Jean Bartik
Jean Jennings Bartik (inglizcha: Jean Jennings Bartik; 1924-yil 27-dekabr, Missuri – 2011-yil 23-mart, Nyu-York, AQSh) – amerikalik dasturchi, ENIAC kompyuterining birinchi dasturchilaridan biri.
| Jean Bartik | |
|---|---|
| Tavalludi |
1924-yil 27-dekabr |
| Vafoti |
2011-yil 23-mart AQSH, Nyu-York |
| Fuqaroligi | AQSh |
| Kasbi | dasturchi, matematik |
| Mukofotlari | kompyuter kashshoflari mukofoti |
Jean Bartik Pensilvaniya universitetidagi hamkasblari bilan birgalikda bir qator fundamental dasturlash tushunchalarini ishlab chiqqan va tavsiflagan. Keyinchalik BINAC va UNIVAC uchun turli texnologiya kompaniyalarida texnik yozuvchi, menejer, muhandis va dasturchi sifatida faoliyat olib borgan. Umrining oxirida esa koʻchmas mulk agenti boʻlib xizmat qilgan.
Bolaligi va taʼlimi
tahrirJean Bartik 1924-yilda Missuri shtatining Gentri okrugidagi fermada kambagʻal oilada dunyoga kelgan[1]. Ular oilada yetti farzand boʻlishgan, shulardan oltinchisi Jean boʻlgan. Uning otasi William Smit Jennings oʻqituvchi, onasi Lula May Spainoverlar boʻlishgan. Jenningsning uchta katta akasi boʻlgan: William (1915-yil 10-yanvarda dunyoga kelgan), Robert (1918-yil 15-mart) va Raymond (1922-yil 23-yanvar); ikkita katta opa Emma (1916-yil 11-avgust) va Lulu (1919-yil 22-avgust) va bir kichik singlisi Marble (1928-yil 15-dekabr).
Jean bolaligida ot minib, nafaqadagi o‘qituvchi buvisinikiga borgan. U har kuni dugonasi Bettyga gazeta sotib olgan, chunki uning oilasining bunday xarajatlarga qurbi yetmagan. Buvisi butun umri davomida unga o‘rnak bo‘lgan. Jean mahalliy oʻrta maktabga borgan, u yerda otasi dars bergan va mohir mahalliy koʻzachi va softbol jamoasidagi yagona qiz sifatida mashhur boʻlgan[1]. Oʻrta maktabga borish uchun singlisi bilan yaqin atrofdagi shaharchada yashagan. U endigina 14 yoshga to‘lganiga qaramay, har kuni mashina hayday boshlagan. 1941-yilda 16 yoshida Stanbarry oʻrta maktabini tamomlagan. Shimoli-gʻarbiy Missuri shtat universitetining taʼlim kollejida dastlab jurnalistika boʻyicha tahsil olgan. Kurator bilan munosabatlari yaxshi boʻlmaganligi tufayli tanlovini matematikaga oʻzgartirgan. U 1945-yilda oʻqishni tamomlagan, shundan soʻng uning kompyuter karyerasi boshlangan[1].Jean Bartik 1967-yilda Pensilvaniya universitetida ingliz tili boʻyicha magistrlik darajasini olgan. 2002-yilda Shimoliy-gʻarbiy Missuri Universitetining faxriy doktori unvoniga sazovor boʻlgan.
Karyerasi
tahrir
Yozda yana besh ayol (Merilyn Meltzer, Rut Lixterman, Betty Holberton, Frances Spence, Kay Maknulti) Aberdin sinov maydonchasiga yuborilgan[1].
U IBM va Pensilvaniya universitetiga hujjat topshirgan. IBM uning arizasini rad etgan. Universitet uni ballistik trayektoriyalarni qoʻlda hisoblash uchun yollagan. Missuri shtatidan tashqarida boʻlmagan yigirma yoshli Jennings rozi boʻlgan, bir kechada poezdga oʻtirgan[1] va 40 soat ichida oʻsha yerda boʻlgan. Universitet 1945-yil mart oyida mashinalar va qogʻoz qoʻshishdan foydalangan holda yetmishga yaqin ayolni ish bilan taʼminlagan. Ular Adel Goldstein tomonidan tanlangan va oʻqitilgan, u oʻzining ishonchi bilan Jeanda unutilmas taassurot qoldirgan. Adel sinfda sigaret tutatib, maʼruza qila boshlaganida, koʻpincha gender kamsitishlaridan gʻazablangan Jennings, allaqachon ayollar yashirincha chekishga majbur boʻlgan provinsiyadan uzoqda ekanligini tushundi[1].
