). www.cbsnews.com (2011-yil 14-iyun). Qaraldi: 2024-yil 22-aprel.
  8. ↑ Davies, Nick. „The 150bn question: what happened to the Marcos millions?“ (en-GB). The Guardian (2016-yil 7-may). Qaraldi: 2024-yil 22-aprel.
  9. ↑ Neil MacFarquhar.. „After the war: Hussein's 2 Sons Dead in Shootout, U.S. Says“. New York Times (2003-yil 23-iyul).
  10. ↑ Chandrasekaran, Rajiv. Imperial life in the emerald city : inside Iraq's green zone, Internet Archive, New York: Vintage Books, 2007. ISBN 978-0-307-27883-8. 
  11. ↑ Central Bank of Iraq Law, Section 2, Article 5.1
  12. ↑ Central Bank of Iraq Law, Section 2, Article 5.2
  13. ↑ Constitution of Iraq, Section 3, Chapter 4, Article 103
  14. ↑ Constitution of Iraq, Section 3, Chapter 4, Article 110
  15. ↑ Gamel, Kim. „Iraq central bank chief warns on Cabinet oversight“. The Associated Press (2011-yil 25-yanvar). 2011-yil 29-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 4-noyabr.
  16. ↑ „Mosul Bank Robbery Isn't The Only Thing Funding ISIS“. IBT (2014-yil 13-iyun).
  17. ↑ „المحافظين“ (ar). البنك المركزي.
  18. ↑ „Central Bank of Iraq“. Archnet. Qaraldi: 2016-yil 9-sentyabr.
  19. ↑ „Zaha Hadid Architects and Central Bank of Iraq Sign Agreement for New Headquarters“ (2012-yil 12-fevral). 2013-yil 4-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  20. ↑ Central Bank of Iraq, „Financial Statements“

Havolalar

tahrir

33°20′15″N 44°23′39″E / 33.3376°N 44.3941°E / 33.3376; 44.3941 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Iroq_Markaziy_banki&oldid=4714312" dan olindi