Jamal Omarova
Jamal Mukashevna Omarova (1912-yil 8-mart, Yangiyoʻl, Rossiya imperiyasi – 1976-yil 15-sentyabr, Olmaota, Qozogʻiston SSR) – qozoq sovet qoʻshiqchisi, SSSR xalqlari qoʻshiqlari ijrochisi. 1937—1976-yillarda – Qozogʻiston filarmoniyasining solisti. Qozogʻiston SSR xalq artisti (1943). Qozogʻiston madhiyasiga aylangan „Mening Qozogʻistonim“ (qozoqcha: Менің Қазақстаным, Menıñ Qazaqstanym) qoʻshigʻining birinchi ijrochisi.
Jamal Mukashevna Omarova | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
1912-yil 8-mart Kaufman temir yoʻl bekati (Toshkent yaqinida) |
| Vafoti |
1976-yil 15-sentyabr Olmaota, Qozogʻiston SSR |
| Kasbi | Ashulachi |
| Fuqaroligi |
 SSSR |
Tarjimai holi
tahrir1912-yilda Rossiya imperiyasining Turkiston temir yoʻlining Kaufman bekatida 1920-yillar oxirida kollektivlashtirish davrida mulkdan mahrum boʻlgan mahalliy ishlab chiqaruvchining badavlat oilasida tugʻilgan. Katta juz qozoqlarining sanchqili urugʻining baliqshi tarmoqgʻidan[1].
Maktabda badiiy havaskorlik jamoasida qoʻshiq kuylashni boshlagan, Qurmanbek Jandarbekovning eʼtiboriga tushgan, uning yordami bilan 1925-yilda Toshkentda boʻlib oʻtgan Oʻrta Osiyo bolalar Olimpiya oʻyinlarida qatnashib, Gran-prini qoʻlga kiritgan va 16 yoshidan boshlab Toshkent radiosida chiqishlar qila boshlagan.
Dastlab pioner, keyin faol komsomolchi, Toshkentda tashkil etilgan birinchi pioner otryadining ilk rahbari boʻlgan. Ishchilar fakultetida, soʻngra qozoq, qirgʻiz va oʻzbek yoshlari uchun moʻljallangan Toshkent pedagogika bilim yurtida tahsil olgan, Toshkent konchilik institutini tamomlagan.
1934-yilda Olmaotaga keladi va Qozogʻiston radiosida ishlay boshlaydi. Oʻsha paytda leningradlik bastakor Yevgeniy Grigoryevich Brusilovskiy radio uchun ishlay boshlagan va u bilan ijodiy hamkorlikni rivojlantirgan. Repertuar asosan xalq va xalq-professional qoʻshiqlarning moslashuvlaridan iborat edi.
1934–1936-yillarda u Qozoq musiqali drama teatri sahnasida aktrisa sifatida bir qancha rollarni, jumladan Brusilovskiy musiqasi ostidagi „Qizjibek“ operasida Qamka rolini, Beimet Maylinning „Shuga yodgorligi“ hikoyasi asosida ijro etilgan „Shuga“ sahna asarida „Maqpal“ rolini va M. Avezovning „Ayman-Shoʻlpan“ operasida Ayman rolini ijro etgan.
1936-yil may oyida Moskvada boʻlib oʻtgan qozoq sanʼatining birinchi oʻn kunligida dombra ansambli direktori va bosh dirijyori Ahmad Jubanov tomonidan orkestrga yakkaxon chiqish qilish taklifi bilan 1936-yilda butunittifoq shuhrat qozondi. Keyin Moskvadagi Katta teatr sahnasida ilk bor qozoq qoʻshiqlari, jumladan, Jamol Omarova ijrosidagi qoʻshiqlar yangradi va „Pravda“ gazetasi 1936-yil 25-mayda yozganidek, ular katta muvaffaqiyatga erishdi. U „Irtish“, „Qaratorgʻay“, „Latipa“ kabi xalq qoʻshiqlarini ijro etdi. „Qora toʻrgʻay“ qoʻshigʻini takroran kuylanganda, konsertga M. I. Kalinin tashrif buyurdi va Jamaldan ushbu qoʻshiqni yana bir bora kuylashni soʻradi – „Qora toʻrgʻay“ uchinchi marta kuylandi. Kalinin Qozogʻiston SSRning 15 yilligini nishonlash maqsadida Olmaotaga kelganida uning ijodi bilan tanishgan edi[2].