Dasturlash boʻyicha hech qanday mashgʻulotsiz, undan ENIACga muammolarni kiritish soʻralgan. Loyihaning hamraisi boʻlgan Bartik (Betty Snayder bilan) va boshqa toʻrtta boshlangʻich dasturchilar ENIACni dasturlashda juda mohir boʻlishgan. Ishonish uchun qoʻllanmasiz, guruh qurilma sxemalarini oʻrganib chiqqan, uni qurgan muhandislar bilan suhbatlashgan va bu bilimlarni dasturlashni oʻrganish uchun ishlatgan. Avvaliga ularga ENIAC uskunasini umuman koʻrish taqiqlangan edi, chunki u tasniflangan va ular kerakli ruxsatlarni olmagan, shuning uchun ular kompyuterni oddiy sxemalarini oʻrganish orqali dasturlashni oʻrganishlari kerak boʻlgan[2]. Bundan tashqari, ularga dastlab birga ishlash uchun joy berilmagan, shuning uchun ular har qanday joyda, boʻsh sinflarda yoki yotoqxonalarda ishlaganlar.
ENIAC bilan ishlashda ayollar subprogrammalar va yana boshqa dasturlash usullarini ishlab chiqqanlar va raqamli kompyuter dasturlash intizomini ixtiro qilgan. Bartikning dasturchi sherigi Betty Holberton boʻlgan. Ular birgalikda ENIAC uchun asosiy dasturni yaratganlar va ballistik hisoblash dasturlash guruhini boshqarganlar[2]. Jamoa shuningdek, kalitlar va qayta tartibga solingan kabellar bilan mashinani jismoniy oʻzgartirishni oʻrgangan, natijada uning funksiyasi oʻzgargan[2]. Balistik trayektoriyalarni hisoblashdan tashqari, ular tez orada Los-Alamos milliy laboratoriyasida yadroviy reaksiya hisoblarini ham boshlaganlar va mashinaning umumiy qoʻllanilishini kengaytirganlar. Bartik, Betty Holberton bilan birga ENIACning birinchi ommaviy namoyishi paytida trayektoriya simulyatsiyalarini tasvirlaydigan dasturni yozish uchun tanlangan. 1950-yillarning boshlarida turmush oʻrtogʻi bilan Vashingtonga koʻchib oʻtgan va u yerda Remington Rand kompaniyasining savdo boʻlimida faoliyat yuritgan. Aholini roʻyxatga olish boʻlimi dasturchilariga taʼlim bergan.
Keyingi hayoti
tahrirWilliam Bartik Filadelfiyadagi Remington Randdagi lavozimni tanlaganidan koʻp oʻtmay, er-xotin oʻsha yerga koʻchib oʻtgan. Eri bilan bir joyda ishlashga ruxsat berilmaganidan g‘azablangan Jean Bartik o‘zini oilasiga bag‘ishlash uchun 16 yil davomida kompaniya va sanoatni tark etgan. Bu vaqt ichida ularning uchta farzandlari boʻlgan: Timoti Jon (1954-yilda), u iqtisodchi kasbini tanlagan[3] Jeyn Helen (1959-yilda) va Meri Rut (1961-yilda). Bartik 1967-yilda Auerbach korporatsiyasiga mini-kompyuterlar boʻyicha texnik hisobotlar muallifi va muharriri sifatida qoʻshilgan. U yerda sakkiz yil faoliyat yuritgan. Keyinchalik bir nechta boshqa kompaniyalarda menejer, texnik yozuvchi va muhandis sifatida ish joyini oʻzgartirgan. Ular 1968-yilda ajrashishgan. Bartik 1986-yilda oxirgi ish beruvchisi Data Decisions yopilganda kompyuter sanoatini butunlay tark etgan. Keyingi 25 yil davomida koʻchmas mulk agenti boʻlib faoliyat olib brogan. U 2011-yil 23-martda Nyu-Yorkning Poughkeepsie shahrida yurak yetishmovchiligidan vafot etgan.
Mukofotlari
tahrirManbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Айзексон 2017.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „ENIAC Programmers“. WITI Hall of Fame. Women in Technology International (WITI). 2018-yil 1-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 22-aprel.
- ↑ „Pioneer Programmer: Jean Jennings Bartik and the Computer that Changed the World | investinginkids“. 2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 31-mart.
- ↑ Kleiman, Kathy „Jean Bartik: the untold story of a remarkable ENIAC programmer“. Official Google Blog. 2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-noyabr.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 „Betty Jean Jennings Bartik“. IEEE Computer Society Awards. IEEE Computer Society. 2015-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 22-aprel.