1937-yilda u Jambul nomidagi Qozogʻiston davlat filarmoniyasiga solist sifatida qabul qilindi. Musiqiy maʼlumotga ega boʻlmagan, ish jarayonida notalarni oʻrgangan, bunda dirijyor Boris Vasilyevich Lebedev katta rol oʻynagan.
1939-yilda u Moskvada boʻlib oʻtgan Butunittifoq estrada artistlarining tanlovida qatnashdi va sovrindor boʻldi, u yerda Mariya Vladimirovna Smitrovich unga pianinoda hamrohlik qildi.
1940-yildan – Qozogʻiston SSRda xizmat koʻrsatgan artist.
Ulugʻ Vatan urushi yillarida u konsert brigadalari tarkibida frontlarga sayohat qildi, xususan, Shimoliy-Gʻarb va Uzoq Sharqda boʻlib, u yerda Kalinin kreyserida chiqish qildi[3].
1942-yil iyun oyida oʻn toʻrt kishi Shimoliy-Gʻarbiy frontga joʻnadi. Ular har kuni ikki-uchta konsert berishardi. Ayniqsa, Kulyash, Jamal, Manarbek, Jusupbek, Sharipa, Anuarbek kabi atoqli madaniyat arboblarining fidokorona mehnatini alohida qayd etishni istardim. Odamlar vaqt oʻtishi bilan bu voqealarni unutishlari mumkin, lekin unutmasligimiz kerak. Bunday kunlar, bunday odamlar, boshqa takrorlanmaydi.
— Qozogʻiston SSR xalq artisti Y.Oʻmirzaqov[2]
Jamal Omarova „Samarkie chastushki“ ni rus tilida hech qanday aksentsiz chiroyli kuyladi, keyin uning tiniq ovozi ukrain va belarus ohanglari bilan jarangladi va bu yerda uning kimligini – qozoq, rus, ukrain yoki belarus ekanligini aniqlash qiyin edi.— 1942-yil 12-iyuldagi „Jasorat“ armiya gazetasida batalyon komissari O. Levitskiyning „Qoʻshiq nima haqida kuylandi“ maqolasidan.
RSFSRda xizmat koʻrsatgan artist Irma Yaunzem va Qozogʻiston filarmoniyasining solisti Jamal Omarova urush yillarida mamlakatimizning turli xalqlari qoʻshiqlarini ijro etishning haqiqiy ustasi ekanliklarini isbotladilar. Oldin safdagi askarlar mubolagʻasiz ularning konsertlarini zavq bilan kutib olishdi.— front va partizan qoʻshiqlari tadqiqotchisi Pavel Fedorovich Lebedev[4]
1943-yilda Jamol Omarova Qozogʻiston SSR xalq artisti unvoniga sazovor boʻldi. 1945-yildan VKP(b) aʼzosi.
Urushdan soʻng, 1977-yilda vafotigacha u Qozogʻiston filarmoniyasining solisti boʻlib ishladi, konsert guruhi bilan butun Qozogʻiston SSR boʻylab gastrollarda boʻldi, Moskva, Leningrad, Novosibirsk, Xabarovsk, Minsk, Toshkent va boshqa shaharlarda, shuningdek, SSSR respublikalari, Xitoy Xalq Respublikasi va Moʻgʻulistonda muvaffaqiyatli chiqish qildi.
Repertuari
tahrirJamol Omarovaning repertuarida SSSR xalqlarining oʻn besh tildagi ikki yuzdan ortiq qoʻshiqlari mavjud.
Frontda va urushdan keyingi davrda uning ijrosida I. Lyubanning „Nash tost“ (yoki „Zastolnaya“) qoʻshigʻi keng tarqalgan.
Uning ijrosida „Mening Qozogʻistonim“ qoʻshigʻi birinchi marta ijro etildi va juda mashhur boʻldi – mustaqil Qozogʻistonning madhiyasiga aylandi. Dastlab 1965-yilda yozilgan qoʻshiq „Bokira yurtlar marshi“ deb nomlangan va mualliflar qoʻshiqni Jamal Omarovaga koʻrsatgan hamda uning qoʻllab-quvvatlashi tufayli qoʻshiq deyarli darhol radioda Jamalning ijrosida yangradi[5].
Jamal Omarovaning repertuaridagi koʻplab qoʻshiqlar kompozitorlar tomonidan aynan u uchun yozilgan: mashhur „Oltoy“ va „Guldengen Qozogʻiston“ (E. Brusilovskiy), „Mening Qozogʻistonim“ (Sh. Qaldayaqov), „Bobegim“ va „Doʻsima“ (B. Bayqadamov) . Xonandaning oʻzi bir nechta qoʻshiqlarni yaratishda ishtirok etgan.
Yozib olingan ijod namunalari
tahrir- Jamol Omarova, Ohang, 1966 – D-00018619, D-00018620
- Jamol Omarova kuylaydi, Melodiya, 1979 – M30—41601-2
Mukofotlari va eʼtirof etilishi
tahrir- Lenin ordeni (1959-yil 3-yanvar) – qozoq sanʼati va adabiyotini rivojlantirishdagi ajoyib xizmatlari uchun hamda togʻda oʻtkazilgan qozoq sanʼati va adabiyoti dekadasi munosabati bilan. Moskva
- Mehnat Qizil Bayroq ordeni (1946)
- Qozogʻiston SSR xalq artisti (1943)
- "Hurmat Belgisi" ordeni
- „ SSSR madaniyati aʼlochisi“ koʻkrak nishoni
- Medallar
Xotirasi
tahrir
2003-yilda Olmaota shahrida Medeu tumanidagi koʻchalardan biriga (ilgari Yelebekova koʻchasining bir qismi) Jamal Omarova sharafiga nomlangan.
Olmaota shahrida, rassom yashagan Qonaev koʻchasidagi 153-uyda yodgorlik lavhasi oʻrnatilgan (rasmga qarang).
Chimkent shahridagi 1-son musiqa maktabiga Jamal Omarova nomi berilgan.
2012-yilda Abay nomidagi Qozoq opera va balet teatrida Jamal Omarova tavalludining 100 yilligiga bagʻishlangan bayram konsertini oʻtkazdi[6].1969-yilda rassom A. A. Jusupov oʻzining ijodida eng yaxshilaridan biriga aylangan va qozoq portretida muhim oʻrin egallagan Jamal Omarovaning portretini chizgan:
Qozoq xalq qoʻshiqlari ijrochisi timsolida maʼnaviy boylik porlaydi („Jamal Omarova“ portreti, 1969). Portret yupqa qatlamlarda, och kumushrang-sargʻish rang fonida chizilgan. Kompozitsiyaning markazida Omarova figurasining keskin chizilgan bel silueti joylashgan. Tasvirda kuch, qatʼiylik, energiya bilan toʻla, koʻrinish toʻgʻridan-toʻgʻri va xotirjamlik aks etgan.
– sanʼatshunos G. A. Sariqulova[7]
Adabiyotlar
tahrir- Irina Serkebaeva – Jamal Omarova: Isteʼdod, eʼtirof, taqdir… , 2016 – 314 b.
- Omarova Jamol // M. K. Kozybaev – Qozoq SSR: 4 jildlik qisqa entsiklopediya, 4-jild – Qozoq Sovet Ensiklopediyasining bosh tahririyati, 1991 – 685 b. – 424-bet
- Omarova Jamol // M. K. Qozibaev – Olma-Ota: entsiklopediya – Qozoq Sovet Entsiklopediyasi, 1983 – 607 b. – 400-bet
- Lyudmila Eniseeva-Varshavskaya – Jamal Omarova – xalq qoʻshiqchisi Arxivnaya kopiya / Fikrlar jurnali, 2014 yil 15 sentyabr
- fotosurat
Manbalar
tahrir- ↑ "Shanishqili – kөne taypa", Kerіmbay Boranbaev, Өner baspasi. 2004
- ↑ 2,0 2,1 Коспаков З. Из истории певческого искусства. Olmaota: Гылым, 1996 — 111—115, 156—157-bet.
- ↑ Tatyana Sokolova – Iskusstvo priravnyali k shtiku (Wayback Machine saytida 2015-10-17 sanasida arxivlangan), Komsomolskaya pravda -Kazaxstan, 24 iyunya 2015
- ↑ Lebedev P. F. – Pesni boevix poxodov: soldatskoe pesennoe tvorchestvo Velikoy Otechestvennoy voyni, Privoljskoe knijnoe izdatelstvo, 1986 – 398 s. – str. 163
- ↑ Erik Aubakirov – Glavnaya pesnya o vechnom, Ekspress K, 20-yanvar, 2017
- ↑ V chest 100-letiya pevitsi Jamal Omarovoy proshel prazdnichniy konsert[sayt ishlamaydi], Forbs-Kazaxstan 2012-yil 26-noyabr
- ↑ Sarikulova G. A. – Mastera izobrazitelnogo iskusstva Kazaxstana, Institut literaturi i iskusstva imeni M. O. Auezova, Nauka, 1984 – 167 s. – str. 103